Παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα δεν την γνωρίζουμε (μόλις τέσσερις σύντομες δημοσιεύσεις υπάρχουν για εκείνη στον ηλεκτρονικό μας τύπο) πολλά βιβλία έχουν γραφτεί γι αυτήν, ενώ η υπερδραστήρια ζωή της έχει απασχολήσει και πολυάριθμες τηλεοπτικές εκπομπές. Δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε τί δεν μπορεί περισσότερο να της συγχωρήσει η Γαλλία, που στο θυμικό της έδωσε «άφεση αμαρτιών» στον στρατάρχη Philippe Petain και στον βιομήχανο Louis Renault: Την προδοσία της χώρας της ή το γεγονός ότι εξέφρασε δημόσια τις σεξουαλικές επιλογές της; Για ένα πράγμα όμως είμαστε σίγουροι, τo αφήγημα της ζωής της θα σας καθηλώσει…

«Ό,τι μπορεί να κάνει ένας άνδρας, είμαι σε θέση να το κάνω κι εγώ», συνήθιζε να λέει η Violette Morris, που από νωρίς ασχολήθηκε με όλες σχεδόν τις αθλητικές δραστηριότητες του λεγόμενου «ισχυρού φύλου». Σε αυτό βοήθησε και η σωματική της διάπλαση, καθώς και η καθημερινή της προσήλωση στη γυμναστική. Σύντομα, μπορούσε να κάνει τα πάντα σε κάθε είδους στίβο, με ιδιαίτερη επιτυχία: Ποδήλατο, κωπηλασία, πυγμαχία, ακοντισμό, σφυροβολία, σκοποβολή, πoδόσφαιρο, ελληνορωμαϊκή πάλη και ό,τι άλλο μπορεί να σας περάσει από το μυαλό. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την επιτυχημένη θητεία της σε τρεις ποδοσφαιρικές ομάδες γυναικών, αλλά και το σερί νικών της στο μποξ, με αντίπαλους άνδρες. Αποκορύφωμα, η κατάκτηση των χρυσών μεταλλίων στη δισκοβολία και στον ακοντισμό, στους Παγκόσμιους Αγώνες Γυναικών το 1921 και το 1922. Ύστερα από αυτή τη σειρά θριάμβων, η Violette έγινε διάσημη σε όλη τη Γαλλία. Και πώς να μη γινόταν, όταν το palmares της περιλάμβανε (κρατηθείτε) περισσότερους από 20 εθνικούς τίτλους σε οποιοδήποτε άθλημα, 50 μετάλλια σε εθνικές και διεθνείς εκδηλώσεις, κατοχή του παγκόσμιου ρεκόρ δισκοβολίας και του ευρωπαϊκού στον ακοντισμό, 7 ευρωπαϊκά ρεκόρ στη σφυροβολία με το τελευταίο να διατηρείται για 10 χρόνια, πρωτάθλημα Γαλλίας στον ακοντισμό και στη δισκοβολία, τρία πρωταθλήματα Γαλλίας και δύο κύπελλα ποδοσφαίρου σε σύνολο 200 αγώνων, ανάδειξη δις ως καλύτερης γυναίκας ποδηλάτη στον κόσμο, δεύτερη θέση στο γαλλικό πρωτάθλημα κολύμβησης το 1922. Κι αν νομίζετε ότι τελειώσαμε εδώ, είστε γελασμένοι…

Από το Verdun στο Bol d’Or…

Όταν κηρύχθηκε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος (1914) η Violette, κόρη του βαρώνου Pierre Jacques Morris, ήταν 21 ετών. Τη χρονιά εκείνη είχε μόλις παντρευτεί τον Cyprien Εdouard Joseph Gouraud, από τον οποίο χώρισε το 1923. Κι αφού μπορούσε να κάνει ό,τι κι ένας άνδρας, βρέθηκε στο επίκεντρο των γεγονότων ως νοσοκόμα και οδηγός ασθενοφόρου. Στο εφιαλτικό περιβάλλον του Βερντέν, ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά και ναρκοπέδια, μετέφερε τους τραυματισμένους στρατιώτες στο πλησιέστερο νοσοκομείο. Πιο σκληρή εκπαίδευση πίσω από το τιμόνι δε γινόταν να υπάρξει και η Morris όχι μόνο έγινε πολύ καλή οδηγός, αλλά αγάπησε και την ταχύτητα. Το 1922, έχοντας ήδη κερδίσει την αναγνώριση ως παγκόσμια πρωταθλήτρια στο στίβο, ενεπλάκη στους αγώνες αυτοκινήτου.

Στο 24ωρο «Bol d’Or» της δημοφιλέστατης εκείνα τα χρόνια κατηγορίας των cyclecars, πήρε το βάπτισμα του πυρός, στο cockpit ενός Benjamin. Εκεί κέρδισε τις ενυπώσεις με το «καλημέρα», κάνοντας μάλιστα και τον ταχύτερο γύρο. Αξίζει να σημειωθεί πως την προηγούμενη ημέρα είχε συμμετάσχει και στον αγώνα των μοτοσικλετών. Ύστερα από όσα διαβάσατε μέχρι στιγμής για την Violette, δεν είναι έκπληξη να μάθετε ότι τελικά το έκανε δικό της το 1927, στο τιμόνι ενός Benjamin των 1.100 κ.εκ. Και ασφαλώς, είναι η μοναδική γυναίκα στην ιστορία του μηχανοκίνητου αθλητισμού που κέρδισε το «Bol d’Or». Φυσικά, δεν ήταν αυτή η μόνη της νίκη, υπάρχουν άλλες επτά: δύο φορές το Paris-Les Pyrénées-Paris, άλλες δύο το Paris-Nice, το Grand Prix του San Sebastian, το Circuit des Routes Pavées και το Rallye des Dolomites με BNC (όλες οι προηγούμενες ήταν με Benjamin). Επίσης, έχει και μια διακεκριμένη δεύτερη θέση στον αγώνα μοτοσικλετών Paris-Nice το 1925.

Η απόρριψη…

Η Violette λάτρευε τις γυναίκες και υπήρξε μεγάλος καρδιοκατακτητής, παρά την συχνά εριστική και βίαιη συμπεριφορά της. Από το κρεβάτι της πέρασαν οι ομορφότερες Γαλλίδες, τις οποίες φλέρταρε συνήθως στα σαλόνια των επωνύμων. Η πιο γνωστή από τις ερωμένες της ήταν η γεννημένη στην Αμερική Josephine Baker, η πρώτη μαύρη γυναίκα που πρωταγωνίστησε σε ταινία του βωβού κινηματογράφου, την οποία άφησε για να συνάψει δεσμό με την ηθοποιό Yvonne de Bray. Γνωστή στα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης και φίλη με σημαντικές πολιτικές και καλλιτεχνικές προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Jean Cocteau, δεν δίστασε να εκφράσει ανοιχτά την ομοφυλοφιλία της. Και φυσικά δεν έμεινε εκεί, αφού συνέδραμε στην ίδρυση του περίφημου «Le Monocle» (στο οποίο έπαιζε και πιάνο!) κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό του Montparnasse, ένα από τα πρώτα bar για λεσβίες που λειτούργησε στο Παρίσι από το 1932 με πρώτη ιδιοκτήτρια την μυστηριώδη «Lulu» και κατά κόσμον Lucienne Franchi. Aξίζει να σημειωθεί ότι το μονό ματόγυαλο ήταν το «σήμα κατατεθέν» των gay γυναικών στο Παρίσι και στο Βερολίνο, καθώς φορώντας το σε συνδυασμό με το κοστούμι και την γραβάτα ή το παπιγιόν έκαναν με διακριτικό τρόπο γνωστές τις προτιμήσεις τους.

Εν τω μεταξύ η Violette είχε υιοθετήσει πλήρως την ανδρική ενδυμασία. Koύρεψε το μαλλί της κοντό, φόρεσε κοστούμι και γραβάτα, κυκλοφορούσε συνεχώς με ένα άφιλτρο τσιγάρο στο στόμα κι έβριζε σαν λιμενεργάτης. Σύντομα απαλλάχτηκε με χειρουργική επέμβαση και από τα ευμεγέθη στήθη της, λέγοντας πως ήθελε να αισθάνεται καλύτερα στο αγωνιστικό της αυτοκίνητο. Για τον λόγο αυτό την εγκατέλειψε και ο δεύτερος συζυγός της, ο πρωταθλητής της ελληνορωμαϊκής πάλης Raoul Paoli. Όλα αυτά όμως είχαν σαν αποτέλεσμα την αντίδραση της Ομοσπονδίας Αθλητισμού της Γαλλίας, η οποία της απαγόρευσε τη συμμετοχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1928, κατηγορώντας την για «έλλειψη ηθικής». Ταυτόχρονα, οι συναθλητές της την κατήγγειλαν στις αθλητικές αρχές για αδικαιολόγητη χρήση βίας εναντίον τους. Η Violette προσέβαλε την απόφαση στα δικαστήρια, όμως η υπόθεσή της απορρίφθηκε.

Η θλίψη της για την εξέλιξη αυτή την συνέτριψε, αφού αναγκάστηκε να βιώσει το άδοξο τέλος της αθλητικής της σταδιοδρομίας. Και να σκεφτεί κανείς πως στη διοργάνωση του Άμστερνταμ οι γυναίκες θα συμμετείχαν για πρώτη φορά στα αγωνίσματα στίβου, σε αρκετά από τα οποία η Morris ήταν το αδιαφιλονίκητο φαβορί. Αξίζει εδώ να παραθέσουμε ένα απόσπασμα της επιστολής διαμαρτυρίας που απέστειλε στην Ομοσπονδία Αθλητισμού της Γαλλίας: «Κοιτάξτε γύρω σας. Δείτε τις γυναίκες με σταυρωμένα πόδια και μετά αναρωτηθείτε τι είναι πιο απρεπές, τα αποκαλυπτικά φορέματά τους ή τα παντελόνια μου;»

Bήματα προς τα πίσω

Η Morris έχασε την υπόθεση και επιπλέον υποχρεώθηκε να καταβάλει στην Ομοσπονδία ως αποζημίωση 10.000 γαλλικά φράγκα. Το ζήτημά της έμεινε στην επικαιρότητα για καιρό, δίνοντας την αφορμή για αρκετά δημοσιεύματα που απεικονίζουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής. Στις 23 Ιανουαρίου 1929 αρθρογράφος της «La Presse» έγραψε πως «η Violette παραβίασε το φύλο και την κατάστασή της ως γυναίκας, μετέχοντας σε αθλήματα που δεν είναι προσαρμοσμένα στη θηλυκότητα». Λίγους μήνες αργότερα, μια έκδοση αφιερωμένη στην υγεία (Les Cahiers de la Santé) επικαλούμενη θρησκευτικά ιδανικά, θεώρησε τη διπλή μαστεκτομή της αφύσικη. Το 1930 η δικηγόρος της Γαλλικής Ομοσπονδίας Αθλητισμού, για να δικαιολογήσει περαιτέρω την τιμωρία της αθλήτριας επικαλέστηκε μια αστυνομική διάταξη της Νομαρχίας του Παρισιού, που εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 1800 και απαγόρευε στις γυναίκες να φορούν παντελόνι, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις. Απορίας άξιον είναι το πώς σε μια χώρα σαν τη Γαλλία η συγκεκριμένη διάταξη παρέμεινε «κοιμώμενη» σε τυπική ισχύ για 213 χρόνια, αφού καταργήθηκε οριστικά μόλις το 2013.

Η κάθοδος…

Συνεχίζοντας τη ζωή της, η Violette άνοιξε στο Παρίσι ένα κατάστημα ανταλλακτικών για αγωνιστικά αυτοκίνητα. Όμως, τα απόνερα του «Κραχ» στην Αμερική το 1929 πέρασαν τον Ατλαντικό κι έφτασαν στην Ευρώπη, με συνέπεια την ύφεση και σε αυτήν. Όλα αυτά είχαν σαν αποτέλεσμα η επιχείρησή της να κλείσει. Για να ζήσει παρέδιδε μαθήματα οδήγησης και τένις, ενώ ο θυμός μέσα της για όσα της έτυχαν αυξανόταν συνεχώς. Ήθελε να εκδικηθεί τους συμπατριώτες της για το γεγονός ότι τη θεώρησαν ανήθικη, ενώ αισθανόταν και άπειρα αδικημένη. Η υπόθεσή της ήταν γνωστή και στον μετέπειτα δικτάτορα της Γερμανίας Adolf Hitler, που όταν ανήλθε στην εξουσία αποφάσισε να την εκμεταλλευτεί προς όφελος των σχεδίων του. Στη συνέχεια, ανέλαβε δράση η δημοσιογράφος και γνωστή της Violette από τους αγώνες Gertrude Hannecker, η οποία βάλθηκε να την προσηλυτίσει στον ναζισμό. Η αποστολή της στέφθηκε με επιτυχία, που είχε ως αποτέλεσμα η Morris να μεταβληθεί σταδιακά σε κατάσκοπο. Λίγο αργότερα, προσκλήθηκε από τον «φύρερ» ως VIP, για να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936.

Το πρώτο καθήκον της Violette ως μυστικός πράκτορας, ήταν να συγκεντρώσει πολύτιμες πληροφορίες για τη γραμμή Maginot και το νέο θωρακισμένο άρμα μάχης S-35 των Γάλλων. Όταν οι Γερμανοί μπήκαν στο Παρίσι τον Ιούνιο του 1940, η πεινασμένη για εκδίκηση πρώην αθλήτρια και οδηγός αγώνων άρχισε να εκδηλώνεται και δημόσια. Έμενε σε ένα πλωτό σπίτι στο Σηκουάνα, μαζί με την ηθοποιό φίλη της. Σε αυτό φιλοξένησε για ένα διάστημα και τον Jean Cocteau, ο οποίος έγραψε εκεί το θεατρικό έργο τριών πράξεων «Les Monstres sacrés». Την περίοδο εκείνη η Morris ανέπτυξε στενές σχέσεις με τον υπόκοσμο και τους μαυραγορίτες. Πιστεύοντας πως δεν έχει να φοβηθεί τίποτα, ανέλαβε δράση κατά της Γαλλικής Αντίστασης με τη βοήθεια των νέων «συνεργατών» της, εξουδετερώνοντας αρκετούς από τους συνδέσμους της με την βρετανική οργάνωση Special Operations Executive (SOE). Λέγεται πως η μανία της ήταν τέτοια, που γρήγορα απέκτησε το παρατσούκλι «η ύαινα της Gestapo», εξαιτίας των βασανιστηρίων στα οποία υπέβαλε όσους έπεφταν στα χέρια της.

Για την κατηγορία αυτή δεν υπάρχουν χειροπιαστές αποδείξεις στη μορφή των καταθέσεων από αυτόπτες μάρτυρες. Ωστόσο, στο αρχειακό υλικό της Βιβλιοθήκης της Γαλλίας το όνομά της αναφέρεται μεταξύ των προϊσταμένων διάφορων τμημάτων της προδοτικής υπηρεσίας που έδρευε στην οδό Lauriston 93 και ήταν γνωστή ως «γαλλική Gestapo» ή «Carlingue». Στο κτίριο αυτό η Violette ήταν υπεύθυνη για την ανάκριση των γυναικών της αντίστασης. Μετά τον πόλεμο, σχεδόν όλοι οι προϊστάμενοι εκτελέστηκαν, ενώ τότε η Morris ήταν ήδη νεκρή για να της επιβληθεί ποινή (ίσως αυτό να οδήγησε τον Gérard de Cortanze να τοποθετηθεί διαφορετικά στο πρόσφατο βιβλίο του). Τέλος, έχει αναφερθεί μεταξύ άλλων ότι η Μorris προμήθευε με πετρέλαιο από τη μαύρη αγορά τους Νazi, ενώ διατηρούσε και ένα γκαράζ για τα οχήματα της Luftwaffe.

Η εκτέλεση…     

Για την Αντίσταση, η συνέχεια ήταν μονόδρομος: Το Κεντρικό Γραφείο Πληροφόρησης και Δράσης («Bureau Central de Renseignements et d’Action») έλαβε εντολή από τους Συμμάχους να εξουδετερώσει όλους τους σημαντικούς συνεργάτες των Νazi, για να μην πάει τίποτε στραβά στην επικείμενη εισβολή τους στη Γαλλία. Ανάμεσα στα ονόματα που του παραδόθηκαν, ήταν και το δικό της. Στις 26 Απριλίου 1944, δέκα ημέρες πριν την απόβαση των Συμμάχων στην παραλία της Ομάχα, η ευκαιρία για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου δόθηκε σε έναν επαρχιακό δρόμο, στην κωμόπολη Beuzeville της Νορμανδίας. Οι αντάρτες της ομάδας «Norman Surcouf» γάζωσαν με τις σφαίρες τους το Citroen Traction Avant που οδηγούσε, «ανταμείβοντας» την Morris με τον πιο σκληρό θάνατο. Ατυχώς, στο αυτοκίνητο δεν ήταν μόνη της, υπήρχαν άλλοι τέσσερις επιβαίνοντες (εκ των οποίων οι δύο ήταν παιδιά, o 15χρονος Claude και o 13χρονος Henri). Δεν επέζησε κανείς…

Απόηχος

Στα χρόνια που πέρασαν από τότε κυκλοφόρησαν δεκάδες δημοσιεύματα για τη ζωή της Violette Morris, αλλά και αρκετά βιβλία με πιο γνωστό το «La Diablesse» του Raymond Ruffin. Η πρωταγωνίστρια της ιστορίας μας βρίσκεται θαμμένη στο κοιμητήριο της Βeuzeville, σε ένα ανώνυμο τάφο, λίγα μέτρα παρακάτω από το περιποιημένο μαρμάρινο μνημείο της τετραμελούς οικογένειας που ταξίδευε μαζί της εκείνη την ημέρα. Όχι μακριά από την τελευταία της κατοικία, βρίσκεται το Συμμαχικό στρατιωτικό νεκροταφείο, όπου αναπαύονται πεσόντες της απόβασης στη Νορμανδία. H Josephine Baker, το φτωχό κορίτσι που άλλοτε ζούσε στους δρόμους του Παρισιού και επιβίωνε με ό,τι της έδιναν για τους υπαίθριους αυτοσχέδιους χορούς της, αποδείχτηκε μια σπουδαία καλλιτέχνιδα με διεθνές κύρος και πέρασε στην σύγχρονη ιστορία με τους αγώνες της για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Όσο για την Yvonne de Bray, έγινε η πρωταγωνίστρια τριών ταινιών του Jean Cocteau («L’Aigle à deux têtes», «Les Parents terribles», «L’Éternel Retour») πριν εγκαταλείψει τον μάταιο κόσμο μας τον Φεβρουάριο του 1954. Εννέα χρόνια αργότερα έφυγε από τη ζωή και ο Cocteau, σε ηλικία 74 χρόνων, αφού πρώτα εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο σημαντικούς θεατρικούς συγγραφείς, σκηνοθέτες και λογοτέχνες του 20ου αιώνα. Mετά τον πόλεμο το «Le Μonocle»άνοιξε ξανά, όμως η παλιά του αίγλη είχε χαθεί και ο χώρος που άλλοτε υποδεχόταν την Anaïs Nin, την Marlen Dietrich και την Εdith Piaf υποβαθμίστηκε. Το μόνο που θυμίζει σήμερα το άλλοτε διάσημο bar που στο πέρασμα του χρόνου άλλαξε τέσσερις ιδιοκτήτες και δύο ονόματα («La Lolita» και «New Monocle») είναι η είσοδός του, η οποία είναι ακόμη εκεί, σχηματίζοντας ένα κύκλο που μιμείται το μονό ματόγυαλο. Tη δεκαετία του ’70, στον αριθμό 60 της Boulevard Edgar-Quinet, η πόρτα ήταν για καιρό κλειστή και ο τοίχος ξεθωριασμένος. Στο street view του Google το είδαμε πρόσφατα ανακαινισμένο και με τη χαρακτηριστική είσοδο βαμμένη μαύρη-μπλε, όμως οι καιροί έχουν πλέον αλλάξει.

ΔΕΙΤΕ

«Beauty and the Beast» (1946) σκηνοθεσία Jean Cocteau

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

«Το τέλος της ντροπής» Anja Meulenbelt

AKOYΣΤΕ

«Paris, Paris, Paris» Josephine Baker

https://www.youtube.com/watch?v=c419ZQ9rbkc

VIDEOS

Josephine Baker 18 δευτερόλεπτα χορού (1920 τόσο)

https://www.youtube.com/watch?v=QPCYYdECJIs&t=18s

Josephine Baker 130 δευτερόλεπτα χορού (1927)

https://www.youtube.com/watch?v=H46uf5-Way0

Πηγή Φωτογραφιών: Bibliothèque Nationale de France (https://gallica.bnf.fr/)