Tim Lister είστε δημοσιογράφος και ρεπόρτερ σε πολεμικές συγκρούσεις για αρκετά χρόνια, νομίζετε ότι έχουν αλλάξει οι κανόνες του πολέμου;
H αλήθεια είναι ότι έχω δουλέψει παροδικά σε πολεμικές συρράξεις, η προηγούμενη μου εμπειρία ήταν στο Αφγανιστάν την δεκαετία του 2000 στην μάχη των βουνών Τόρα Μπόρα όπου ο Μπιν Λάντεν διέφυγε την τελευταία στιγμή. Τα πράγματα σαφώς έχουν αλλάξει από την Ουκρανία ως το Ιράκ.
Οι μεγάλοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί όπως το BBC και το CNN διαθέτουν όλο και περισσότερα χρήματα και εξοπλισμό για την ασφάλεια και την εκπαίδευση των ρεπόρτερ πολεμικών συγκρούσεων. Αν συνυπολογίσουμε ότι πια δεν υπάρχουν οι «λεγόμενοι κανόνες πολέμου» μετά τις καινοτομίες των IED (Improvised Explosive Devices) κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει το ρίσκο στο πεδίο της μάχης πια.
-Πιστεύετε ότι οι ρεπόρτερ έχουν γίνει τα αντικείμενα της ιστορίας πια παρά οι «αγγελιοφόροι»;
Αυτό έχει συμβεί σε αρκετές περιπτώσεις αλλά σημασία έχει να μένουμε στην ουσία, στην ιστορία όχι στον αγγελιοφόρο. Είναι λογικό οι ρεπόρτερ να εκφράζουν να συναισθήματα τους κάποιες φορές όταν βλέπουν να υποφέρουν άνθρωποι που δεν φταίνε σε τίποτα. Όμως υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο τί νιώθει ένας ρεπόρτερ και στον ρεπόρτερ ως αντικείμενο του ρεπορτάζ. Κάποιες φορές νομίζω το κοινό περιμένει ο ρεπόρτερ να εμπλακεί πιο ενεργά στην όποια ιστορία εκτυλίσσεται.
-Σε ποιο βαθμό οι νέες τεχνολογίες έχουν επηρεάσει το ρεπορτάζ;
Τρομερά. Μας προσφέρει την ικανότητα να είμαστε ακόμα πιο κοντά στην πηγή του ρεπορτάζ. Η τεχνολογία δίνει την δυνατότητα να είμαστε και πιο ασφαλείς, επικοινωνώντας με τα κεντρικά και δίνοντας το στίγμα της τοποθεσίας μας. Οι μέρες που μπορούσε ένας ρεπορτέρ να εξαφανιστεί στα σύνορα Αιθιοπίας-Σουδάν για παράδειγμα και να επιστρέψει με αρκετές ιστορίες έχουν περάσει. Αρκετές φορές στηριζόμαστε περισσότερο από όσο πρέπει στην τεχνολογία, κατά την γνώμη μου δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από το ένστικτο του ρεπόρτερ.
Το άλλο ζήτημα με την τεχνολογία είναι ότι αύξησε κατά κάποιο τρόπο τον ανταγωνισμό. Ένας ρεπόρτερ πρέπει να δώσει πρώτος την ιστορία και να την αποδώσει διαφορετικά από τους υπόλοιπους συναδέλφους, πρέπει να προσπαθήσει να ξεχωρίσει ποιες ιστορίες και λεπτομέρειες από όσες κυκλοφορούν στο πεδίο της μάχης είναι αληθινές και ποιες ψεύτικες. Συνήθως τα νέα ξεκινούν πια με το εξής: «Στο τουίτερ….» Κατά κάποιον τρόπο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έκαναν το ρεπορτάζ «πιο δημοκρατικό» αν είναι δόκιμος ο όρος που χρησιμοποιώ. Στην Μοσούλη για παράδειγμα που ήμουν πρόσφατα είδα δεκάδες freelance ρεπόρτερς να έρχονται, χωρίς καμιά εκπαίδευση και χωρίς εμπειρία στο συγκεκριμένο τύπο ρεπορτάζ.
-Τι σημαίνει αυτό το γεγονός κατά την γνώμη σας; Δηλαδή ότι πολλοί νέοι ρεπόρτερ χωρίς εμπειρία έρχονται στο πεδίο της μάχης.
Δεν σημαίνει ότι επειδή κάποιος είναι νέος δεν μπορεί να κάνει σωστά την δουλειά. Η Clarissa Ward στο Χαλέπι, o Ben Wedeman και η Arwa Damon στην Μοσούλη έκαναν εξαιρετική δουλειά παρά το νεαρό της ηλικίας τους.
Όμως γνώριζαν το ρίσκο και είχαν φροντίσει να λάβουν την κατάλληλη εκπαίδευση από τους οργανισμούς που τους υποστηρίζουν. Κάποιες φορές βέβαια το ζήτημα σε αυτές τις περιοχές είναι ότι πρέπει να αποκτήσει πρόσβαση ο ρεπόρτερ στις ιστορίες που έχουν σημασία.
Η χημική επίθεση στην Συρία τον Μάρτιο του 2017 ήταν κλασικό παράδειγμα. Δεν μπορούσαμε να αποκτήσουμε πρόσβαση στα μέρη που έγινε η επίθεση. Δεν μας το επέτρεπαν οι διευθυντές μας αλλά ούτε ασφαλώς και οι οικογένειες μας.
-Πόσο δύσκολο είναι ένας ρεπόρτερ να μείνει ουδέτερος στο πεδίο της μάχης;
Είναι δύσκολο. Ειδικά όταν σε φιλοξενεί μια τρομοκρατημένη οικογένεια που το παιδί της πρόσφατα έκανε εγχείρηση μετά την χημική επίθεση του Άσσαντ. Υπάρχει όμως μια διαφορά: άλλο να διαλέγεις πλευρά ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές και άλλο να συμπάσχεις με τον πόνο μιας οικογένειας και να προσπαθείς να βοηθήσεις όπως μπορείς.
Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν ρεπόρτερ που δεν μπορούν χωρίς τον πόλεμο; Που καταξιώνονται μέσω αυτού επαγγελματικά και υπαρξιακά;
Εξαρτάται τον άνθρωπο, υπάρχουν άνθρωποι που συναρπάζονται από τις δυναμικές που αναπτύσσονται κατά την διάρκεια ενός πολέμου, τις ιστορίες τους ανθρώπους που γνωρίζουν και πιστεύουν ότι το ρεπορτάζ τους είτε βρίσκονται στην Ουκρανία είτε στο Ιράκ έχει μεγάλη σημασία.
Υπάρχει τέλος, κάποια προσωπική ιστορία που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;
Μπορώ ειλικρινά να πω ότι δεν έχω κινδυνέψει ιδιαίτερα, αρκετοί συνάδελφοί μου έχουν κοντέψει να σκοτωθούν ή έχουν σκοτωθεί. Όμως στα Τόρα Μπόρα το 2001 υπήρχε ένα ρίσκο, ήμουν στην μέση των βουνών και εκείνη την εποχή δεν είχαμε ακόμα την δυνατότητα να γνωρίζουμε ποιός είναι πού (η Αλ Κάϊντα, οι Ταλιμπάν, οι Αμερικάνοι). Ένα βράδυ επιστρέφοντας προς Τζαλάλαμπαντ το Λαντ Κρούζερ μας ήταν γεμάτο όποτε πήραμε ταξί που ακολουθούσε το Κρούζερ. Κάποια στιγμή το Κρούζερ προχώρησε αρκετά, το ταξί που ήμουν μόνος μου με δυο Πακιστανούς, κόλλησε στην άμμο, βγήκαμε έξω, εκείνη την στιγμή νόμιζα ότι θα με εκτελούσαν και θα με έθαβαν στην άμμο. Ευτυχώς σύντομα γύρισε πίσω το αυτοκίνητο της αποστολής και εγώ, μια από τις ελάχιστες φορές στην ζωή μου, προσευχήθηκα που ήμουν ζωντανός.
Διαβάστε ακόμα στο jaj για τους πολεμικούς ανταποκριτές εδώ αλλά και τρόπους με τους οποίους διεξάγεται δημοσιογραφικά η έρευνα για τα εγκλήματα πολέμου.
