H επίδραση του ουκρανικού εθνικισμού στη σύγκρουσή του με τη μετα-σοβιετική Ρωσία μοιάζει μάλλον υπερεκτιμημένη…
Στις 18 Μαρτίου 2014, δύο ημέρες μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στη ρωσική επικράτεια, στη σχετική με το θέμα αυτό ομιλία του στο Ομοσπονδιακό Συμβούλιο, ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin ερμήνευσε τη νίκη της «Επανάστασης της Αξιοπρέπειας» στο Κίεβο με τον ακόλουθο τρόπο: «Οι εθνικιστές, οι νεοναζί, οι ρωσόφοβοι και οι αντισημίτες ήταν οι κύριοι εκτελεστές του αυτού του πραξικοπήματος» (έτσι χαρακτήριζε την αποπομπή του ρωσόφωνου προέδρου Viktor Yanukovych). Ουσιαστικά, από την ημέρα εκείνη ξεκίνησε το διάσημο πλέον αφήγημα της Ρωσικής Ομοσπονδίας περί «ουκρανικού ναζιστικού κράτους», το οποίο κατέληξε εν έτει 2022 στην «αποναζιστικοποίηση» της χώρας μέσω «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης». Παρά τη συστηματική εκμετάλλευση του αφηγήματος με όλους τους τρόπους από τη ρωσική πλευρά, η μεγάλη πλειοψηφία της παγκόσμιας κοινωνίας δεν ακολούθησε. Θα εξετάσουμε το φλέγον αυτό ζήτημα παρακάτω, για να δούμε και τί ισχύει, εφόσον ήδη ασχοληθήκαμε σε προηγούμενο άρθρο με τη δράση των Ρώσων ναζιστών στο Donbas. Ούτως ή άλλως, θα ήταν ανάρμοστο να αφήσουμε κάποια από τις δυό πλευρές παραπονούμενη…
Εκτός εποχής…
Ένα από τα πιο ακανθώδη ζητήματα που αναδείχθηκαν από την ένοπλη σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, η οποία ακολούθησε τη νίκη του κινήματος διαμαρτυρίας «Εuromaidan» ή «Eπανάσταση της Αξιοπρέπειας», αφορά τον ρόλο των υπερεθνικιστών στην πολιτική ζωή της δεύτερης και στις μάχες που προέκυψαν μετέπειτα στο Donbas. Όπως είδαμε και στο προηγούμενο άρθρο, για τις δύο πρώτες δεκαετίες της ιστορίας της Ουκρανίας ως ανεξάρτητο κράτος, τα ριζοσπαστικά εθνικιστικά κόμματα και κινήματα δεν είχαν καμιά κεντρική θέση στην ουκρανική κοινωνία. Αποδείχθηκε ότι δεν μπόρεσαν να κερδίσουν καμία σημαντική εκλογική υποστήριξη και απέτυχαν να ασκήσουν σημαντική ιδεολογική επιρροή στην κοινωνία. Σε κάποιο βαθμό, η περιθωριακή θέση της ουκρανικής ακροδεξιάς μπορεί να εξηγηθεί από την άποψη του ανθρώπινου παράγοντα: Δεν είχαν κανένα εμπνευσμένο ηγέτη ή ταλαντούχους ιδεολόγους. Η αδυναμία να προσφέρουν στην κοινωνία ένα πρόγραμμα που ακολουθούσε την εποχή, έκανε την κρίση μεταξύ των ακροδεξιών ριζοσπαστών ακόμη χειρότερη. Με τις εκκλήσεις της για ενίσχυση του ρόλου της ουκρανικής γλώσσας και του διαχωρισμού της ουκρανικής ορθόδοξης εκκλησίας από το πατριαρχείο της Μόσχας, η ιδεολογική βάση των περισσότερων Ουκρανών υπερεθνικιστών έδωσε την εντύπωση ότι είναι ξεπερασμένη. Κλασικές εθνικιστικές συνταγές, κατάλληλες για τη γέννηση ενός ανεξάρτητου κράτους, ήταν το εμπόρευμά τους. Το φάντασμα του ρωσικού ιμπεριαλισμού, το οποίο οι ακροδεξιοί χρησιμοποιούσαν για να φοβίσουν τους Ουκρανούς, δεν φαινόταν ούτε στο ελάχιστο τρομακτικό τη δεκαετία του ’90. Διεκδικώντας την καταγωγή της από την Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών (OUN, για την οποία έχουμε μιλήσει σε προηγούμενο άρθρο μας), η ακροδεξιά κέρδιζε τη συμπάθεια ορισμένων ανθρώπων στη δυτική Ουκρανία. Επαναλαμβάνοντας όμως τα συνθήματα των υπερεθνικιστών μαχητών της ανεξαρτησίας του περασμένου αιώνα, οι οπαδοί της έδειξαν ότι είχαν ξεφύγει από την πραγματικότητα.
Η βία δεν είναι ποτέ ελκυστική
Οι ακροδεξιοί δανείστηκαν αντιμεταναστευτικά συνθήματα από τη Δυτική Ευρώπη και τα εφάρμοσαν στην Ουκρανία, όμως αυτό δεν ήταν αρκετό. Η επιθετική ξενοφοβία αυτών των υπερεθνικιστών ήταν επίσης απωθητική για τον πολύ κόσμο, όπως και η προτίμηση στη βία (η προσέγγιση στην πολιτική βία είναι το κύριο κριτήριο για τον χαρακτηρισμό των εθνικιστικών οργανώσεων ως ριζοσπαστικές). Η βία και οι συμπλοκές στους δρόμους με την αστυνομία και τους πολιτικούς αντιπάλους προσέλκυσαν έναν αριθμό εφήβων, κατά κύριο λόγο, οι οποίοι προσπαθούσαν να μιμηθούν τους δυτικούς και κυρίως τους Ρώσους ναζιστές skinheads. Ωστόσο, όλες αυτές οι συμπεριφορές, σε συνάρτηση με τον παρωχημένο λόγο της ακροδεξιάς, ήταν η αιτία που οι ψηφοφόροι της γύρισαν την πλάτη.
Τα δεδομένα αλλάζουν…
Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Viktor Yanukovych το 2010, η κατάσταση άλλαξε ραγδαία, καθώς η πολιτική που υιοθέτησε οδήγησε πολλούς ανθρώπους να φοβούνται για την εθνική ασφάλεια και κυριαρχία της Ουκρανίας. Πριν από τον Yanukovych η εθνικιστική ιδέα ότι ο αγώνας για πραγματική ανεξαρτησία εξακολουθούσε να διεξάγεται, η οποία τότε φαινόταν αναχρονιστική, έγινε και πάλι επίκαιρη. Πολλοί άρχισαν να βλέπουν τους εθνικιστές ως ασυμβίβαστους, άρα και αξιόπιστους. Αυτό εξηγεί την πρωτοφανή επιτυχία της ριζοσπαστικής δεξιάς του κόμματος Svoboda στις εκλογές για το ουκρανικό κοινοβούλιο (Verkhovna Rada) στα τέλη του 2012. Με ποσοστό 10,44% επί των συνολικών ψήφων, το Svoboda ξεπέρασε εύκολα το εκλογικό όριο και σχημάτισε τη δική του κοινοβουλευτική ομάδα.
Svoboda
Πατώντας ιδεολογικά στα υπερεθνικιστικά κινήματα της δεκαετίας του ’40, τα οποία συνεργάστηκαν με τους αυθεντικούς Ναζί, η ακροδεξιά και μαζί της οι νεοναζιστές έκαναν την εμφάνισή τους στην Ουκρανία αμέσως μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Παρά τις προσπάθειές τους όμως, δεν κατάφερναν να μπουν στο Κοινοβούλιο, καθώς σε όλες τις εκλογικές διαδικασίες δεν κατόρθωναν να φτάσουν ούτε στο 1% (χρειάζονταν 5% για να κερδίσουν έδρες). Απέσπασαν τελικά ένα θετικό αποτέλεσμα μόλις το 2005, με το διευρυμένο εκλογικό σχήμα «η Ουκρανία μας» του Viktor Yushchenko, καταλαμβάνοντας μία έδρα με τον Andriy Biletsky (ο οποίος δεν πατούσε σχεδόν ποτέ το πόδι του στη Βουλή). Πολύ καλύτερα τα πήγαν με το σχήμα που έγινε γνωστό ως «Svoboda», στο οποίο από το 2004 ηγείτο ο Oleh Tyahnybok. Ο τελευταίος, χωρίς να απαρνηθεί τις σκοταδιστικές του αντιλήψεις, κατέβαλε προσπάθεια να συμμαζέψει τα πράγματα για να γλυτώσει την σκληρή κριτική (το κόμμα του είχε στρατολογήσει skinheads από τους οπαδούς της ποδοσφαιρικής ομάδας Ντιναμό Κιέβου, ενώ σε πρώτη φάση χρησιμοποιούσε ως σύμβολο το «Wolfsangel» των αυθεντικών Ναζί). Μετά από αυτή την «ωραιοποίηση» κι αφού είχαν διωχτεί από το κόμμα οι πιο έξαλλοι από τους νεοναζιστές, κατάφερε στις βουλευτικές εκλογές του 2012 να μπει στο ουκρανικό Κοινοβούλιο με ποσοστό 10,44% και 38 έδρες από τις συνολικά 450 (για να μη ξεχνιόμαστε, την ίδια χρονιά στην Ελλάδα η νεοναζιστική «Χρυσή Αυγή» εισήλθε στη Βουλή με ποσοστό 6,92% και 18 έδρες). Tρία χρόνια νωρίτερα, στις τοπικές εκλογές του Ternobil με ποσοστό 34,7% και 50 έδρες (επί συνόλου 120), κέρδισε το καλύτερο αποτέλεσμα στην ιστορία της ουκρανικής ακροδεξιάς. Στην επιτυχία του 2012 συνέβαλε αποφασιστικά και το τηλεοπτικό lifestyle της χώρας, που εξωράιζε συχνά όλες αυτές τις «προσωπικότητες» (και πάλι για να μην ξεχνιόμαστε, σας υπενθυμίζουμε πως οι τηλεπερσόνες της Ελλάδας μας, βγαίνοντας στο γυαλί χαρακτήριζαν «γλυκούλη» τον «Καιάδα»). Οι δύο πρώτες συνεδριάσεις του Κοινοβουλίου στο οποίο μετείχε το Svoboda υπήρξαν επεισοδιακές, με τους βουλευτές του να παίζουν ξύλο με τους συναδέλφους τους του κυβερνώντος Κόμματος των Περιφερειών. Το Svoboda ήταν ιδιαίτερα μαχητικό την περίοδο του Euromaidan, που ονομάζεται και «Επανάσταση της Αξιοπρέπειας», με 18 μέλη του να πέφτουν νεκρά από τα πυρά των δυνάμεων καταστολής.
Το Svoboda στην κυβέρνηση
Στις 27 Φεβρουαρίου 2014 συγκροτήθηκε η υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Arseniy Yatsenyuk και πρόεδρο (από τις 21 εκείνου του μήνα) τον πρώην γραμματέα του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας Oleksandr Turchynov. Ο τελευταίος παρέμεινε στο ύπατο αξίωμα της χώρας μέχρι τις 7 Ιουνίου, ημέρα ορκωμοσίας του νέου προέδρου της Ουκρανίας Petro Poroshenko. Στην κυβέρνηση του Yatsenyuk μετείχαν ως υπουργοί τρία μέλη του Svoboda, τα οποία δεν ξεχώρισαν σε κάτι, ούτε επηρέασαν καταστάσεις σε κοινοβουλευτικό επίπεδο. Ούτως ή άλλως το κόμμα τους έλαβε πολλές αρνητικές κριτικές για τις ακραίες ενέργειες των μελών του, οι οποίες καταδικάστηκαν και από τον υπηρεσιακό πρωθυπουργό. Σε μία από αυτές, βουλευτές του χτύπησαν τον πρόεδρο της Εθνικής Τηλεοπτικής Εταιρείας της Ουκρανίας, ζητώντας του να παραιτηθεί επειδή επειδή μετέδωσε την τελετή προσχώρησης της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία στο Κρεμλίνο. Ο ηγέτης του Svoboda καταδίκασε με τη σειρά του την επίθεση, αναφέροντας πως «τέτοιες πράξεις μπορεί να ήταν καλές στην Επανάσταση της Αξιοπρέπειας, όμως τώρα είναι πλέον ανάρμοστες». Στις ουκρανικές προεδρικές εκλογές του Μαΐου ο επικεφαλής του Svoboda Oleh Tyahnybok συγκέντρωσε το απογοητευτικό ποσοστό του 1,16%, το οποίο ήταν ένα μήνυμα απόρριψης από το εκλογικό σώμα των άκομψων συμπεριφορών του κόμματός του. Ένα μήνα αργότερα, το Svoboda συγκρότησε το τάγμα «Sich», αποστολή του οποίου ήταν να πολεμήσει τους αυτονομιστές του Donbas. Στις 24 Ιουλίου η «Ουκρανική Δημοκρατική Συμμαχία για τη Μεταρρύθμιση» (UDAR) και το Svoboda αποχώρησαν από τον κυβερνητικό συνασπισμό, δηλώνοντας πως η κίνησή τους αυτή αποσκοπούσε στο άνοιγμα του δρόμου για τη διενέργεια πρόωρων βουλευτικών εκλογών. Την επόμενη ημέρα ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Petro Poroshenko διέλυσε την Verkhovna Rada (Βουλή) και προκήρυξε πρόωρες βουλευτικές εκλογές για τον Οκτώβριο. Σε αυτές, το Svoboda δεν κατάφερε να ξεπεράσει το απαιτούμενο όριο του 5%, μένοντας έτσι εκτός Βουλής. Κλείνοντας την αφήγηση για το Svoboda, θα πρέπει να τονίσουμε πως λίγα από τα μέλη του ήταν καθαρόαιμοι ναζιστές. Οι περισσότεροι ήταν υπερεθνικιστές, ρατσιστές και αντισημίτες. Δεν «ύψωναν την δεξιά», αν και σε τόσο σκοτεινές ιδεολογίες, αυτό ίσως να μη λέει και πολλά πράγματα…
Ο Δεξιός Τομέας
Ένα άλλο εξέχον ριζοσπαστικό δεξιό κίνημα σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια της «Επανάστασης της Αξιοπρέπειας», με το όνομα «Δεξιός Τομέας». Είχε εμφανιστεί ως ένας ετερόκλητος συνασπισμός ριζοσπαστικών εθνικιστικών ομάδων που βασιζόταν ουσιαστικά στο κίνημα «Stepan Bandera All-Ukrainian Organization Tryzub 8», στο οποίο ηγείτο ο Dmytro Yarosh. Ο «Δεξιός Τομέας» έγινε πασίγνωστος όταν ανέλαβε την ευθύνη για τις συγκρούσεις με την αστυνομία στην οδό Grushevsky, τον Ιανουάριο του 2014. Τότε, ένας ακτιβιστής που ανήκε στην Ουκρανική Εθνική Συνέλευση (UNA), μια από τις παλαιότερες ακροδεξιές οργανώσεις της χώρας (η οποία έγινε μέρος του «Δεξιού Τομέα»), ήταν ένας από τους πρώτους που έχασαν τη ζωή τους στις διαδηλώσεις. Ο «Δεξιός Τομέας» μετατράπηκε σε πολιτικό κόμμα την άνοιξη του 2014. Έτυχε ευρείας προσοχής στα ουκρανικά και ρωσικά μέσα ενημέρωσης, τόσο θετικά όσο και αρνητικά, αν και παρέμεινε μια εξαιρετικά αδύναμη ένωση που ταλανιζόταν από εσωτερικές συγκρούσεις και σκάνδαλα.
Στο τέλος έφυγαν όλοι
Αρκετοί ηγέτες των ομάδων, που αρχικά προσχώρησαν στον «Δεξιό Τομέα», είχαν τις δικές τους πολιτικές φιλοδοξίες και δεν αποδέχθηκαν ποτέ την ηγεσία του D. Yarosh. Ήδη από την άνοιξη του 2014, αποσχίσθηκε η Σοσιαλ-Εθνική Συνέλευση (SNA) υπό τον ηγεσία του Andriy Biletsky. Η UNA ακολούθησε το παράδειγμά της λίγο καιρό αργότερα και τον Αύγουστο του 2015 έγινε επίσημα πολιτικό κόμμα, με επικεφαλής τον Konstantin Fushtey με το όνομα UNA-UNSO (το δεύτερο συνθετικό προέρχεται από την στρατιωτική πτέρυγα του κόμματος, την «Ουκρανική Εθνική Αυτοάμυνα»). Στο τέλος του 2015, ο ίδιος ο Dmytro Yarosh εγκατέλειψε τον «Δεξιό Τομέα», που τον Απρίλιο του 2014 απασχόλησε 19.000 φορές τα μέσα ενημέρωσης. Τον Φεβρουάριο του 2016, ο Yarosh ανακοίνωσε σχέδια για τη δημιουργία ενός νέου κινήματος. Ως εκ τούτου, η ουκρανική ακροδεξιά αποδείχθηκε γενικά ανίκανη να δημιουργήσει μια κοινή πλατφόρμα κι ένα όραμα. Η αποτυχία της οφειλόταν στις προσωπικές φιλοδοξίες που αναπτύχθηκαν στις τάξεις της, καθώς και στη διαφωνία σχετικά με τη στάση που έπρεπε να τηρηθεί απέναντι στις νέες ουκρανικές αρχές που σχηματίστηκαν μετά τη νίκη της «Επανάστασης της Αξιοπρέπειας» και τις επερχόμενες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές.
«Αντιτρομοκρατική επιχείρηση»
Με το ξέσπασμα του πολέμου στην ανατολική Ουκρανία την άνοιξη του 2014, ο εκτελών χρέη προέδρου της Ουκρανίας, Oleksandr Turchynov υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα για την έναρξη της επιχείρησης ανάκτησης εδαφών, η οποία ονομάστηκε «αντιτρομοκρατική επιχείρηση». Ο «Δεξιός Τομέας», το SNA, η UNA, ο Svoboda και ορισμένες από τις άλλες ακροδεξιές ομάδες που δημιουργήθηκαν, προέβησαν σε σχηματισμούς ένοπλων εθελοντών. Αρκετοί ακροδεξιοί ακτιβιστές, για διαφορετικούς λόγους, ενώθηκαν με τους ενόπλους που συγκέντρωσε η κυβέρνηση προκειμένου να καταστείλει βίαια τις διαδηλώσεις. Πολλοί από αυτούς άρπαξαν όποια ευκαιρία μπορούσαν να βρουν για να σπεύσουν στο μέτωπο, χωρίς να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε ποιες ακριβώς μονάδες εντάσσονταν για να πολεμήσουν. Σε αντίθεση με την πρακτική τους κατά την «Επανάσταση της Αξιοπρέπειας», δεν έδρασαν ως μια ενιαία δύναμη. Αρκετές οργανώσεις όμως, δημιούργησαν τους δικούς τους εθελοντικούς σχηματισμούς. Αυτό τους επέτρεψε να παραμείνουν σχετικά ανεξάρτητοι, να πολεμήσουν ως προετοιμασμένες μονάδες και να χρησιμοποιήσουν την παρουσία τους στα μετόπισθεν για να συγκεντρώσουν χρήματα και να εξοπλίσουν το απόσπασμα. Τέλος, τους επέτρεψε να κερδίσουν ένα όνομα για τους εαυτούς τους. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2014, οι δυνάμεις της αντιτρομοκρατικής επιχείρησης ανέκτησαν περισσότερα από τα δύο τρίτα των επαρχιών του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ. Όμως, ως αποτέλεσμα της επέμβασης του ρωσικού στρατού και των βομβαρδισμών από το έδαφός της (που η ίδια η Ρωσία αρνήθηκε κατηγορηματικά), η Ουκρανία έχασε τον έλεγχο ενός μακρού τμήματος των ανατολικών συνόρων της. Στα τέλη Αυγούστου του 2014, μια εισβολή μονάδων του ρωσικού στρατού σταμάτησε την προέλαση των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων και η γραμμή οριοθέτησης σταθεροποιήθηκε. Από την άνοιξη του 2015 και μετά, οι συγκρούσεις έχασαν μεγάλο μέρος της έντασής τους και οι πλήρεις στρατιωτικές επιχειρήσεις είχαν σχεδόν σταματήσει μέχρι το φθινόπωρο, αν και μεμονωμένες αψιμαχίες εξακολουθούσαν να υφίστανται.
Πολύς καπνός, λίγη φωτιά
Υπήρχαν τρεις τρόποι με τους οποίους οι παραστρατιωτικές μονάδες των εθνικιστών μπορούσαν να ενταχθούν στον επίσημο στρατιωτικό κορμό της Ουκρανίας: Ως τάγματα εδαφικής άμυνας (BTD) που υπάγονταν στο Υπουργείο Άμυνας, ως μέρος της Εθνικής Φρουράς που συστάθηκε ως αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων της Ουκρανίας υπαγόμενες στο Υπουργείο Εσωτερικών και ως μονάδες ειδικού σκοπού του Υπουργείου Εσωτερικών. Η ενσωμάτωση διαφόρων ακροδεξιών σχηματισμών στη δομή των ουκρανικών στρατιωτικών δυνάμεων παρεμποδίστηκε από την απροθυμία των σχηματισμών αυτών να χάσουν την αυτονομία και την ανεξαρτησία τους, τη δυσπιστία τους προς τις στρατιωτικές διοικήσεις και των αρχών της χώρας γενικότερα, καθώς και η γενική έλλειψη δομής και οργάνωσής τους. Το γεγονός και μόνο ότι αυτοί οι εθελοντικοί σχηματισμοί υλοποιήθηκαν είχε μια προπαγανδιστική αξία κατά τις πρώτες εβδομάδες της σύγκρουσης, όμως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) έχουν υπερβάλει σημαντικά για το ρόλο των εθελοντών στην αντιτρομοκρατική επιχείρηση. Στην πραγματικότητα, δεν διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ο τακτικός στρατός και οι ειδικές μονάδες της αστυνομίας έφεραν το κύριο βάρος του πολέμου, με δεδομένη την κλίμακα των εχθροπραξιών, που περιλάμβαναν συστοιχίες πυροβολικού πυραύλων και εκατοντάδες τεθωρακισμένα οχήματα.
Μια τάξη μεγέθους
Τον Ιούνιο του 2015, τα ουκρανικά στρατεύματα στο Σλαβιάνσκ αριθμούσαν περίπου 5.500 άνδρες, εκ των οποίων 300 ήταν εθελοντές από το πρώτο τάγμα της Εθνικής Φρουράς. Οι μαχητές με κομματική εμπειρία αποτελούσαν μια μικρή μειοψηφία, ακόμη και σε μονάδες που είχαν συγκροτηθεί από τους ίδιους τους ακροδεξιούς ακτιβιστές. Ο πυρήνας των ηγετών και των ακτιβιστών περιβαλλόταν από έναν ευρύτερο κύκλο νεοεισερχομένων που συμπαθούσαν την εθνικιστική ιδεολογία τους και προσελκύστηκαν από τη ρητορική των εξτρεμιστών κατά τη διάρκεια της Επανάστασης της Αξιοπρέπειας. Τέλος, ένας τρίτος και ακόμη ευρύτερος κύκλος υποστήριξης συσπειρώθηκε γύρω από εκείνους οι οποίοι, μόλις άρχισε ο πόλεμος, είδαν τους εθνικιστές ως μια αποφασιστική δύναμη έτοιμη να αποκρούσει τους εισβολείς. Αυτή η τελευταία ομάδα δεν είχε ακροδεξιές απόψεις. Υπάρχουν ακόμη και στοιχεία ότι κάποιοι αριστεροί ακτιβιστές πήγαν να πολεμήσουν σε αυτές τις μονάδες. Σε όλο αυτό, βλέπουμε να ισχύουν δύο μέτρα και δύο σταθμά: Παρά το γεγονός ότι Ρώσοι και Ουκρανοί χρησιμοποίησαν ακριβώς την ίδια τακτική για να εντάξουν τους υπερεθνικιστές και τους ναζιστές στα επίσημα στρατεύματά τους, μόνον οι Ουκρανοί θεωρείται ότι «ναζιστικοποιήθηκαν».
To τάγμα Azov
H πιο επιτυχημένη από όλες τις εθνικιστικές παραστρατιωτικές ομάδες στην αντιτρομοκρατική επιχείρηση αποδείχθηκε ότι ήταν το τάγμα Azov, που ιδρύθηκε από τον Andriy Biletsky τον Μάιο του 2014 με μέλη από την Σοσιαλ-Εθνική Συνέλευση. Ήδη από τον Μάρτιο προς τον Απρίλιο της χρονιάς εκείνης, υποστηρικτές του Biletsky συγκρούστηκαν με φιλορώσους διαδηλωτές, κυρίως στους δρόμους του Χάρκοβο. Έχοντας τεθεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εσωτερικών και επαναπροσδιοριστεί ως ειδική μονάδα, το τάγμα Azov βοήθησε στη συνέχεια στην απελευθέρωση της Μαριούπολης από τους ρωσόφωνους αυτονομιστές. Τον Σεπτέμβριο του 2014, το τάγμα Azov έγινε σύνταγμα και μετατέθηκε στην Εθνική Φρουρά του Υπουργείου Εσωτερικών. Τον επόμενο μήνα, ο Andriy Biletsky παραιτήθηκε από την ηγεσία του και αποχώρησε. Στη συνέχεια, τα ηνία του Azov ανέλαβαν επαγγελματίες στρατιωτικοί, ενώ ορίστηκαν υψηλά πρότυπα για την εκπαίδευση, σε συνδυασμό με την αυστηρή πειθαρχία και την καλή υλικοτεχνική υποδομή. Ωστόσο, το σύνταγμα συνέχισε για αρκετό καιρό να χρησιμοποιεί ως λογότυπο το παλιό σύμβολο του SNA, το «wolfsangel» που επιδεικνύουν οι νεοναζί σε όλο τον κόσμο. Το έμβλημα του συντάγματος περιλάμβανε επίσης το καταργημένο μετέπειτα αποκρυφιστικό ναζιστικό σύμβολο «Schwarze Sonne» (μαύρος ήλιος), μια κυκλική σβάστικα με πολλαπλές ακτίνες. Το όχι φωτεινό παρελθόν του τάγματος Azov τον πρώτο καιρό της ίδρυσής του χρησιμοποιείται κατά κόρον ως επιχείρημα από τη Ρωσία και όσους υποστηρίζουν την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», παρά το γεγονός ότι οι εναπομείναντες υπερεθνικιστές-ναζιστές στις τάξεις του δεν είναι σε θέση να γεμίσουν ούτε εκδρομικό λεωφορείο (το σύνταγμα Azov στις ημέρες μας αριθμεί περίπου 2.500 άνδρες).
Η συρρίκνωση της ουκρανικής ακροδεξιάς
Από τις ημέρες εκείνες ως τις παραμονές της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» του Πούτιν, η ουκρανική ακροδεξιά και μαζί της οι εθνικιστές συρρικνώνονται διαρκώς. Οι λόγοι που συνέβη αυτό είναι πολλοί. Αρχικά, όταν οι δημοκρατικές δυνάμεις επικράτησαν στην «Επανάσταση της Αξιοπρέπειας», οι ακροδεξιές ομάδες έπαψαν να είναι το απαραίτητο «αντίβαρο» στην ρωσικών συμφερόντων κυβέρνηση του Viktor Yanukovych, όπως ήταν την περίοδο 2010-2013. Ακόμη, δεν κατάφεραν τελικά να πείσουν τους ψηφοφόρους της αμυνόμενης χώρας ότι ήταν υπερασπιστές της πατρίδας στις ένοπλες επιθέσεις των ρωσόφωνων αυτονομιστών. Οι ψηφοφόροι δεν συνέδεσαν τους ριζοσπάστες εθνικιστές με την αντιτρομοκρατική επιχείρηση, ενώ ο πόλεμος στο Donbas δεν σημείωσε αύξηση της δημοτικότητάς τους. Επίσης, η προτίμηση της ακροδεξιάς σε ακραίες ενέργειες και σε εγκληματικές πράξεις του κοινού ποινικού δικαίου την απαξίωσε στα μάτια της ουκρανικής κοινωνίας. Μια σειρά από εγκλήματα που διαπράχθηκαν από ακροδεξιούς καταδεικνύει με παραστατικό τρόπο πόσο επικίνδυνοι ήταν: Ένα μέλος του Svoboda πέταξε μια χειροβομβίδα έξω από το την Βουλή και εξτρεμιστές του Δεξιού Τομέα έκαψαν αστυνομικό τμήμα (και αυτά τα επεισόδια δεν ήταν τα μόνα).
Το απόλυτο τίποτα του 2019
Οι μοναδικοί υπερεθνικιστές που διασώθηκαν εκλογικά ήταν οι Andriy Biletsky και Dmytro Yarosh, οι οποίοι ήταν μέλη της ουκρανικής Βουλής μέχρι το 2019. Στις εκλογές της χρονιάς εκείνης, ολόκληρη η ακροδεξιά και τα συμφύρματά της έλαβαν ποσοστό μόλις 2,15% επί του συνόλου των ψηφοφόρων (χρειαζόταν 5% για να εκπροσωπηθεί ξανά στη Βουλή). Κατά τα λοιπά, σύμφωνα με το αφήγημα της Ρωσίας και των υποστηρικτών της, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν ούτε έναν βουλευτή εδώ και τρία χρόνια, «οι ναζί ελέγχουν το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας». To 2019 o πέμπτος κατά σειρά πρόεδρος της Ουκρανίας Petro Poroshenko ηττήθηκε στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών από τον Volodymyr Zelensky (24,5% για τον πρώτο, 74,5% για τον δεύτερο. Πολλοί που δεν γνωρίζουν το εκλογικό σύστημα της Ουκρανίας θεωρούν «δικτατορικό» το ποσοστό του σημερινού προέδρου, δεν πρόκειται περί νοθείας, ήταν απλά το αποτέλεσμα του δεύτερου γύρου). Για τον Zelensky (που πολλοί βιάζονται να ηρωοποιήσουν ή να καταδικάσουν) τα ξέρετε, το αφήγημα των Ρώσων και των υποστηρικτών του προσάπτουν ότι είναι Εβραίος (θεωρείται κακό αυτό), ναζιστής (πώς συνδυάζονται τα δύο πρώτα δεν ξέρουμε), ηθοποιός (κι αυτό κακό είναι, σύμφωνα με τη λογική του 19ου αιώνα), κλέφτης που αναφέρεται στα Panama Papers και κοκαϊνομανής.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Ουκρανία 1917-1945: από την Σκύλλα στη Χάρυβδη
Stepan Bandera: o ήρωας του σκότους
1937-1938: Η εκτέλεση της ουκρανικής λογοτεχνίας
Ουκρανία 1946-2000: Τα προβλήματα μένουν στον αφρό
Ουκρανία 2001-2013: Η πορεία προς την κρίση…
Ουκρανία: Tα συμβάντα του 2014
Ο ουκρανικός εθνικισμός και η επίδρασή του στη σύγκρουση με τη Ρωσία
1990-2021: H σύνθεση όλων των ουκρανικών κυβερνήσεων
Η δράση των Ρώσων εθνικιστών στο Ντονμπάς
Το βιολί του Σεργκέι Λαβρόφ δεν παίζει όλες τις νότες
Η δράση των νεοναζί στη Ρωσία: Aleksei Milchakov (Rusich)
Η δράση των νεοναζί στη Ρωσία: Ρωσικό Αυτοκρατορικό Κίνημα
Η δράση των νεοναζί στη Ρωσία: Ρωσική Εθνική Ενότητα
Η δράση των νεοναζί στη Ρωσία: Aleksandr Barkashov
