Κεφάλαιο 1: Πώς χρησιμοποιούμε στην ερευνητική δημοσιογραφία τις πηγές πληροφοριών με ελεύθερη πρόσβαση καθώς και το περιεχόμενο που δημιουργούν οι χρήστες του διαδικτύου.
Με περίπου 18000 ακόλουθους ο λογαριασμός στο tweeter @ShamiWitness παραμένει ως ένας από τους κυριότερους εκφραστές της ακρο – Ισλαμικής προπαγάνδας. Το κανάλι 4 μετάδωσε πως μετά από δημοσιογραφική έρευνα βρέθηκε πως τα tweets του συγκεκριμένου λογαριασμού διαβάζονταν περισσότερο από δύο εκατομμύρια φορές κάθε μήνα τοποθετώντας τον στην κορυφή της λίστας ιστοσελίδων με τη μεγαλύτερη επιρροή. Επιπροσθέτως το κανάλι 4 μετέδωσε πως τα δύο τρίτα των ξένων πολεμιστών του Ισλάμ ακολουθούν το συγκεκριμένο λογαριασμό.
Το κανάλι αναρωτήθηκε ποιος είναι πίσω από το λογαριασμό αυτό. Το πρόσωπο πίσω από το λογαριασμό ShamiWitness δεν είχε ποτέ αποκαλύψει προσωπικές πληροφορίες ή οτιδήποτε άλλο που να υποδηλώνει την έδρα του.
Ο ανταποκριτής του καναλιού 4 Simon Israel που ηγείτο της δημοσιογραφικής έρευνας υποστήριζε πως δεν υπήρχαν δημοσιευμένες φωτογραφίες του Shami Witness.
Αλλά, όπως σχεδόν συμβαίνει πάντα, έτσι και σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει μία στιγμή που η αλήθεια γίνεται γνωστή.
Ο Israel ανακοίνωσε πως το όνομα του συγκεκριμένου λογαριασμού στο tweeter δεν ήταν πάντα το ίδιο. Σε κάποια στιγμή στο παρελθόν το όνομα του ιδιοκτήτη του λογαριασμού άλλαξε σε ShamiWitness από @ElSaltator.
Οι ερευνητές του καναλιού χρησιμοποίησαν το τελευταίο αυτό όνομα σε άλλες σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, προκειμένου να βρουν αν κανείς το χρησιμοποιεί. Αυτό τους οδήγησε σε ένα λογαριασμό στο Facebook και σε έναν στο Google+. Εκεί βρήκαν φωτογραφίες και άλλες προσωπικές πληροφορίες σχετικά με έναν άνθρωπο που ζούσε στο Μπανγκαλόρ και εργαζόταν ως στέλεχος μάρκετινγκ για μία Ινδική εταιρία. Πολύ σύντομα επικοινώνησαν τηλεφωνικά μαζί του και επιβεβαίωσε πως εκείνος βρίσκεται πίσω από το λογαριασμό ShamiWitness.
Εν τέλει δημοσιοποιήθηκε η ιστορία αυτή από το κανάλι τον Δεκέμβριο του 2014 και ως συνέπεια αυτού ο άνδρας πίσω από το λογαριασμό του tweeter σταμάτησε τις αναρτήσεις.
Το κανάλι 4 χρησιμοποίησε πληροφορίες και δεδομένα προσβάσιμα σε όλους και παρήγαγε δημοσιογραφία που οδήγησε στον τερματισμό ενός βασικού προπαγανδιστικού εργαλείου του Ισλαμικού καθεστώτος.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ
Δημοσιογράφοι, υποστηρικτές των ανθρώπινων δικαιωμάτων και άλλοι συνεχώς χρησιμοποιούν προσβάσιμες σε όλους πληροφορίες και υλικό προερχόμενο από χρήστες προκειμένου να διεξαγάγουν έρευνες επί παντός επιστητού: από εμπόλεμες ζώνες και παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέχρι υποθέσεις διεθνούς διαφθοράς.
Οι προσβάσιμες σε όλους πληροφορίες, οι οποίες ορίζονται ως εκείνες που είναι άμεσα διαθέσιμες σε όλους μέσω διαδικτύου – όπως συμβαίνει με αυτές που δημοσιεύονται στο YouTube, στο Google Maps και στο Reddit- έδωσαν την δυνατότητα στον καθένα να συλλέξει πληροφορίες για το οτιδήποτε, αναφέρει ο Elliot Higgins στην ιστοσελίδα του Bellingat, που ασχολείται με την έρευνα διαμέσου προσβάσιμων σε όλους πληροφοριών. Αναλογιστείτε τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία. Σκεφτείτε την Αραβική άνοιξη.
Το πλήθος των διαθέσιμων ανοιχτών πηγών πληροφόρησης μέσω του διαδικτύου και άλλων βάσεων δεδομένων σημαίνει πως κάθε σύγχρονη ερευνητική προσπάθεια πρέπει να περιλαμβάνει αναζήτηση, συλλογή και επαλήθευση πληροφοριών προσβάσιμων σε όλους μέσω ανοιχτών πηγών. Η διαδικασία αυτή πρέπει να γίνεται παράλληλα με τη συλλογή στοιχείων και γεγονότων με τους παραδοσιακούς τρόπους, όπως είναι η διασφάλιση εμπιστευτικών πληροφοριών που βασίζονται σε μυστικά ή τουλάχιστον λιγότερο προσβάσιμα στοιχεία. Ο δημοσιογράφος, αλλά και ο οποιοσδήποτε άλλος που αναπτύσσει και διατηρεί την ικανότητα της αναζήτησης, εύρεσης, ανακάλυψης, ανάλυσης και επαλήθευσης σε ικανοποιητικό επίπεδο των πληροφοριών αυτών θα παρουσιάσει καλλίτερη, περισσότερο ολοκληρωμένη έρευνα.
Ο Higgins που είναι επίσης γνωστός με το ψευδώνυμο Brown Moses, είναι η ζωντανή απόδειξη της δύναμης των προσβάσιμων από όλους πληροφοριών, όταν αυτές χρησιμοποιούνται με αφοσίωση στις αρχές της διαρκούς και επίμονης επαλήθευσης αυτών. Είναι διεθνώς αναγνωρισμένος ως ειδήμονας του Συριακού πολέμου, αλλά και της πτώσης της πτήσης MH 17 στην Ουκρανία, για να αναφέρουμε δυο παραδείγματα. Η σελίδα του στο διαδίκτυο (Bellingcat) αποτελεί το μέρος όπου, εκείνος αλλά και πολλοί άλλοι, χρησιμοποιούν πληροφορίες προσβάσιμες σε όλους προκειμένου να παράξουν μοναδική και αξιόπιστη ερευνητική δουλειά.
Το Φεβρουάριο του 2015 το Bellingcat ξεκίνησε μια έρευνα σχετική με τον εντοπισμό των οχημάτων που χρησιμοποιούνταν στον πόλεμο της Ουκρανίας. Προσκάλεσε το κοινό να δημοσιοποιήσει πληροφορίες και φωτογραφίες σχετικές με τα στρατιωτικά οχήματα στην εμπόλεμη ζώνη, καθώς και να σχολιάσει τις ήδη υπάρχουσες και δημοσιευμένες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε άλλες πηγές. Μόλις στην πρώτη εβδομάδα προστέθηκαν 71 νέες εισαγωγές στη βάση δεδομένων, σχεδόν διπλασιάζοντας τον συγκεντρωμένο μέχρι τότε όγκο δεδομένων. Αυτές αφορούσαν φωτογραφίες, βίντεο και άλλου είδους στοιχεία από ανοιχτές πηγές πληροφόρησης που διηγόνταν την ιστορία του πολέμου, όπως ποτέ στο παρελθόν.
Όλα αυτά γίνονται χάρη στη δυνατότητα της χρήσης προσβάσιμων σε όλους πληροφοριών και υλικού προερχόμενου από το χρήστη. Καθώς ο αναγνώστης συνεχίζει την ανάγνωση των κεφαλαίων του εγχειριδίου αυτού μελετώντας τα case study θα διαπιστώσει ότι το ίδιο υλικό χρησιμοποιείται από δημοσιογράφους – ερευνητές στην Αφρική και από ορισμένες ομάδες, όπως η Διεθνής Αμνηστία και η WITNESS για να αποκαλύψουν περιπτώσεις διαφθοράς, να στοιχειοθετήσουν εγκλήματα πολέμου και να βοηθήσουν αδίκως κατηγορουμένους προκειμένου να υπερασπιστούν τον εαυτό τους στο δικαστήριο.
Το συνοδό αυτό σύγγραμμα του Verification Handbook προσφέρει λεπτομερή καθοδήγηση και επεξηγηματικές υποθέσεις που θα προσφέρουν σημαντική βοήθεια σε δημοσιογράφους, υπέρμαχους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σε άλλους προκειμένου να χρησιμοποιήσουν προσβάσιμες σε όλους πληροφορίες και υλικό προερχόμενο από χρήστη μέσω ανοικτών πηγών στην έρευνά τους.
Με την υπερπληθώρα των κυκλοφορούντων και διαθέσιμων πληροφοριών στα κοινωνικά δίκτυα, στις δημόσιες βάσεις δεδομένων και σε άλλες ανοιχτές πηγές σήμερα είναι απαραίτητο για τον δημοσιογράφο και για τον κάθε ενδιαφερόμενο να είναι εφοδιασμένος με τις απαιτούμενες γνώσεις για να είναι σε θέση να αναζητήσει, να ερευνήσει και να επιβεβαιώσει κάθε πληροφορία προκειμένου να τη χρησιμοποιήσει σωστά και ηθικά.
Το εγχειρίδιο αυτό παρέχει τα βασικά στοιχεία προκειμένου να επιτευχθεί μια αναζήτηση στο διαδίκτυο. Περιλαμβάνει τεχνικές για έρευνα, λεπτομερείς τεχνικές διερεύνησης υλικού προερχόμενου από χρήστη (Υ.Π.Χ), παράλληλα παρουσιάζει το βέλτιστο τρόπο εκτίμησης και επιβεβαίωσης δεδομένων από ανοιχτές πηγές, παρέχει συμβουλές για διευκρίνιση ερευνητικών στοιχείων και περιλαμβάνει ηθικούς τρόπους ενσωμάτωσης Υ.Π.Χ σε έρευνες.
Το αρχικό βιβλίο Verification Handbook εστιάζει στα βασικά στοιχεία της τεκμηρίωσης και προσφέρει λεπτομερή καθοδήγηση για το πώς θα τεκμηριωθεί το Υ.Π.Χ στην μετάδοση έκτακτης είδησης. Το συνοδό αυτό σύγγραμμα προχωρά βαθύτερα στις τεχνικές και τα εργαλεία που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για αναζήτηση, έρευνα και τεκμηρίωση πληροφοριών χρήσιμων σε ερευνητικές προσπάθειες. Στο πυρήνα κάθε κεφαλαίου ο αναγνώστης μπορεί να βρει τους τρόπους εκείνους που θα τον βοηθήσουν να αποκαλύψει αξιόπιστες πληροφορίες στις προσβάσιμες από όλους βάσεις δεδομένων, αλλά ταυτόχρονα να τσεκάρει και να πιστοποιεί την αξιοπιστία των πηγών.
Όπως συμβαίνει με τη διαδικασία επαλήθευσης της είδησης που προέρχεται από χρήστες σε έκτακτα γεγονότα, παρόμοια διαδικασία ακολουθείται και σε μία περισσότερο γενικευμένη έρευνα. Κάποιες από τις βασικές αρχές της επαλήθευσης στοιχείων, που περιλαμβάνονται λεπτομερειακά στο αρχικό εγχειρίδιο είναι:
• Ανάπτυξε ανθρώπινες πηγές πληροφόρησης.
• Επικοινώνησε με ανθρώπους, μίλα τους.
• Όταν κάτι μοιάζει, ακούγεται ή δείχνει πολύ καλό για να είναι αληθινό αντιμετώπισέ το με σκεπτικισμό.
• Συμβουλέψου πολλαπλές, αξιόπιστες πηγές.
• Εξοικειώσου με την διερευνητική προσπάθεια με τις μεθόδους της και τα νέα εργαλεία έρευνας.
• Επικοινώνησε και συνεργάσου με άλλους επαγγελματίες – η επαλήθευση της πληροφορίας είναι ομαδική εργασία.
Ο δημοσιογράφος Steve Buttry, ο οποίος έγραψε το κεφάλαιο βασικές αρχές επαλήθευσης υποστηρίζει πως η διαδικασία της επαλήθευσης αποτελείται από τρία στοιχεία:
• Την ικανότητα του κάθε ατόμου, το σκεπτικισμό, την επιμονή και την επινοητικότητα αυτού.
• Τις γνώσεις, την αξιοπιστία και την εντιμότητα των πηγών πληροφόρησης, καθώς και το πλήθος, την ποικιλία και την αξιοπιστία άλλων πηγών που θα βρεθούν στην πορεία της έρευνας και θα πειστούν να αποκαλύψουν πληροφορίες.
• Την τεκμηρίωση των λεχθέντων.
Το εγχειρίδιο αυτό κάνει ιδιαίτερη μνεία στο τρίτο στοιχείο: την τεκμηρίωση. Είναι απολύτως αναγκαίο για τον ερευνητή να διαθέτει τις απαραίτητες εκείνες ικανότητες της συλλογής από τη μία, αλλά κυρίως της επαλήθευσης των στοιχείων είτε αυτά συλλέγονται από μηχανές αναζήτησης ή από βίντεο αναρτημένα στο YouTube ή ακόμα σε βάσεις δεδομένων.
Όπως όλοι γνωρίζουμε η ανθρώπινη μνήμη δεν είναι αλάνθαστη και οι πηγές ψεύδονται σε αρκετές περιπτώσεις. Κατά παρόμοιο τρόπο πρέπει να έχουμε κατά νου πως και τα έγγραφα και ηλεκτρονικά στοιχεία δεν είναι πάντα όπως φαίνονται. Το εγχειρίδιο αυτό προσφέρει τις βασικές αρχές καθοδήγησης και περιστατικά προς μελέτη προκειμένου να βοηθήσει οποιονδήποτε χρησιμοποιεί προσβάσιμες σε όλους πληροφορίες και υλικό προερχόμενο από χρήστες σε έρευνες – να επαληθεύσει την αξιοπιστία των πληροφοριών αυτών, ώστε να στηρίξει την ερευνητική του προσπάθεια και να επιτύχει το στόχο της αποκάλυψης της κρυμμένης αλήθειας.
