Μια βαθιά διχασμένη Τουρκία, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά, αναδεικνύεται από τις κάλπες του δημοψηφίσματος της περασμένης Κυριακής καθιστώντας παράλληλα σαφές ότι η κοινωνική βάση του Ταγίπ Ερντογάν συρρικνώνεται στην υπερσυντηρητική Ανατολία, στην υπερ-εθνικιστική Μαύρη Θάλασσα, την επαρχία και τις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις.
Η κοινωνιολογική συρρίκνωση της βάσης των υποστηρικτών του Ταγίπ Ερντογάν, οδηγεί τον Τούρκο Πρόεδρο στο ρόλο ενός αμιγώς λαϊκιστή ηγέτη ο οποίος στηρίζεται σε πολιτικές της οργής, ταξικό μίσος και αντι-δυτικισμό.
Βαθιές είναι και οι κοινωνιολογικές και ταξικές διαφοροποιήσεις στους κόλπους του ΑΚΡ που είναι αποτέλεσμα των μεγάλων μεταλλάξεων που συντελούνται στην κοινωνική βάση του κόμματος και του ευρύτερου ισλαμικού χώρου στην Τουρκία. Αυτές απομακρύνουν τους μορφωμένους νεοαστούς του ΑΚΡ από τον λαϊκιστή Ταγίπ Ερντογάν, οξύνοντας έτσι ακόμα περισσότερο τις συγκρούσεις ανάμεσα στο ΑΚΡ και τον Τούρκο Πρόεδρο.
Για πολλούς αναλυτές που προέρχονται από τον χώρο της συντηρητικής-ισλαμικής δεξιάς, το δημοψήφισμα της Κυριακής και τα αποτελέσματά του αποτελούν την αφετηρία μιας μεγάλης αντιπαράθεσης ανάμεσα στους «Ερντογανιστές» και τους ισλαμιστές του ΑΚΡ η οποία αναμένεται να αλλάξει το πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας μέσα στην επόμενη περίοδο.
Οι συντηρητικοί αστοί του ΑΚΡ
Σύμφωνα με την έγκυρη ανάλυση των αποτελεσμάτων της εταιρείας IPSOS που δημοσιεύθηκε προχθές στην Τουρκία, το 10% των υποστηρικτών του ΑΚΡ ψήφισε «όχι». Το ποσοστό αυτό του «όχι» στους κόλπους του ΑΚΡ είχε ήδη καταγραφεί από τις δημοσκοπήσεις αλλά η περαιτέρω ανάλυση των αποτελεσμάτων, του δίνει ιδιαίτερα μεγάλη κοινωνιολογική και ποιοτική σημασία. Και αυτό, όπως εκτιμούν αναλυτές του δημοψηφίσματος, διότι επικυρώνει τις κοινωνικές δυναμικές που καταγράφονται στους κόλπους του ΑΚΡ την τελευταία περίοδο οι οποίες αλλάζουν την κοινωνιολογική ταυτότητα του κόμματος.
Στην Τουρκία μιλούν ήδη για “δυσαρεστημένους συντηρητικούς αστούς”, δηλαδή για δυσαρεστημένους νεοαστούς του ΑΚΡ, οι οποίοι διαφωνούν όλο και πιο πολύ με τις πολιτικές και το ύφος του Τούρκου Προέδρου. Ο οποίος, ήδη πριν τις εκλογές του Ιουνίου 2015 έχει αρχίσει να ταυτίζεται με τα πιο “λούμπεν” στοιχεία και χαρακτηριστικά της κοινωνίας, κάνοντας πολλούς αναλυτές να μιλούν για “λουμπενοποίηση” της τουρκικής πολιτικής σκηνής και κοινωνίας.
Οι γεωγραφικές αναλύσεις των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος αναδεικνύουν με πολύ σαφή τρόπο ότι τα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου πλειοψηφία είναι οι μορφωμένες μεσαίες τάξεις συμπεριλαμβανομένων και των νεοαστών του ΑΚΡ, δεν στήριξαν την πρόταση του Ταγίπ Ερντογάν. Ο Τούρκος Πρόεδρος έλαβε στήριξη κυρίως από την εσωτερική Ανατολία, την Μαύρη Θάλασσα και την ύπαιθρο, μαζί με ορισμένες περιοχές στην νοτιοανατολική Τουρκία όπου πλειοψηφία είναι οι συντηρητικοί μουσουλμάνοι Κούρδοι.
Στην Κωνσταντινούπολη το “όχι” έλαβε 51,3%, στην Αγκυρα 51,1% ενώ υπερίσχυσε συνολικά σε 17 από τις 30 μεγάλες πόλεις. Στις 9 από τις υπόλοιπες 13 πόλεις όπου το “ναι” υπερίσχυσε, δεν κατάφερε να πάρει τα ίδια ψηλά ποσοστά που είχε λάβει το ΑΚΡ στις τελευταίες εκλογές του Νοεμβρίου 2015.
Χαρακτηριστικό επίσης της στάσης που κράτησαν οι μορφωμένοι αστοί του ΑΚΡ εκτιμάται ότι είναι η υπερίσχυση του “όχι” σε ορισμένες περιοχές στην Κωνσταντινούπολη που θεωρούνται παραδοσιακά ως προπύργια του ΑΚΡ, με πιο χαρακτηριστικό το Ουσκουντάρ, στην καρδιά της ασιατικής πλευράς της Κωνσταντινούπολης.
Ερντογάν και… Τραμπ
Μια εκτίμηση που έκαναν οπαδοί του “όχι”, η οποία δεν στοιχειοθετείται επαρκώς αλλά που συνάδει με την εμπειρική γνώση των οικονομικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών της Τουρκίας, σκιαγραφεί κάποιες δυναμικές του δημοψηφίσματος που πολλοί συνέκριναν με αυτές των ΗΠΑ στην εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ. Η οικονομική γεωγραφία του 49% του “όχι” εκπροσωπεί περίπου το 72% της τουρκικής οικονομίας και το 85% των συνολικών πωλήσεων βιβλίων στην Τουρκία ενώ το 51% του “ναι” εκπροσωπεί το 28% της οικονομίας και το 15% των πωλήσεων βιβλίων.
Σύμφωνα με ανάλυση των αποτελεσμάτων της εταιρείας IPSOS, η δυναμική αυτή καταδεικνύεται ακόμα πιο έντονα καθώς καταγράφεται μια άμεση σχέση ανάμεσα στο μορφωτικό επίπεδο και την ψήφο αλλά και μια έντονη διαφοροποίηση ανάμεσα στα αστικά κέντρα και στις περιφέρειες τους.
Το 70% όσων δεν έχουν πάει σχολείο και όσων αποφοίτησαν από το δημοτικό ψήφισε “ναι”, το 57% όσων πήγαν στο γυμνάσιο ψήφισε “ναι”, το 42% όσων πήγαν στο λύκειο ψήφισε “ναι” και το 39% όσων αποφοίτησαν από πανεπιστήμιο ψήφισε “ναι”.
Συνολικά, στα κέντρα των πόλεων το “ναι” έλαβε 48% ενώ στην περιφέρεια και στα χωριά έλαβε 62%.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι το 58% όσων φήφισαν για πρώτη φορά, νέων ηλικιακά ψηφοφόρων, ψήφισε “όχι” και αυτό παρά την συμπερίληψη στις συνταγματικές αλλαγές της μείωσης του ορίου ηλικίας στα 18 για το δικαίωμα του εκλέγεσθαι.
Το 53% των αντρών ψήφισε “ναι” ενώ οι γυναίκες ψήφισαν 50-50%. Ωστόσο, το 65% των γυναικών που ψήφισε “ναι” αυτοχαρακτηρίζεται ως “νοικοκυρά” ενώ το 58% των γυναικών που ψήφισε “όχι” αυτοχαρακτηρίζεται “άνεργη”.
Ερντογάν και εθνικισμός
Σύμφωνα με την IPSOS, ο παράγοντας που διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στην απόφαση των ψηφοφόρων την περασμένη Κυριακή ήταν ο Ταγίπ Ερντογάν: Το 91% όσων ψήφισαν «ναι» και το 78% όσων ψήφισαν «όχι» δηλώνουν ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας της απόφασης τους ήταν ο Τούρκος Πρόεδρος. Κάτι που ενισχύει την άποψη των αντιπάλων του Ταγίπ Ερντογάν που θεωρούν ότι ο Τούρκος Πρόεδρος «κρατάει όμηρο» την χώρα και ότι αποτελεί το πιο τοξικό στοιχείο στις πολιτικές εξελίξεις.
Οσον αφορά την συμπεριφορά των ψηφοφόρων των διαφορετικών κομμάτων, η IPSOS κατέγραψε ότι το 10% των ψηφοφόρων του ΑΚΡ ψήφισε «όχι» και το 5% του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) ψήφισε «ναι».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι το 73% των ψηφοφόρων του Κόμματος της Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) ψήφισε «όχι» ενώ το ποσοστό αυτό έφτασε το 80% στις μεγάλες πόλεις. Το στοίχημα του Ταγίπ Ερντογάν με τους εθνικιστές απέτυχε χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι ο Τούρκος Πρόεδρος θα πάρει αποστάσεις από τον εθνικισμό. Η κοινωνιολογική ανάλυση της ψήφου της Κυριακής και η νέα λαϊκή/λαϊκιστική βάση πάνω στην οποία στηρίζεται πλέον ο Ταγίπ Ερντογάν διέπεται από ισχυρά εθνικιστικά αφηγήματα και αντανακλαστικά τα οποία ο Ταγίπ Ερντογάν αναμένεται να «ακονίσει» και να εκμεταλλευτεί στο έπακρο.
Η “παράξενη υπόθεση” της κουρδικής ψήφου
Για ακόμα μια φορά, όπως και στις βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου 2015, η εκλογική συμπεριφορά των Κούρδων αποτελεί ζήτημα αντιπαράθεσης ανάμεσα στο ΑΚΡ και στους αναλυτές και το Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP).
Και αυτό διότι το ΑΚΡ, βασιζόμενο σε αποτελέσματα ορισμένων περιοχών στη νοτιοανατολική Τουρκία εκτιμά ότι η στήριξη που έλαβε το «ναι» την περασμένη Κυριακή είναι μεγαλύτερη των ποσοστών του ΑΚΡ στις τελευταίες εκλογές. Ενω αναλυτές και στελέχη του κουρδικού κινήματος επισημαίνουν ότι το HDP κράτησε την δύναμη του και ότι η υποστήριξη του «ναι» σε ορισμένες περιοχές οφείλεται στην ψήφο των συντηρητικών ισλαμιστών Κούρδων, στις μετακινήσεις πληθυσμών και στις πιέσεις του τουρκικού κράτους μέσω του νόμου εκτάκτου ανάγκης.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, το 9% των ψηφοφόρων του HDP ψήφισε «ναι» ενώ στην Κωνσταντινούπολη, το 99% των ψηφορόδων του κόμματος ψήφισε «όχι».
Ο έγκριτος στατιστικολόγος αναλυτής Ερικ Μέγιερσον στην πρόσφατη ανάλυση του δημοψηφίσματος με τίτλο «η παράξενη υπόθεση της εξαφάνισης των ψηφοφόρων που ποτέ δεν ψήφισαν ΑΚΡ στη νοτιοανατολική Τουρκία» (https://erikmeyersson.com/2017/04/17/the-curious-case-of-the-vanishing-never-akpers-in-southeastern-turkey/) αφήνει ανοιχτό το ερώτημα σχετικά με το ότι σε ορισμένες περιοχές που παραδοσιακά ψήφιζαν μαζικά εναντίον του ΑΚΡ αυτή την φορά καταγράφηκε διαφορετική δυναμική. Και δεν υιοθετεί την άποψη του ΑΚΡ ότι οι Κούρδοι στήριξαν με μεγάλα ποσοστά το «ναι».
Οι εκτιμήσεις που γίνονται για την ψήφο των Κούρδων αναδεικνύουν ως βασικούς παράγοντες της αύξησης των ποσοστών σε ορισμένες περιοχές τις τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών τα τελευταία δυο σχεδόν χρόνια λόγω των συγκρούσεων στην περιοχή, την αποχή, την διαχρονική βαρύτητα συντηρητικών Κούρδων φυλάρχων που παραδοσιακά στηρίζουν το τουρκικό κράτος ενάντια στο κουρδικό κίνημα, στην βαρύτητα της κουρδικής Χεζμπολάχ και του πολιτικού της κόμματος HUDAPAR που στις δημοτικές εκλογές είχε λάβει 5% και που ήταν ανοιχτά υπέρ του «ναι», η στήριξη του “ναι” εκ μέρους των φυλών που ελέγχει ο Μεσουτ Μπαρζάνι, στις πολύ δύσκολες συνθήκες λόγω του νόμου εκτάκτου ανάγκης και στην καλπονοθεία.
Ολες οι ανεξάρτητες αναλύσεις συγκλίνουν στο ότι υπάρχει στην πραγματικότητα σημαντική μετατόπιση κουρδικών ψήφων υπέρ του Ταγίπ Ερντογάν και ότι οι συνθήκες στη νοτιοανατολική Τουρκία είναι ακόμα πιο πολύπλοκες από ότι συνήθως, επιτρέποντας έτσι μια αλλοίωση της εκλογικής συμπεριφοράς και των αποτελεσμάτων.
