Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, οι Ρώσοι εθνικιστές συνήθιζαν να αρνούνται στην Ουκρανία το δικαίωμα της ύπαρξής της ως ανεξάρτητου κράτους. Για παράδειγμα, το κόμμα των εθνικο-μπολσεβίκων στο πρόγραμμά του για το 1994 αναφερόταν πρώτα στην «ενοποίηση των εδαφών των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών που κατοικούνταν από Ρώσους» και στη συνέχεια στη «δημιουργία μιας τεράστιας ηπειρωτικής αυτοκρατορίας». Ο καθεστωτικός στοχαστής Aleksandr Dugin προχωρώντας ακόμη παραπέρα έχει δηλώσει ότι «ως ανεξάρτητο κράτος, η Ουκρανία αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για ολόκληρη την Ευρασία. Χωρίς να επιλυθεί αυτό το πρόβλημα το να μιλάμε για ηπειρωτική γεωπολιτική είναι άσκοπο». Πολλά εθνικιστικά κόμματα στη Ρωσία έχουν επίσης διακηρύξει ότι είναι απαραίτητη η ενοποίηση της χώρας τους με την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, σε ένα ενιαίο κράτος. Ήταν κοινός τόπος μεταξύ των Ρώσων ακροδεξιών ότι οι Ουκρανοί, οι Λευκορώσοι και οι Ρώσοι είναι στην πραγματικότητα ένα έθνος. Άλλωστε, ο ισχυρισμός αυτός επαναλαμβανόταν με συνέπεια στα προγράμματά τους. Το 1998 ο Αlexander Sevastyanov, ένας από τους πιο εξέχοντες στοχαστές του μετασοβιετικού ρωσικού εθνικισμού, κάλεσε να αναγνωριστεί το «δικαίωμα να ενωθούν οι διαιρεμένοι Ρώσοι σε ένα κράτος». Πέντε χρόνια αργότερα, το αίτημα επανεμφανίστηκε στο πρόγραμμα του «Εθνικού Κυρίαρχου Κόμματος της Ρωσίας», μια από τις τελευταίες προσπάθειες για τη δημιουργία μιας ενιαίας ριζοσπαστικής εθνικιστικής πολιτικής δύναμης. Ο ισχυρισμός ότι οι Ρώσοι είναι ένα «διαιρεμένο έθνος» υπάρχει και στο σκεπτικό του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος της Ρωσίας.

Από τη βεβήλωση στη βία
Σημαντική θέση στη δραστηριότητα των Ρώσων εθνικιστών κατέλαβαν οι εδαφικές διεκδικήσεις και οι ενέργειες που στόχευαν να ξεσηκώσουν τις ρωσόφωνες περιοχές της Ουκρανίας, συχνά με παράνομο τρόπο. Μεταξύ των ετών 2006 και 2009, μέλη του κινήματος της Δημοκρατίας του Ντονέτσκ έλαβαν στρατιωτική εκπαίδευση στο χειρισμό των όπλων σε στρατόπεδα που οργανώθηκαν από την Ευρασιατική Ένωση Νεολαίας (EYU). Ηγετικά στελέχη της τελευταίας δήλωσαν το 2008 ότι στόχος της οργάνωσής τους ήταν «να πραγματοποιήσει μια λαϊκή επανάσταση στην Ουκρανία». Για τους Ρώσους ριζοσπάστες εθνικιστές η ιδεολογία της αυτοκρατορικής αποκατάστασης δεν ήταν μια αφηρημένη θεωρία. Το Εθνικό Μπολσεβίκικο Κόμμα (NBP), η Ρωσική Εθνική Ενότητα (RNΕ), η Ευρασιατική Ένωση Νεολαίας, αλλά και άλλες ακροδεξιές ομάδες, δραστηριοποιήθηκαν ανοίγοντας παραρτήματα στις ρωσόφωνες περιοχές των γειτονικών της χώρας τους δημοκρατιών. Τα γεγονότα στην Ουκρανία το 2014 και η προσάρτηση της Κριμαίας ώθησαν όλους αυτούς να αλλάξουν τον τρόπο δράσης τους και από την περιστασιακή βεβήλωση των συμβόλων του ουκρανικού κράτους να περάσουν στη βία.

Η «Άλλη Ρωσία»
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 ο Eduard Limonov, ηγέτης του κόμματος «Άλλη Ρωσία» (αποσχισθέντες του Εθνικού Μπολσεβίκικου Κόμματος), εκδιώχθηκε από την Ουκρανία για την υποκίνηση των αρχών της Κριμαίας να επαναστατήσουν κατά του Κιέβου. Σε ένα άρθρο του με τίτλο «Σενάρια για μια ένοπλη εξέγερση» που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Limonka το 1998, περιέγραψε με εκπληκτική ακρίβεια τα γεγονότα που θα γενίκευαν την κρίση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας 16 χρόνια αργότερα. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι περίπου 2.000 άνθρωποι χρησιμοποίησαν τις οργανωμένες υποδομές της «Άλλης Ρωσίας» για να πολεμήσουν ως εθελοντές στο Donbas το 2014 και το 2015 (τόσους ανέφερε ο εκπρόσωπος Τύπου του κόμματος Aleksandr Averin).

Russkoe Natsionalnoe Edinstvo
Άλλες εθνικιστικές ομάδες συνεργάζονταν στενά με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες και χρησιμοποιήθηκαν από την αρχή για να πυροδοτήσουν τη σύγκρουση, «στήνοντας» εξεγέρσεις κατά των ρωσόφωνων από πολίτες ουκρανικών πεποιθήσεων. Κατά πάσα πιθανότητα, το κορυφαίο παράδειγμα σε αυτή την περίπτωση είναι η «Ρωσική Εθνική Ενότητα» (Russkoe Natsionalnoe Edinstvo, RNE), η οποία έπαιξε πολύ ιδιαίτερο ρόλο το 2014 στην όξυνση της σύγκρουσης, στις πρώτες εβδομάδες της. Ο ηγέτης της Alexander Barkashov και μια ομάδα συναγωνιστών του πραγματοποίησαν «επιθεώρηση» σε διάφορες ουκρανικές επαρχίες στα τέλη Φεβρουαρίου και στις αρχές Μαρτίου του 2014. Ο πρώτος αυτονομιστής κυβερνήτης της επαρχίας του Ντονέτσκ Pavel Gubarev ήταν επίσης μέλος της RNΕ. Σύμφωνα με τα όσα έχει πει ο ίδιος, είχε λάβει και την ανάλογη στρατιωτική εκπαίδευση. Τον Μάιο του 2014 ο Barkashov έδωσε οδηγίες στους αυτονομιστές, όπως και σε έναν από τους ιδρυτές του Ρωσικού Ορθόδοξου Στρατού (D. Boitsov) σχετικά με το πότε και πώς θα φέρουν εις πέρας ένα «δημοψήφισμα» για την ανεξαρτησία. Περιττό να αναφέρουμε πως οι οδηγίες του ηγέτη της RNE ακολουθήθηκαν κατά γράμμα.

Aμνηστία έναντι ανταλλαγμάτων
Πολλοί Ρώσοι ακροδεξιοί που διώκονταν για αξιόποινες πράξεις κατέληξαν να δουλεύουν υπέρ των ρωσόφωνων στην Ουκρανία, παρά το γεγονός ότι είχε εκδοθεί ένταλμα σύλληψής τους στη Ρωσία. Κάποιοι άλλοι αποφυλακίστηκαν πρόωρα, ενώ για λόγους που παραμένουν αδιευκρίνιστοι, ορισμένοι δεν τιμωρήθηκαν ποτέ για τα εγκλήματα που είχαν διαπράξει. Εδώ αξίζει να αναφερθεί η μαρτυρία του Alexander Valov, που το καλοκαίρι του 2014 κλήθηκε στο τμήμα ερευνών της FSB, όπου του παρουσιάστηκε μια επιλογή για το μέλλον του: Είτε θα συμφωνούσε να δημιουργήσει και να ηγηθεί ενός παραρτήματος της RNΕ, στέλνοντας εθελοντές στο Donbas, είτε θα αντιμετώπιζε πρόσθετες κατηγορίες για «υποκίνηση διακρατικού μίσους» και «δημόσια έκκληση για εξτρεμιστική δραστηριότητα». Εάν συμφωνούσε, η FSB υποσχόταν ότι οι υπάρχουσες κατηγορίες θα αποσυρθούν και θα λάβει οικονομική βοήθεια και πολιτική υποστήριξη. Σε μια άλλη περίπτωση, στις αρχές Μαρτίου 2014 εντοπίστηκε στο Ντονέτσκ ο πρώην ηγέτης της οργάνωσης «Ασπίδα της Μόσχας» Aleksei Khudyakov, μόλις αμνηστευθείς από την ποινή του για ένοπλη επιδρομή σε ξενώνα μεταναστών εργατών.

Άλλαξε ο Μανωλιός…
Στη διάρκεια του πολέμου στο Donbas, η Russkoe Natsionalnoe Edinstvo (RNΕ) άλλαξε το σύμβολό της, καταργώντας την τροποποιημένη σβάστικα που χρησιμοποιούσε πάντα στο στο παρελθόν. Ωστόσο, άλλες ρωσικές νεοναζιστικές ομάδες ήταν λιγότερο προσεκτικές. H νεοπαγανιστική σβάστικα με τις οκτώ αιχμές (kolovrat) εμφανίστηκε στα σήματα των νεοναζιστικών ομάδων σαμποτάζ «Rusich» και «Ratibor», στην ομάδα ταχείας αντίδρασης «Batman», καθώς και στο τάγμα «Svarozhichi» που ανήκε στην ταξιαρχία «Oplot».

Στρατός και εθνικισμός
Το γεγονός ότι πολλοί ακροδεξιοί μαχητές υπηρετούσαν στον ρωσικό στρατό λίγο πριν από την έναρξη της σύγκρουσης του 2014, φαίνεται να στηρίζει την υπόθεση ότι οι δραστηριότητες των ριζοσπαστών εθνικιστών στο ουκρανικό έδαφος συντονίζονταν με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες. Ένα από τα παραδείγματα είναι ο Anton Raevski, που τον Μάρτιο του 2014 εργαζόταν με τους συναδέλφους του για να προετοιμάσει μια φιλορωσική ένοπλη εξέγερση στην Οδησσό, προτού ενωθεί με άλλους μαχητές στο Donbas. Ένα ακόμη παράδειγμα είναι ο δηλωμένος ναζιστής από την Αγία Πετρούπολη Aleksei Michalkov, γνωστός ήδη για τα βάναυσα αντίποινά του εναντίον τραυματισμένων Ουκρανών στρατιωτών, που πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Ο τελευταίος εισήλθε στο ουκρανικό έδαφος ως επικεφαλής της προσχηματισμένης και οπλισμένης ομάδας σαμποτάζ Rusich, η ραχοκοκαλιά της οποίας αποτελούνταν από επαγγελματίες στρατιώτες με ακροδεξιές ιδέες. Ο Michalkov κατευθύνθηκε στο Donbas, αμέσως μετά τη θητεία του. Το πιστοποιητικό του, που εκδόθηκε από τη μονάδα ταχείας αντίδρασης της Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουγκάνσκ, φέρει τον ευρέως διαδεδομένο ναζιστικό αριθμό 1488 (το 88 σημαίνει Heil Hitler, επειδή το h είναι το όγδοο γράμμα στο λατινικό αλφάβητο). Μαχητές της ρωσικής ειδικής μονάδας Grom επίσης αναγνωρίστηκαν μεταξύ των αυτονομιστών.

Πρόσκαιρη δημοσιότητα
Με τη συμμετοχή τους στα γεγονότα κατά της Ουκρανίας το 2014, οι Ρώσοι ακροδεξιοί έγιναν δημοφιλείς σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού στην πατρίδα τους. Άνδρες όπως ο Aleksei Michalkov, οι οποίοι παλαιότερα ήταν ελάχιστα γνωστοί έξω από μια μικρή ομάδα νεοναζί, έγιναν εξέχουσες δημόσιες προσωπικότητες. Ωστόσο, με δεδομένο ότι η πολιτική διαδικασία στην Ρωσία δεν είναι ελεύθερη, οι πρώην μαχητές του Donbas είχαν ελάχιστες ευκαιρίες να μετατρέψουν την ιδιότητά τους ως «ήρωες» σε κάτι πιο ουσιαστικό. Ο Ιγκόρ Γκίρκιν είναι ο πιο επιφανής από αυτούς τους άνδρες. Ο πρώην αξιωματικός των ειδικών δυνάμεων της FSB που υποστηρίζει τον ρώσικο αυτοκρατορικό εθνικισμό, ηγήθηκε του πρώτου αποσπάσματος που διέσχισε τα ρωσο-ουκρανικά σύνορα με τα όπλα στα χέρια, καταλαμβάνοντας το Σλαβιάνσκ στις 12 Απριλίου 2014. Αργότερα, μετά την επιστροφή του στη Ρωσία, ίδρυσε το κίνημα Novorossiya.

Δεν σας χρειαζόμαστε άλλο…
Μέχρι το φθινόπωρο του 2015, οι εθνικιστικοί ρωσικοί σχηματισμοί είχαν σταματήσει να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, ως ανεξάρτητη δύναμη, στα ελεγχόμενα από τους αυτονομιστές εδάφη. Παράλληλα, με τη βοήθεια του ρωσικού στρατού οι αυτοανακυρηγμένες Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ (DNR & LNR) σταδιακά εδραίωναν την εξουσία τους στην περιοχή και η ανάγκη για Ρώσους ριζοσπάστες εθνικιστές εξαφανιζόταν. Το μέτωπο (το οποίο λειτουργούσε στην πραγματικότητα ως το σύνορο των αποσχιστικών περιοχών) σταθεροποιήθηκε και οι ηγεσίες-μαριονέτες των DNR και LNR μπόρεσαν να προχωρήσουν στη διατήρηση του status quo. Μετά την έναρξη της διαδικασίας εφαρμογής των συμφωνιών του Μινσκ, οι εθνικιστές λόγω της προσκόλησής τους στην αυτοκρατορική ιδεολογία (ήθελαν να κατακτηθεί ολόκληρη η Ουκρανία) έγιναν εμπόδιο για τις νέες διοικητικές ομάδες της DNR και του LNR, καθώς και για τους υποστηρικτές τους στο Κρεμλίνο. Έτσι, από τα τέλη του 2014, οι αρχές της DNR και της LNR άρχισαν να επιβάλλουν τον έλεγχο σε ανεξάρτητα αποσπάσματα ή σε εκείνα που ισχυρίζονταν ότι ήταν ανεξάρτητα. Σε αυτά περιλαμβάνονταν εθνικιστές και ορθόδοξοι φονταμενταλιστές, καθώς και σχηματισμοί που αποτελούνταν από μέλη του ρωσικού νεοκοζάκικου κινήματος. Την άνοιξη του 2015, οι ηγέτες του Λουχάνσκ και του Ντονέτσκ έκαναν μια προσπάθεια να συγκεντρωθούν και να καταγραφούν όλες οι ένοπλες μονάδες. Αυτή η κίνηση καθοδηγούνταν από Ρώσους αξιωματικούς και πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών. Οι ανεξάρτητες μονάδες αναδιαμορφώθηκαν ως ξεχωριστές υπομονάδες, έχασαν την αυτονομία τους και συγχωνεύτηκαν στις αυτονομιστικές τακτικές ένοπλες δυνάμεις.

Και μερικές δολοφονίες…
Εξαιτίας της έλλειψης δεσμών με τον τοπικό πληθυσμό, οι ακροδεξιές μονάδες επιδίδονταν με εξαιρετική βία σε σαδιστικές πράξεις, ληστείες και λεηλασίες στις αυτονομημένες περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ. Με τη συνδρομή τους οι προτεσταντικές εκκλησίες και οι κοινότητες, οι οποίες πριν ήταν ευρέως διαδεδομένες, είχαν σχεδόν εξαλειφθεί στο έδαφος του Ντονέτσκ μέχρι το 2015. Στο ξεκίνημα του αυτονομιστικού αγώνα, οι Ρώσοι ακροδεξιοί εκδίωξαν τους τσιγγάνους από τις πόλεις που είχαν καταλάβει στην επαρχία του Ντόνετσκ. Με όλα αυτά, δεν ήταν δύσκολο οι ρωσόφωνοι πολίτες όχι μόνο να μην αντιδράσουν, αλλά και να επικροτήσουν τη σύλληψη όποιου ριζοσπάστη εθνικιστή αυθαιρετούσε. Αρχικά, οι μαχητές που αρνούνταν δημόσια να λογοδοτήσουν στην ηγεσία των αυτονομημένων δημοκρατιών, απλά απομακρύνονταν. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως, η επιβολή ελέγχου σήμαινε τη δολοφονία των διοικητών των αποσπασμάτων ή τη σύλληψη των αρχηγών τους και ορισμένων από τους άνδρες. Στις πράξεις αυτές ξεχωρίζει η δολοφονία την 1η Ιανουαρίου 2015 του Αlexander Bednov, επικεφαλής της μονάδας ταχείας αντίδρασης Batman, η οποία είχε και Ρώσους νεοναζί (μαζί του σκοτώθηκαν και ορισμένοι οπαδοί του). Ξεχωριστή θέση έχει επίσης και η δολοφονία του διοικητή του τάγματος Prizrak Aleksey Mozgovoy, στις 23 Μαΐου της ίδιας χρονιάς. Δεν είναι απολύτως σαφές ποιος βρισκόταν πίσω από την ενέργεια, ωστόσο οι περισσότεροι σχολιαστές πιστεύουν ότι υπεύθυνες ήταν οι αρχές της Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουχάνσκ.

Τελικά, άξιζε τον κόπο;
Συνολικά, τα μέλη των ακροδεξιών ομάδων έπαιξαν πολύ μεγαλύτερο ρόλο στη ρωσική πλευρά της σύγκρουσης από ό,τι στην ουκρανική πλευρά, ιδίως στην αρχή. Το κατά πόσον ο ρόλος αυτός ήταν καθοριστικός είναι δύσκολο να ειπωθεί. Tουλάχιστον, ήταν αξιοσημείωτος. Η χρήση από τη Ρωσία των ριζοσπαστών εθνικιστών στο πλευρό των αυτονομιστών στο Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ, ήταν πιο σημαντική στρατιωτικά και πολιτικά από ό,τι η συμμετοχή ουκρανών ακροδεξιών στην επιχείρηση ανάκτησης. Η σύγκρουση εξελίχθηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε η σημασία των ακροδεξιών ομάδων και στις δύο παρατάξεις μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η επιχείρηση ανάκτησης θα είχε προχωρήσει με την ίδια περίπου ταχύτητα, αν το τάγμα Azov δεν συμμετείχε. Ωστόσο, είναι ελάχιστα πιθανό ότι η εμπνευσμένη από το Κρεμλίνο αυτονομιστική εξέγερση στο Donbas θα είχε εξελιχθεί έτσι όπως εξελίχθηκε, αν δεν είχαν αναμειχθεί σε αυτήν Ρώσοι ακραίοι εθνικιστές.

ΠΗΓΕΣ
Α. Dugin «The Foundation of Geopolitics», rossia3.ru, svpressa.ru, soratnik.com, eaje.org, V. Likhachev «Russian neonazi leader instructs separatists in Donetsk», vk.com, lenta.ru, vaadua.org, bykvu.com, korrespondent.net, gazeta.ru, novorrosia.pro, rus.newsru.ua, iphronline.org, realgazeta.com.ua, kommersant.ru, politikus.ru, L. Bunin & A. Makarkin «Russia: Business and State»