Το βράδυ της 23ης Δεκεμβρίου του περασμένου έτους ο Αλεξέι Ναβάλνι έφτασε με το τρένο των φυλακών στον οικισμό Χαρπ, στον μακρινό βορρά της Ρωσίας, όπου ο χειμερινός ήλιος δεν ανατέλλει ποτέ. Είχε εξαφανιστεί για 20 ημέρες. Σε ένα βίντεο προς τους οπαδούς του, αποκάλυψε ότι είχε μεταφερθεί στο διαβόητα βίαιο στρατόπεδο φυλακών FKU IK-3 “Πολικός Λύκος”, πέρα από τον αρκτικό κύκλο.
Ο Ναβάλνι, ο οποίος ήταν ηγέτης του κόμματος “Ρωσία του Μέλλοντος” και ένας από τους σφοδρότερους αντιπάλους του προέδρου Πούτιν, επέζησε από δηλητηρίαση με νευροπαραλυτικό παράγοντα το 2020 για να επιστρέψει στη Ρωσία και να αντιμετωπίσει τη φυλάκιση τον επόμενο χρόνο. Οι ρωσικές αρχές δήλωσαν ότι είναι νεκρός, ενώ εξέτιε ποινή κάθειρξης 19 ετών για κατασκευασμένες κατηγορίες περί εξτρεμισμού.
“Ήταν σαφές από την αρχή ότι οι αρχές ήθελαν να απομονώσουν τον Αλεξέι, ειδικά πριν από τις εκλογές. Το πού βρισκόταν απεκρύβη”, δήλωσε ο Ιβάν Ζντάνοφ, διευθυντής του ιδρύματος κατά της διαφθοράς του Ναβάλνι, το οποίο έστειλε 618 επιστολές σε φυλακές σε όλη τη χώρα προσπαθώντας να τον βρει.
Το Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ του 21ου αιώνα
Οι μυστικές μεταγωγές και τα μακρινά στρατόπεδα εργασίας ήταν ένα χαρακτηριστικό του ρωσικού εγκλήματος και της τιμωρίας από την εποχή των τσάρων, όταν οι κρατούμενοι στέλνονταν για να χτίσουν υποδομές και να συλλέξουν φυσικούς πόρους από περιοχές όπου οι πρόθυμοι δεν θα τολμούσαν να το επιχειρήσουν.
Στα πρώτα χρόνια της ΕΣΣΔ το σύστημα άρχισε να επεκτείνεται και έγινε γνωστό ως γκουλάγκ. Στο αποκορύφωμα των εκκαθαρίσεων του Ιωσήφ Στάλιν τη δεκαετία του 1930, ο πληθυσμός των φυλακών έφτασε τα πέντε εκατομμύρια και παρέμεινε περίπου σε αυτό το επίπεδο τα περισσότερα χρόνια μέχρι το θάνατό του το 1953.
Περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι από την επίσημη εκτίμηση των 14 εκατομμυρίων κρατουμένων πέθαναν μεταξύ 1929-1953.
Το 1958, όταν ο βραβευμένος με Νόμπελ Αλεξάντερ Σολζενίτσιν έγραψε το Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ, μίλησε για ένα δίκτυο φυλακών που αποτελούσε μια χώρα από μόνη της μέσα στη Σοβιετική Ένωση. “Αυτό το αρχιπέλαγος διέσχιζε και διαμόρφωνε αυτή την άλλη χώρα μέσα στην οποία βρισκόταν, σαν ένα γιγαντιαίο συνονθύλευμα, κόβοντας τις πόλεις της, αιωρούμενο πάνω από τους δρόμους της”, έγραψε. “Ωστόσο, υπήρχαν πολλοί που δεν είχαν καν μαντέψει την παρουσία του και πολλοί, πολλοί άλλοι που είχαν ακούσει κάτι αόριστο. Και μόνο όσοι είχαν βρεθεί εκεί γνώριζαν όλη την αλήθεια”.
Σήμερα, το δίκτυο αποτελείται από κέντρα κράτησης (SIZO), οχήματα μεταφοράς κρατουμένων (etapirovanie), αίθουσες δικαστηρίων και εκατοντάδες στρατόπεδα συγκέντρωσης (kolonia).
Οι συνθήκες στις φυλακές αυτές είναι ως επί το πλείστον καλύτερες από ό,τι την εποχή του Στάλιν, αλλά η ρωσική τήρηση των διεθνών κανόνων για τα δικαιώματα των κρατουμένων έχει μειωθεί την τελευταία δεκαετία και πολλές από τις μεθόδους της σοβιετικής καταπίεσης εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται.
Προετοιμασία για διαμετακόμιση
“Το σύστημα [μεταφοράς κρατουμένων] δεν έχει αλλάξει από την εποχή του γκουλάγκ. Πρόκειται για ένα πολύ δύσκολο μέρος του συστήματος φυλακών στη Ρωσία. Είναι πολύ ταπεινωτικό και σκληρό”, λέει η Ksenia Mironova, δημοσιογράφος της Helpdesk Media, τηλεφωνικά από την εξορία της Τσεχικής Δημοκρατίας.
Ο αρραβωνιαστικός της, ο Ιβάν Σαφρόνοφ, πρώην δημοσιογράφος, συνελήφθη για προδοσία το 2020 και καταδικάστηκε πέρυσι σε 22 χρόνια φυλάκιση επειδή φέρεται να είχε μεταδώσει κρατικά μυστικά. Ο δημοσιογράφος της Wall Street Journal Έβαν Γκέρσκοβιτς φυλακίστηκε επίσης στη Ρωσία νωρίτερα φέτος με αβάσιμες κατηγορίες για κατασκοπεία.
“Θυμάμαι ότι ήταν ένα τρομερά κρύο μέρος”, δήλωσε ο Ernest Mezak, υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη Δημοκρατία Κόμι της βόρειας Ρωσίας, ο οποίος διέφυγε από τη χώρα το 2022, και ο οποίος είχε επισκεφθεί έναν κρατούμενο στο στρατόπεδο της Πολικής Κουκουβάγιας, επίσης στο Χαρπ. “Την ημέρα που επισκέφθηκα το στρατόπεδο είχε μείον 42 [βαθμούς Κελσίου] στο Σάλεκχαρντ [μια κοντινή πόλη] και περίπου δύο βαθμούς πιο κρύο στο στρατόπεδο. Ήταν απαίσια”.
Για να φτάσουν στο Χαρπ από τη Μόσχα, οι δικηγόροι του Ναβάλνι πρέπει να περάσουν δύο ημέρες με τρένο από τη Μόσχα ή να πετάξουν μέχρι το Σάλεκχαρντ και να διασχίσουν τον πάγο του ποταμού Ομπ με 4×4 ή με μηχανοκίνητο σκάφος το χειμώνα.
Οι κρατούμενοι που φτάνουν μετά τη μεταφορά μπαίνουν συχνά σε καραντίνα, επίσημα για λόγους υγιεινής, αλλά πρώην κρατούμενοι λένε ότι εξυπηρετεί έναν διπλό σκοπό, την εξοικείωση του κρατουμένου με το νέο καθεστώς. “Τη στιγμή που περνάς το κατώφλι, σου ξεκαθαρίζουν ότι έχεις φτάσει στο καθαρτήριο, όπου δεν έχεις δικαιώματα και το να διαμαρτύρεσαι σε οποιονδήποτε δεν έχει νόημα”, δήλωσε ο Ουκρανός σκηνοθέτης Oleg Sentsov, ο οποίος φυλακίστηκε στο κοντινό στρατόπεδο φυλακών Labytnangi το 2017.
Στο Polar Wolf, οι κρατούμενοι φέρονται να καλούνται να συγκεντρωθούν στην αυλή με ελαφρά ρούχα ως τιμωρία τον χειμώνα, πριν τους περιλούσουν με νερό, σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός κρατούμενου που έφυγε από το στρατόπεδο το 2018, και η οποία δόθηκε στην Όλγα Ρομάνοβα, τη Ρωσίδα δημοσιογράφο και ιδρύτρια του Russia Behind Bars.
Ο Vladimir Osechkin, ο Ρώσος ακτιβιστής και ιδρυτής του gulagu.net, ισχυρίζεται ότι έχει λάβει μαρτυρίες από πρώην κρατούμενους στο Polar Wolf για μια ακόμη πιο ακραία τιμωρία. “Ένα από τα συστήματα τιμωρίας εκεί είναι απλώς ένα υπαίθριο κλουβί … αν κάποιος συμπεριφέρεται άσχημα, κατά τη γνώμη των αρχών της φυλακής, και θέλουν να τον τιμωρήσουν, μπορούν απλώς να τον κλειδώσουν, σε αυτή τη μεταλλική ντουλάπα, αυτό το κλουβί … να τον κλειδώσουν και να τον αφήσουν όλη τη νύχτα.
“Και είναι κατανοητό ότι ένα άτομο απλώς θα παγώσει και θα πεθάνει”, είπε ο Osechkin, “τότε θα τον πάνε στο ιατρείο και θα κάνουν να φαίνεται ότι πέθανε στον ύπνο του από καρδιακή ανεπάρκεια”.
Είναι δύσκολο να επαληθευτούν αυτοί οι ισχυρισμοί και άλλος ρωσικός Τύπος έχει δώσει μια διαφορετική εικόνα του FKU IK-3. Ένα περιφερειακό κρατικό μέσο ενημέρωσης, το Vesti Yamala, ισχυρίστηκε το 2021 ότι οι κρατούμενοι μπορούν να ασχοληθούν με το ράψιμο, την ξυλουργική εργασία, την κατασκευή αναμνηστικών από πέτρα και δέρμα ελαφιού ή την κατασκευή τσουμς, μια τοπική παραλλαγή της γιούρτας, για τους Νιούκ και τις φυλές του βορρά.
Σύμφωνα με το αυστηρό καθεστώς του Polar Wolf, ο Ναβάλνι μπορούσε να ασκείται 30 λεπτά την ημέρα και να έχει δύο επισκέψεις το χρόνο.
Ο Safronov, αρραβωνιαστικός της Mironova, της έκανε πρόταση γάμου μετά τη σύλληψή του. Ζήτησαν να παντρευτούν σε ένα κέντρο κράτησης πριν μεταφερθεί, αλλά αυτό δεν επετράπη.
Η τελευταία φορά που τον είδε ήταν για να τον χαιρετήσει μέσα από το γυαλί στην ακρόασή του πέρυσι. Επειδή το μέσο ενημέρωσης για το οποίο εργάζεται έχει προστεθεί στον κατάλογο των “ξένων πρακτόρων”, αντιμετωπίζει τώρα τον κίνδυνο να συλληφθεί αν επιστρέψει στη Ρωσία για τη δουλειά της, οπότε δεν μπορεί να τον επισκεφθεί, ακόμη και αν κάνει το ταξίδι των 2.400 μιλίων μέχρι το Κρασνογιάρσκ.
Γι’ αυτήν ολόκληρο το έθνος βρίσκεται στη δίνη μιας παραλυτικής κατάστασης ψυχρότητας: “Είναι μια κατάσταση παγωμένη, όταν ο χρόνος δεν υπάρχει πια, όταν υπάρχει τέτοια απόλυτη στασιμότητα, όταν δεν μπορείς να σχεδιάσεις ή να αλλάξεις τίποτα”, είπε. “Είναι πολύ δύσκολο να ζεις”.
