Ας ξεκινήσουμε με μια γενική ερώτηση ή μάλλον ένα γενικό σχόλιο από σας για τα fake news…
Είχα γράψει ένα άρθρο στην Καθημερινή όπου εξηγούσα ότι η τεχνολογία όπως έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια έχει μειώσει πάρα πολύ το κόστος της διακίνησης του περιεχομένου χωρίς να έχει μειώσει αντίστοιχα το κόστος της παραγωγής του. Αυτό για τις ειδήσεις σημαίνει ότι ενώ συνεχίζεις να χρειάζεσαι πολλούς δημοσιογράφους για να καλύπτεις τα υπουργεία και τη βουλή κλπ. κι αυτό κοστίζει, δεν χρειάζεσαι σχεδόν τίποτε για να “φτάσει” η δουλειά που κάνουν αυτοί, το κείμενο που τελικά παράγουν, σε εκατομμύρια ανθρώπους. Φτάνει μέσα από το διαδίκτυο. Αυτό δημιουργεί το πρόβλημα που έχει σχέση με το bundling: παλιά, για να δεις μια είδηση έπρεπε να πληρώσεις και το χαρτί και το παιδί που έφερνε την εφημερίδα στο περίπτερο, μια αλυσίδα ανθρώπων, δηλαδή. Τώρα αυτούς δεν χρειάζεται να τους πληρώσεις, αλλά, την ίδια στιγμή, δεν υπάρχει τρόπος να πληρώνεις μόνο την παραγωγή της είδησης, δεν έχει βρεθεί αυτός ο τρόπος. Τα pay walls γι’ αυτό το λόγο δεν αποδίδουν ή αποδίδουν για πολύ λίγα μίντια. Στην Ελλάδα δεν νομίζω ότι έχουν δουλέψει για κανένα μεγάλο μέσο ή κανένα κανάλι. Νομίζω, ότι αυτό τραβάει προς τα κάτω την ποιότητα στο σκέλος της παραγωγής της ενημέρωσης, γιατί ο αναγνώστης δεν πληρώνει για να ξεχωρίσει την ακριβά παραγόμενη είδηση από την φτηνά παραγόμενη, δεν πληρώνει τους δέκα δημοσιογράφους που χρειάζεται μια σοβαρή εφημερίδα έναντι ενός τυχαίου σχολιαστή, που είπε την οποιαδήποτε γνώμη γι αυτό που συνέβη. Και νομίζω δεν έχει λυθεί αυτό το πρόβλημα πουθενά στον κόσμο, το πώς, δηλαδή, θα συνεχίσει να πληρώνεται η ακριβή δημοσιογραφία ( που είναι απο τη φύση της ακριβή) μέχρι να βρεθεί ένας τρόπος παραγωγής ειδήσεων με πολύ φτηνό τρόπο – που δεν ξέρω ποιοι θα το κάνουν, τα ρομπότ ίσως!
Τα πράγματα επιδεινώνονται-ίσως-αφού το περιεχόμενο που δημοσιεύεται από οποιονδήποτε στο διαδίκτυο δεν ξεχωρίζει από το επισήμως δημοσιογραφικό…
Εκεί μπαίνει η τεράστια σημασία του literacy. Πέφτει η ευθύνη στο χρήστη να ξεχωρίσει. Παλιά έπαιρνες μια εφημερίδα και ήξερες ότι υπάρχει μια μεγάλη επιχείρηση από πίσω, για να μπορέσει να φτάσει μέχρι το περίπτερό σου, άρα υπέθετες ότι υπάρχει και μια στοιχειώδης σοβαρότητα, γιατί αν αυτή η εφημερίδα κάθε μέρα γράφει ψέματα, κάποια στιγμή θα χάσει, άρα λοιπόν ο χρήστης μπορούσε να υποθέσει ότι μια εφημερίδα έχει μια μίνιμουμ σοβαρότητα. Τώρα δεν ισχύει αυτό για το διαδίκτυο, γι αυτό που βλέπεις στην οθόνη σου. Η μίνιμουμ σοβαρότητα έχει χαθεί, δεν υπάρχει εχέγγυο από την πλευρά της προσφοράς, ότι αυτός που έβγαλε μπροστά σου μια είδηση ή ένα σχόλιο έχει κάποια σοβαρότητα, άρα πρέπει εσύ να κρίνεις αν αυτό που βλέπεις είναι σοβαρό και έγκυρο. Κι αυτό είναι η μεγάλη πρόκληση για το Media Literacy, και γι’ αυτό νομίζω ότι αυτό που κάνετε έχει τεράστια σημασία! Τεράστια σημασία για την επιβίωση της δημοκρατίας και της ανθρωπότητας, στο μέλλον.
Πώς μπορούμε να κρίνουμε την ποιότητα του user generated content, του περιεχομένου που παρέχει ένας μη δημοσιογράφος, χρήστης διαδικτύου;
Ήδη το UGC για μερικά πράγματα είναι ένας φτηνός τρόπος και για μερικά πράγματα δουλεύει και καλά, όχι βέβαια για όλα. Στις κριτικές εστιατορίων και ξενοδοχείων πχ. δουλεύει πολύ καλά. Εκτιμώ ότι αν είναι σωστά στημένες οι πλατφόρμες που αναφέρονται, ας πούμε, στην ποιότητα της ταβέρνας της γειτονιάς, όπου πηγαίνουν οι χρήστες, οι κριτικές είναι τουλάχιστον εξίσου αξιόπιστες όπως είναι αυτές από τους επαγγελματίες κριτικούς εστιατορίων. Ο επαγγελματίας κριτικός μπορεί να είναι καλύτερος για high εστιατόρια για υψηλή γαστρονομία, αλλά για να σου δώσει τη γενική εικόνα ενός μέσου εστιατορίου, εάν είναι καλό ή κακό, το UGC πιθανότητα είναι πιο καλό – και είναι είναι και δωρεάν. Οι άνθρωποι που τραβάνε ένα βίντεο από ένα τρακάρισμα και το ανεβάζουν στα social media, ως είδηση, αυτό είναι κάτι διαφορετικό, αυτό είναι ένα πρωτογενές κομματάκι πληροφορίας – η αξιολόγηση είναι κάτι άλλο. Γιατί, που ξέρεις ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν πράγματι εκεί και δεν είναι από κάπου αλλού το footage; Χρειάζεται καποιο editing και κάποιος σχολιασμός. Τα καλά sites κριτικής χρηστών, σε τέτοια θέματα τόχουν λύσει το θέμα της αξιοπιστίας γιατί υπάρχουν αλγόριθμοι που πετούν έξω τους κακούς reviewers. Και λέγοντας κακούς εννοώ τους λιγότερο αξιόπιστους – με στατιστικό τρόπο γίνεται αυτό. Δεν σημαίνει ότι δεν θα σου ξεφύγουν μερικά άστοχα σχόλια, αλλά συνήθως δουλεύουν καλά αυτοί οι στατιστικοί αλγόριθμοι. Άρα για κάποια θέματα ήδη είμαστε στην εποχή όπου η φτηνή πληροφορία μπορεί να είναι καλή πληροφορία. Αλλά για πολιτικό ή οικονομικό ρεπορτάζ, δεν ξέρω, να το συζητήσουμε…
Να μιλήσουμε για το οικονομικό περιεχόμενο που παράγουν οι χρήστες του διαδικτύου;
Με τα οικονομικά μπλογκς, που άρχισαν πριν από δέκα χρόνια περίπου, άλλαξε το σχετικό discourse. Για παράδειγμα, εγώ που δεν είμαι πανεπιστημιακός, δεν διάβαζα journal articles για την οικονομία εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Κάποτε αποφάσισα να ξαναπιάσω τα θέματα, διότι για πολύν καιρό ασχολούμουν μόνο με τις επιχειρήσεις και για πολλά χρόνια δεν κοιτούσα καν τα μεγέθη της ελληνικής οικονομίας. Όταν με την κρίση αποφάσισα ότι πρέπει να καταλάβω τι γίνεται, αυτό που με βοήθησε πάρα πολύ ήταν τα μπλογκς, όχι τα ειδησεογραφικά, αλλά κάποια οικονομικά μπλογκς, όπως αυτά που είχαν πολύ σημαντικοί οικονομολόγοι στο εξωτερικό, για παράδειγμα ο Tyler Cowen, ή ο Krugman κτλ, που είναι πολύ καλά για ανθρώπους που έχουν ένα πτυχίο οικονομικών αλλά δεν είναι “μέσα” στις αναλύσεις, όπως ήμουν τότε εγώ. Με βοήθησαν πάρα πολύ να ξαναπιάσω το νήμα της θεωρίας, να καταλαβαίνω πώς πρέπει να σκεφτώ γύρω από ένα θέμα.
Ας πούμε, διάβαζα ότι τα στοιχεία του εμπορικού ισοζυγίου της Ελλάδας είναι χάλια, τι σημαίνει αυτό; Ο τρόπος που μπόρεσα να αρχίσω να σκέφτομαι ξανά γι’ αυτά τα θέματα ήταν μέσα από τα μπλογκς των καλών academic οικονομολόγων, που έβγαιναν από τα journals και γράφανε για θέματα της επικαιρότητας online στον προσωπικό τους χώρο. Τι θέλω να πω, σε σχέση μ’ αυτά που λέγαμε: Ότι το educated opinion πάνω στις ειδήσεις, πάνω στις εξελίξεις, έχει επίσης γίνει φτηνό. Αυτό που είναι δύσκολο όμως, είναι να ξεχωρίσεις το καλό μπλογκ από το κακό. Αυτόν που ξέρει τι λέει, από αυτόν που είναι ένας τσαρλατάνος – σαν τον Καζάκη πχ ο οποίος ακόμα βγαίνει πού και πού και λέει απίστευτα πράγματα για το ελληνικό χρέος, να μην πω για τον Βαρουφάκη, αυτός είναι μισο-academic, καταλαβαίνει πέντε πράγματα. Ο Καζάκης είναι ένα καλό παράδειγμα, γιατί είχαν τρομερή ακροαματικότητα τα βίντεό του και είχε μεγάλη επισκεψιμότητα το site του κτλ και ο άνθρωπος έλεγε άλλα αντί άλλων! Δεν υπάρχει κανένας που έχει οποιαδήποτε σχέση με οικονομική σχολή που να τον πάρει στα σοβαρά. Είτε μαρξιστής είτε κεϋνσιανός είτε οτιδήποτε. Ο άνθρωπος απλώς έλεγε απίστευτες μπαρούφες. Λοιπόν πώς θα ξεχωρίσει κανείς τη διάλεξη του Καζάκη από τη διάλεξη του Tyler Cowen; Το μεν educated opinion έχει γίνει φτηνό γιατί ικανοί άνθρωποι το κάνουν ως χόμπυ. Ο Κρούγκμαν πληρώνεται υποθέτω από τους ΝΥΤ για τη στήλη του, αλλά ο Cowen, που έχει ένα υπέροχο μπλογκ δεν πληρώνεται – είναι το Marginal Revolution. Υπέροχο μπλογκ πραγματικά. Αυτός ήταν από τους πρώτους, με τα πιο γνωστά economics blogs της Αμερικής, αλλά είναι κι άλλοι που κάνουν παρόμοια δουλειά, από την Οξφόρδη και αλλού. Αυτοί το κάνουν δωρεάν, γιατί είναι χόμπυ, από κάπου αλλού πληρώνονται για κάποια άλλη δουλειά, και μπορούν να το κάνουν. Αλλά, ο δημοσιογράφος που παράγει την οικονομική είδηση δεν μπορεί να το κάνει ως χόμπυ, τουλάχιστον με τη σημερινή τεχνολογία. Πρέπει να είναι εκεί, μέσα στα υπουργεία, ή ο editor, που θα κάτσει και θα δει αυτό που του έστειλαν, και θα κάνει fact checking. Μπορεί, να φτάσουμε σε κατάσταση όπου οι άνθρωποι θα το κάνουν αυτό με crowd sourcing, ποιος ξέρει, αλλά με πολύ προσεκτικές διαδικασίες. Δεν είμαστε όμως τώρα σε αυτό το σημείο!
Υπάρχει τρόπος απλής ενημέρωσης για τον πολίτη που δεν έχει σπουδάσει οικονομικά, ωστόσο ψηφίζει τις διάφορες πολιτικές των κυβερνήσεων στις οποίες συμπεριλαμβάνονται προτάσεις οικονομικές που επηρεάζουν τη ζωή του;
Νομίζω ότι δεν είναι πολύ δύσκολο να παρουσιάσεις τις βασικές απόψεις απλά, ακόμα και όταν είναι διαφορετικές μεταξύ τους. Μπορεί τουλάχιστον να ξέρει ο πολίτης ότι υπάρχει αυτή η άποψη και υπάρχει κι εκείνη, και αυτά είναι τα βασικά επιχειρήματα της καθεμιάς. Νομίζω το μεγάλο πρόβλημα είνα ότι αυτού του είδους οι παρουσιάσεις χάνονται μέσα στον ορυμαγδό των media. Δεν είναι το περιεχόμενο το πρόβλημα αλλά η διακίνηση του περιεχομένου. Υπάρχει ένα πολύ μεγάλο κοινό το οποίο ενημερώνεται από την τηλεόραση. Οι εκπομπές στην τηλεόραση που αγγίζουν οικονομικά θέματα ποιες είναι; είναι ο Αυτιάς και ο Παπαδάκης, που βγάζουν συνεχώς τους συνταξιούχους ή φοροτεχνικούς, που εξηγούν στην κάθε κατηγορία σύνταξης τι θα πάρει ο συνταξιούχος. Δηλαδή, το discourse στις εκπομπές αυτές περιστρέφεται γύρω από τα επιδόματα του κράτους. Δεν υπάρχει αντίστοιχο discourse για τα ζητήματα των επιχειρήσεων ή για το τι μπορούν να πετύχουν οι επιχειρήσεις. Είναι τεράστιο το bias γύρω από τα θέματα του κράτους σε σχέση με την οικονομία και ελάχιστη έμφαση δίνεται στην υπόλοιπη οικονομία, στην ελεύθερη οικονομία. Αυτό νομίζω δημιουργεί μια στρέβλωση.
Γιατί υπάρχει αυτό το bias;
Μια εξήγηση φαίνεται στο εξής παράδειγμα: εαν κοπεί η σύνταξη σε μια μεγάλη κατηγορία ανθρώπων, πχ σε 200.000 ανθρώπους ή 1 εκατομμύριο, καταλαβαίνει κανείς άμεσα μια σχέση αιτίου-αιτιατού και λέει ότι υπάρχει κι ένας υπεύθυνος γι αυτό, δηλαδή αποφάσισε η κυβέρνηση να κόψει τις συντάξεις και αυτό έχει συνέπειες. Άρα, εσύ που στο τέλος του μήνα θα δεις λιγότερα λεφτά στο λογαριασμό σου, ξέρεις ότι αυτό που συζητάμε σήμερα θα το δεις μεθαύριο στη ζωή σου. Αρα μοιάζει νάναι πιο κοντά στον απλό άνθρωπο αυτό, η σχέση αιτίου- αιτιατού είναι πολύ καθαρή. Μια κυβέρνηση κόβει συντάξεις ή δίνει συντάξεις. Και οι άνθρωποι είμαστε φτιαγμένοι να αναζητάμε, ας το πούμε έτσι, ποιος φταίει- όχι τι φταίει, αλλά ποιος.
Βέβαια τα τελευταία χρόνια είναι πιο περίπλοκο το θέμα, επειδή οι συντάξεις κόβονται είτε επειδή αποφασίζει η κυβέρνηση είτε επειδή οι θεσμοί λένε στην κυβέρνηση να κόψει συντάξεις και άρα μπαίνει στη συζήτηση όλο το πλέγμα τρόικα και κυβερνήσεις και πώς μοιράζεις μεταξύ τους τις ευθύνες, αλλά και πάλι οι άνθρωποι αναζητούν ευθύνες. Οταν μιλάς για το τι καλό κάνει μια επιχείρηση στην οικονομία, για το όφελος από το ότι απλώς και μόνον υπάρχει μια επιχείρηση ή πολλές σε ένα κλάδο, αυτό επηρεάζει άμεσα πολύ λίγους ανθρώπους, το πολύ πολύ τους μισθωτούς στη συγκεκριμένη επιχείριση παρόλο που, έμμεσα, τα οφέλη για την οικονομία από την ύπαρξη πολλών ζωντανών επιχειρήσεων είναι πολύ μεγάλα. Αλλά αυτό είναι ένα έμμεσο όφελος που δεν το καταλαβαίνει ο άλλος στην τσέπη του στο τέλος του μήνα. Αρα, νομίζω ότι αυτή ίσως είναι η διαφορά, γίνεται πολύ πιο κατανοητό κάτι που το βλέπει ο άλλος άμεσα, παρά έμμεσα.
Μιλάμε για users & educated opinion, και για οικονομικό ρεπορτάζ. Ως προς το πολιτικό ρεπορτάζ, μπορεί να υπάρχει παραγωγή έγκυρου περιεχομένου από χρήστες;
Είναι ένα θέμα που δεν τόχω σκεφτεί πολύ. Τι σημαίνει καλό πολιτικό ρεπορτάζ; Σημαίνει από τη μια να διαβάζεις τις επίσημες ανακοινώσεις των κυβερνητικών πηγών και των κομμάτων, κάτι που δεν είναι πολύ χρονοβόρο, και από την άλλη, να μιλάς και να διασταυρώνεις και να ακούς τις απόψεις πολλών άλλων, και να τις συνθέτεις. Αυτό το δεύτερο υποθέτω ότι είναι κάτι πολύ χρονοβόρο και μόνο σε επαγγελματική βάση μπορεί να το κάνει κανείς σήμερα. Και εκεί πρέπει να σε πληρώνουν γι αυτή τη δουλειά, δεν μπορείς να την κάνεις τα Σαββατοκύριακα, όπως μπορεί ο πανεπιστημιακός οικονομολόγος να γράφει το μπλογκ του. Αυτή τη δουλειά πρέπει να την κάνεις στον εργάσιμο χρόνο σου, υποθέτω. Το να μαθαίνω τι έχει γίνει και να το δημοσιεύω με δομημένο τρόπο, νομίζω ότι ακόμα είναι δουλειά επαγγελματία.
Τα ρομπότ, που αναφέρατε πριν, νομίζετε ότι θα μπορούσαν να εμπλακούν στους τρόπους με τους οποίους έχουμε ενημέρωση και πληροφορία κυρίως από ψηφιακά μέσα;
Δεν τόχω σκεφτεί πολύ. Η αίσθηση μου είναι ότι ίσως να είμαστε κοντά, σχετικά, στο ρομπότ αθλητικό συντάκτη, που θα περιγράψει ένα ποδοσφαιρικό ματς με ενδιαφέροντα τρόπο και θα πει και αν ο σέντερ φορ του Ολυμπιακού ήταν σε καλή μέρα κτλ. Τέτοια πράγματα υποπτεύομαι ότι μπορούν να γίνουν σχετικά νωρίς. Άλλα πράγματα, όπως πολιτική ανάλυση ή πώς πάνε οι διαπραγματεύσεις για το μνημόνιο, δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα ήμασταν κοντά σε κάτι τέτοιο. Το πρώτο μπορεί να είναι θέμα 5 ετών, το άλλο ίσως το δούμε στο απροσδιόριστο μέλλον. Οπου υπάρχει περισσότερη ρουτίνα στην ανάλυση, να το πω έτσι, και μπορείς να μάθεις από patterns προηγουμένων, και γι αυτό είπα αθλητικά, γιατί εκεί έχεις τα μοντέλα των προηγούμενων αγώνων και το training set του συστήματος είναι η ιστορία του ποδοσφαίρου ή της ομάδας ή των παικτών, ή κάτι τέτοιο, και μετά πάνω σ αυτό μπορεί να γίνουν ενδιαφέροντα σχόλια. Στα macro-θέματα δεν μπορώ να δω πώς μπορεί να γίνει αυτό. Όσον αφορά πολλά trolls του fb, που ίσως να είναι bots, έχω να πω ότι αυτά δεν παράγουν πληροφορία, βεβαίως παρενοχλούν, ή αναπαράγουν πληροφορία, και, τελικά, ίσως ναι, υπάρχουν άνθρωποι που διαμορφώνουν άποψη από τέτοια σχόλια και από τέτοια ύλη, αλλά δεν έχουν τα bots σχέση με την παραγωγή πρωτογενούς περιεχομένου. Πρωτογενές περιεχόμενο που θα μπορούσε να είναι χρήσιμο για το χρήστη και να παράγεται με μηχανικό τρόπο θα μπορούσαμε να δούμε σε άλλους κλάδους όπως η φαρμακοβιομηχανία, όπου μπορεί να γίνει συγκέντρωση και κατάταξη της πληροφορίας σε κατηγορίες, για παράδειγμα, με αυτόματο τρόπο, αφού εκεί χρησιμοποιείται μια υπογλώσσα και με πολύ συγκεκριμένα patterns.
Ποιός Είναι
Ο Αρίστος Σ. Δοξιάδης γεννήθηκε το 1951, μεγάλωσε στην Αθήνα, και σπούδασε κοινωνικές επιστήμες και οικονομικά στo Χάρβαρντ και στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του με μελέτες δημόσιας πολιτικής για το ελληνικό κράτος και για διεθνείς οργανισμούς. Συμμετείχε σε πιλοτικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καταπολέμηση της φτώχειας σε όλη την Ευρώπη, και στη συνέχεια διοίκησε εταιρίες συμβούλων επιχειρήσεων. Από το 1995 εργάζεται σε Εταιρείες Επιχειρηματικών Συμμετοχών (venture capital) για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Έχει αξιολογήσει εκατοντάδες επιχειρηματικά σχέδια, και έχει συνεργαστεί από κοντά με δεκάδες επιχειρηματίες. Από το 2010 γράφει άρθρα για την κρίση και τους θεσμούς στην ελληνική οικονομία. Ιστολογεί στο aristosd.wordpress.com. Αρθρογραφεί στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.
