Ένας από τους λόγους της τωρινής κρίσης ανάμεσα στην Σαουδική Αραβία και το Κατάρ είναι το Al Jazeera, το πρώτο κρατικό παν-αραβικό δίκτυο ειδήσεων. Έτσι, ένα από τα δεκατρία «μη-διαπραγματεύσιμα» αιτήματα που διατύπωσαν, για την επίλυση της τωρινής κρίσης, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος και το Μπαχρέιν, ήταν το οριστικό κλείσιμο του Al Jazeera.
Το δίκτυο που εδρεύει στην Ντόχα έχει δώσει στους πολίτες της ευρύτερης περιοχής ένα στιλ αναφοράς που δεν ήταν γνωστό πριν από την ίδρυσή του, είκοσι δύο χρόνια νωρίτερα. Σε μια από τις πιο συντηρητικές πολιτικά και κοινωνικά περιοχές του κόσμου με 350 εκατομμύρια κατοίκους οι οποίοι είναι σε μεγάλο ποσοστό κάτω των 30 ετών, πολλά μέσα ενημέρωσης έκαναν και κάνουν προσπάθειες να προσεγγίσουν αυτόν τον κόσμο. Η πρώτη-ιστορικά-προσπάθεια με ευρεία απήχηση ήταν η Φωνή των Αράβων, το ραδιόφωνο του ηγέτη της Αιγύπτου Γκαμαλ Αμπντέλ Νάσσερ, που όμως, μετά το θάνατό του, κατέρρευσε.
Σύγκρουση αφηγήσεων στο Σουνιτικό Ισλάμ
Την προσπάθεια αυτή επανεκκίνησε η Σαουδική Αραβία στα τέλη της δεκαετίας του 1980 με βασικό στόχο να προσεγγίσουν το κοινό της ευρύτερης περιοχής που διψούσε για περισσότερη ενημέρωση και «πλουραλισμό» . Έτσι, οι Σαουδάραβες άρχισαν να αγοράζουν δορυφορικά κανάλια και εφημερίδες με σκοπό να διαμορφώσουν το δικό τους «αφήγημα» χωρίς να ενδιαφέρονται για το αν θα έχουν κέρδος από την επιχειρηματική αυτή δραστηριότητα.
Το αφήγημά τους αφορούσε την ιδεολογική πρωτοκαθεδρία της δικής τους εκδοχής του Ισλάμ. Η Σαουδική Αραβία αντιπροσωπεύει μέσω του Salafi θρησκευτικού κατεστημένου της, γνωστού ως Wahhabi μια πουριτανική και ξενοφοβική κοινωνική εκδοχή του Ισλάμ και προσπαθεί να διαδώσει αυτή την ερμηνεία σε ολόκληρο τον μουσουλμανικό κόσμο υποστηρίζοντας πιστά τη μοναρχία και συμβουλεύοντας ότι είναι καθήκον των καλών Μουσουλμάνων να υπακούουν τους άρχοντες τους. Σε αυτό το μήκος κύματος κινήθηκε και η προσπάθειά τους να μπουν στην αγορά της ενημέρωσης. Ουσιαστικά όμως η προσπάθεια δεν στέφθηκε με επιτυχία πρώτα από όλα γιατί την εποχή εκείνη η δορυφορική τηλεόραση απευθυνόταν μόνο σε εύπορους τηλεθεατές, συνεπώς τα δορυφορικά δίκτυα των Σαουδαράβων είχαν περιορισμένο κοινό.
Από την άλλη μεριά το Κατάρ, αν και αντιπροσωπεύει το ίδιο δόγμα του Salafi-Wahhabi Islam, θεωρεί ότι η εξουσία μπορεί να επιτευχθεί μέσω των εκλογών και μεγαλύτερο άνοιγμα στην λεγόμενη «κοινωνία των πολιτών».
Επανάσταση στα Μέσα Ενημέρωσης και ελευθερία έκφρασης.
Έτσι, το 1996, όταν το Al Jazeera ιδρύθηκε με κεφάλαια από την Βασιλική Οικογένεια του Κατάρ (και συγκεκριμένα του Εμίρη Hamad al Thani που είχε ανατρέψει τον πατέρα του λίγο καιρό νωρίτερα), λίγοι έδωσαν σημασία και ελάχιστοι πίστεψαν ότι θα είχε παγκόσμια απήχηση. Eκείνη την εποχή οι εφημερίδες που είχε υπό τον έλεγχό της η Σαουδική Αραβία ασκούσαν δριμεία κριτική στον Εμίρη Hamad που είχε ανατρέψει τον πατέρα του, προκειμένου να ακολουθήσει, μεταξύ άλλων, μια πιο ανεξάρτητη πολιτική από την Σαουδική Αραβία.
Γιατί όμως πέτυχε το Al Jazeera εκεί που οι άλλοι απέτυχαν;
Το βασικό μυστικό της επιτυχίας του βρισκόταν στο ότι ήταν το πρώτο κανάλι που ακολούθησε μια πιο φιλελεύθερη προσέγγιση στη θεματολογία του, εν αντιθέσει με τα υπόλοιπα κανάλια της περιοχής και κυρίως της Σαουδικής Αραβίας που ήταν υπό σκληρό κρατικό έλεγχο. Απλοί πολίτες, πολιτικοί αντιπολιτευτικών κομμάτων, άνθρωποι των συνδικάτων μπόρεσαν να εκφραστούν μέσα από το κανάλι σε μια περίοδο όπου οι υπεύθυνοι των υπόλοιπων καναλιών δεν εμπιστεύονταν τους δημοσιογράφους τους να κάνουν μια ζωντανή συνέντευξη από φόβο μήπως δεν ρωτήσουν «ό,τι έπρεπε». Στο κανάλι συνυπήρχαν ο Αιγύπτιος «Νασσεριστής» δημοσιογράφος Hassanein Heikal αλλά και ο εξόριστος από την χώρα κληρικός της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Yusuf Qaradawi.
Ήταν το πρώτο κανάλι που έσπασε το ταμπού των Αράβων μελών της Βουλής του Ισραήλ όταν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 μετέδωσε πλάνα από την Βουλή της χώρας όπου αραβόφωνοι βουλευτές ασκούσαν σκληρή κριτική στην κυβέρνηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Al Jazeera είναι η κύρια πηγή ενημέρωσης των Αράβων του Ισραήλ.
Το δεύτερο μυστικό της επιτυχίας του ήταν το γεγονός ότι στελεχώθηκε από έμπειρους δημοσιογράφους του BBC (που είχε στήσει ένα Αραβικό κανάλι στην Σαουδική Αραβία άλλα το έκλεισε σύντομα λόγω της λογοκρισίας των Σαουδαράβων). Η προσέγγισή τους λοιπόν ήταν τέτοια ώστε στο κανάλι εμφανίζονταν ως καλεσμένοι- παράλληλα- εκπρόσωποι της Παλαιστινιακής Χαμάς και Ισραηλινοί στρατηγοί, ενώ σύντομα το κοινό σταμάτησε να βλέπει πολύωρο μονταρισμένο υλικό των συναντήσεων και των δραστηριοτήτων της Βασιλικής Οικογένειας του Κατάρ με ξένους ηγέτες.
Το κανάλι της Αλ Κάϊντα
Ως το 2001, τo κανάλι ήταν ευρέως γνωστό, επειδή μετέδιδε σε απευθείας σύνδεση τον πόλεμο του Αφγανιστάν με τους Ταλιμπάν, τις περίφημες βιντεοκασέτες του Οσάμα Μπιν Λάντεν και το show του Faisal al Qassim «η Αντίθετη Κατεύθυνση».
Αυτός ήταν και ο λόγος που στις Ηνωμένες Πολιτείες το Al Jazeera θεωρήθηκε ως «το κανάλι της Αλ Κάιντα». Παράλληλα, η εμπειρία των Αμερικανών στρατιωτών που βρέθηκαν στο Ιράκ δεν ήταν και η καλύτερη σε ό,τι αφορούσε το Al Jazeera: Σε αρκετές περιπτώσεις κάποιος ανώνυμος έλεγε στους Αμερικανούς ότι “στο τάδε σημείο υπάρχει κρυμμένη αποθήκη του Σαντάμ Χουσείν”. Οταν έφταναν όμως εκεί οι Αμερικανικές δυνάμεις έπεφταν σε ενέδρα, την οποία βιντεοσκοπούσαν οι άνθρωποι του Al Jazeera που, όλως περιέργως, βρίσκονταν εκεί. Η προσπάθεια των Αμερικανών να ανοίξουν το δικό τους κανάλι στην περιοχή, το Αl Hurra ναυάγησε, αφού δεν πλησίασε ούτε στο ελάχιστο την απήχηση του Al Jazeera.
Η Αραβική Άνοιξη άλλαξε τα πάντα
Το 2011, η κάλυψη από το Al Jazeera των εξεγέρσεων προκάλεσε απορίες και αναταραχή, αφού «προωθούσε» τα επαναστατικά κινήματα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, της ακραίας ισλαμιστικής διακρατικής οργάνωσης που επιδιώκει την εξουσία μέσω πολιτικών μέσων και δη εκλογών και την οποία η Σαουδική Αραβία μισεί. Αυτό έδωσε την αφορμή στα συντηρητικά κρατικά δίκτυα Σαουδαραβικής ιδιοκτησίας Al Watan και Al Arabiya να αντιμετωπίζουν το Al Jazeera ως δίκτυο προπαγάνδας του Κατάρ που αποσκοπεί στην αποσταθεροποίηση της Μέσης Ανατολής προωθώντας τις ισλαμιστικές ατζέντες και τις θρησκευτικές αναταραχές.
Γιατί έγινε αυτό; Το Κατάρ ήταν ουσιαστικά ο πρώτος υποστηρικτής (μέσω και του Al Jazeera) της αραβικής εξέγερσης της Άνοιξης της Αιγύπτου και της εκλεγμένης κυβέρνησης υπό την ηγεσία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας του Μohammed Morsi, ο οποίος διαδέχτηκε τον πρώην δικτάτορα Hosni Mubarak. Η περίπτωση της Αίγυπτου όμως έφερε και εσωτερική αναταραχή στο κανάλι καθώς το Al Jazeera English ακολούθησε μια πιο επιθετική «κάλυψη» στο θέμα. Το 2013 όταν ο Αιγυπτιακός στρατός εκδίωξε τον Μohammed Morsi ένας ρεπόρτερ του καναλιού ρώτησε έναν εκπρόσωπο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας γιατί στις διαδηλώσεις υπερ του Morsi βρίσκονταν γυναίκες και παιδιά εφόσον διέτρεχαν τον κίνδυνο να τους επιτεθούν οι Αρχές. Το 2013 εκδιώχθηκαν οι τοπικοί ανταποκριτές του καναλιού από την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και την Ιορδανία γιατί κατά τους επικριτές του υποστήριζε τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Ο λόγος δεν ήταν άλλος από τον Yusuf Al Qaradawi, έναν από τους de facto πνευματικούς αρχηγούς της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ο οποίος ζει εξόριστος στο Κατάρ από το 1961, και στον οποίο το Al Jazeera παρείχε πλατφόρμα όπως και σε άλλα μέλη της Αδελφότητας για την προώθηση της ιδεολογίας της ομάδας. Κανείς από τους υπερσυντηρητικούς και σκληροπυρηνικούς της Βασιλικής Οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας δεν μπορούσε να «χωνέψει» ότι ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς τους, η Μουσουλμανική Αδελφότητα, είχε την ελευθερία να επικοινωνεί σχεδόν άμεσα με το λαό. Στο σύνολό τους λοιπόν οι υπόλοιπες χώρες της περιοχής έβλεπαν με δυσθυμία την απήχηση του καναλιού ιδιαίτερα στα για προσηλυτισμό και προπαγάνδα στα «ευάλωτα» νεανικά κοινά της Μέσης Ανατολής.
Ενδιαφέρουσα είναι και η περίπτωση στον πόλεμο της Υεμένης όπου οι Σαουδάραβες διατείνονται ότι το Κατάρ υποστηρίζει μυστικά τους Χούθι και γι αυτό τον λόγο προχώρησε στο κλείσιμο του γραφείου του Al Jazeera στο Ριάντ. Τότε ξαναχτύπησε ο ιός των ψεύτικων ειδήσεων: το κανάλι σαουδαραβικών συμφερόντων Al-Watan ισχυρίστηκε (χωρίς αποδείξεις) ότι το Κατάρ είχε προσεγγίσει τους στρατιωτικούς διοικητές και ανώτερους αξιωματούχους της Islah (δηλαδή πολιτικής πτέρυγας της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Υεμένη) με δωρεές και ακίνητα στο Κατάρ.
Φυσικά ο ιός των ψεύτικων ειδήσεων δεν θα μπορούσε να λείπει από τον πόλεμο των αφηγήσεων. Σε αρκετές περιπτώσεις υπονοούνταν ότι το Al Jazeera είναι είτε δημιούργημα της CIA είτε μηχανισμός της Ισραηλινής Μοσάντ. Ενώ πρόσφατα το Al Arabiya μετέδωσε ότι το Βασιλικό Παλάτι του Κατάρ φυλάσσεται από τους Ιρανούς Φρουρούς της Επανάστασης και ότι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Κατάρ είναι το Ιράν.
Ποιο είναι το μέλλον;
Φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οργανισμοί για την ελευθερία της ενημέρωσης τάχθηκαν στο πλευρό του Κατάρ. Ενώ η οργάνωση Reporters without Borders δήλωσε ξεκάθαρα πως το κλείσιμο του καναλιού θα είναι χτύπημα στην ελευθερία της έκφρασης. Οι εκπρόσωποι του καναλιού υποστηρίζουν ότι το μέλλον του δικτύου είναι ένα εγχώριο ζήτημα για το Κατάρ και ότι η πίεση να το κλείσει παραβιάζει την κυριαρχία της Ντόχα.
Η μάχη για την επιβίωση του Al Jazeera αφορά έναν πόλεμο αφηγήσεων στη Μέση Ανατολή και φαίνεται ότι το Κατάρ είναι προετοιμασμένο για τον πόλεμο αυτό. Το δημοφιλές πια website Middle East Eye φαίνεται να έχει πολλούς ανθρώπους που εργάζονταν ή εργάζονται και για το Al Jazeera.
Το Al Jazeera είτε κλείσει είτε όχι πέτυχε αυτό που απεύχονταν οι εχθροί του και επιθυμούσαν οι ιδρυτές του: να γίνει το πιο μισητό και αγαπητό δίκτυο παράλληλα στην Μέση Ανατολή.
Further reading/ Διαβάστε ακόμα:
