Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης αφιέρωσαν πολλά άρθρα την περασμένη εβδομάδα στο “τέλος της κοσμικής Τουρκίας”. Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί ήταν ένα πολύ ηχηρό μήνυμα για τους διεθνείς παρατηρητές ότι ο δρόμος που χάραξε ο Ερντογάν δεν έχει επιστροφή. Είναι όντως έτσι; Το μήνυμα αυτό ήταν πράγματι πολύ ηχηρό αλλά δεν ήταν το πρώτο ούτε θα είναι το τελευταίο.

Η παρατήρηση και ανάλυση των αλλαγών που επέφερε ο Ερντογάν στη θεσμική δομή του τουρκικού κράτους, δείχνουν ότι ο στόχος μετατροπής ενός κοσμικού κράτους σε ένα υβρίδιο λαϊκό-θρησκευτικό με σαφή έμφαση στο θρησκευτικό χαρακτήρα ήταν εξαρχής στις προθέσεις του.

Οι μεταρρυθμίσεις Ερντογάν στην εκπαίδευση, στη λειτουργία κρατικών δομών που ενισχύουν τον ισλαμικό χαρακτήρα της κοινωνίας, όπως το πανίσχυρο Diyanet, ένα είδος υπερυπουργείου Θρησκευτικών Υποθέσεων, η υπόθαλψη θρησκευτικών οργανώσεων, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα, και πολλά άλλα δείγματα γραφής, δεν αφήνουν καμμία αμφιβολία ότι η θρησκεία και όχι η δημοκρατία έχει τα πρωτεία στον τρόπο σκέψης του Τούρκου προέδρου. Αλλωστε, το έχει καθαρά δηλώσει ο ίδιος: “Η δημοκρατία είναι σαν το τραίνο: επιβιβάζεσαι για να φτάσεις κάπου και μετά αποβιβάζεσαι”. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε λοιπόν τον Ερντογάν για διγλωσσία. Μπορούμε να κατηγορήσουμε για αφέλεια όλους όσοι (και ήταν πολλοί…) πίστεψαν στη μετάλλαξή του μέσω δημοκρατικών διαδικασιών…

Η πορεία του Ερντογάν από τα νεανικά του χρόνια, όταν ξεκίνησε από μια κακόφημη, υποβαθμισμένη γειτονιά, για να αναδειχθεί σε ηγέτη της νεολαίας του Ισλαμικού Κόμματος και στη συνέχεια σε δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης χάρις στα ισλαμικά κοινωνικά δίκτυα, η εκτόξευσή του στην κεντρική πολιτική σκηνή χάρις στην υποστήριξη της ισχυρότερης ισλαμικής αδελφότητας της Τουρκίας, ήταν μια πορεία διαφανής και με σαφή προσανατολισμό.

Δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει ότι την πρώτη περίοδο “φλέρταρε” με την ιδέα ενός μεικτού πολιτικού συστήματος ή ότι είχε συμβιβαστεί με την ιδέα της συγκατοίκησης με ισχυρούς θεσμούς του τουρκικού κράτους, όπως ο στρατός ή η δικαιοσύνη. Αλλά όσο προχωρούσε στην εδραίωση της εξουσίας του με λαϊκή νομιμοποίηση – και αυτή αδιαμφισβήτητα τη διαθέτει- και κυρίως μετά την απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016, η ιδέα μιας εξουσίας μονοπρόσωπης χωρίς θεσμικά αντίβαρα κέρδιζε έδαφος.

Όπως πλέον φαίνεται σήμερα, χάρις και στην τραγική ανυπαρξία της αντιπολίτευσης, ο Ερντογάν παίζει εν ου παικτοίς και οδεύει, κατά τα φαινόμενα, στην ολοκλήρωση ενός σχεδίου που θα αλλάξει, αν επιτευχθεί, τον κοσμικό χαρακτήρα της Τουρκίας. Μόνο αν υπάρξει αντίδραση από τον ίδιο το λαό της Τουρκίας μπορεί να ανατραπεί η πορεία αυτή. Είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε να υπάρξει αντίδραση; Με βάση τα εκλογικά αποτελέσματα όλων των πρόσφατων εκλογικών αναμετρήσεων η Τουρκία είναι κομμένη στα δύο: τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν μια οριακή επικράτηση του Ερντογάν, λίγο πάνω από 50%. Υπάρχει λοιπόν το άλλο 50% που είναι αποδεκατισμένο, με χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους, χωρίς ισχυρή πολιτική εκπροσώπηση και χωρίς ισχυρά μέσα ενημέρωσης αφού ο Ερντογάν ελέγχει την πληροφόρηση και ετοιμάζει νομοθετικό πλαίσιο περιορισμού πρόσβασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η πορεία της Τουρκίας επαφίεται για να παραφράσουμε τη δική μας σχετική συνταγματική αναφορά στον πατριωτισμό των Τούρκων. Με τα σημερινά δεδομένα ένα τέτοιο εγχείρημα φαίνεται πάρα πολύ δύσκολο. Αλλά η ιστορία μας έχει συνηθίσει σε εκπλήξεις.

Αν δεν υπάρξει λαϊκή αντίδραση, η πορεία είναι προδιαγεγραμμένη. Ο Ερντογάν θα επιχειρήσει να ολοκληρώσει αυτό που θεωρεί ότι είναι χρέος του απέναντι στο Θεό του. Όπως πολλοί ηγέτες αυτής της κατηγορίας φαίνεται να έχει πλέον φτάσει στο στάδιο που πιστεύει ότι επικοινωνεί με το Θεό. Υπάρχουν προηγούμενα στην ιστορία, όπου το θείο και η μεταφυσική υποκατέστησαν την πολιτική διάσταση – όλα κατέληξαν σε τραγωδία.

Η πορεία αυτή έχει ορόσημο: το 2023, εκατό χρόνια από την ίδρυση του λαϊκού κράτους της Τουρκίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ. Ο Ερντογάν, πρέπει να θεωρείται βέβαιο, μισεί τον Ατατούρκ και την κληρονομιά του. Θέλει να τον σβήσει από το χάρτη. Θέλει να δικαιώσει τα εκατομμύρια πιστών μουσουλμάνων Τούρκων που εξαφανίστηκαν από το δημόσιο βίο από τον Κεμάλ χάνοντας το δικαίωμα ελεύθερης άσκησης της θρησκευτικής τους ταυτότητας, που υποχρεώθηκαν να λειτουργούν υπόγεια, στην παρανομία, μέσα από τις μυστικές μουσουλμανικές αδελφότητες. Αυτές είναι οι αναφορές του Ερντογάν. Η Δύση, Ευρώπη και Αμερική, έκαναν πάλι ένα τραγικό λάθος, που αθροίζεται στα πολλά άλλα όταν επιχειρούν να ερμηνεύσουν το μουσουλμανικό κόσμο: πιστεύουν ότι ως δια μαγείας οι Μουσουλμάνοι θα εγκαταλείψουν το Κοράνι για να ασπαστούν τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ή τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

Αλλοίμονο, είμαστε πολύ κοντά, γεωγραφικά, και τραγικά μόνοι…