ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να εγκαταλείψει το Σύμφωνο Συνεργασίας των Δυο Πλευρών του Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership, TPP) σηματοδοτεί μια θεμελιώδη αλλαγή από τις προτεραιότητες του Μπαράκ Ομπάμα. Θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει πολιτικό κενό στην Ασία, καθώς οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον η κινητήρια δύναμη της περιφερειακής ενοποίησης. Η Κίνα, η οποία βλέπει νέες ευκαιρίες λόγω της αμερικάνικης αποχώρησης, προσπαθεί να προάγει τα δικά της σχέδια ενοποίησης – αλλά είναι ασαφές αν θα μπορέσει να είναι σε θέση να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ ως ηγέτιδα της παγκοσμιοποίησης.
Το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» δεν ήταν απλώς προεκλογική ρητορεία για τον Ντόναλντ Τραμπ. Η συνεχής εναντίωσή του στις πολυμερείς συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου και η στήριξη της εισαγωγής δασμών στα ξένα προϊόντα και υπηρεσίες σηματοδοτεί αναμφισβήτητα την αρχή μιας νέας εποχής προστατευτισμού (πράγματι, ένα έγγραφο του ινστιτούτου Brookings ζήτησε την επανεξέταση του μέλλοντος της παγκοσμιοποίησης, επειδή ο Τραμπ «μπορεί να αντιστρέψει δεκαετίες παγκόσμιων τάσεων»).
Χώρες με τεράστια πλεονάσματα εξαγωγών στις ΗΠΑ, όπως η Κίνα, η Γερμανία και το Μεξικό, έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της κριτικής του Τραμπ. Σενάρια περί εμπορικών πολέμων έχουν εισέλθει στο πολιτικό διάλογο και στα ΜΜΕ.
Ο πρόεδρος Τραμπ προτιμά τις διμερείς εμπορικές συμφωνίες από τις πολυμερείς. Η πρώτη εκδήλωση αυτής της προτίμησης κατά τη διάρκεια της προεδρίας του ήταν η εγκατάλειψη του Συμφώνου Συνεργασίας των Δυο Πλευρών του Ειρηνικού (TPP). Ο Τραμπ είχε εναντιωθεί στο σχέδιο κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας και υπέγραψε ένα υπόμνημα που επιβεβαίωνε την αποχώρηση (των ΗΠΑ) λίγες μέρες μετά την ορκωμοσία του.
Αυτό το υπόμνημα, το οποίο αμφισβήτησε άμεσα το άνοιγμα του Μπαράκ Ομπάμα προς την Ασία, προκάλεσε μια ακμάζουσα συζήτηση ως προς τις επερχόμενες επιπτώσεις. Η προώθηση του ΤΡΡ από τον Ομπάμα αντανακλούσε την επιθυμία του να ενισχύσει το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των συμμάχων των ΗΠΑ και ενδεχομένως να περικυκλώσει την Κίνα σε οικονομικό επίπεδο. Η αποχώρηση του Τραμπ αντικρούει αυτήν τη στρατηγική.
Ορισμένοι κορυφαίοι οργανισμοί ενημέρωσης προβλέπουν αναλόγως τη συσσώρευση οφελών στην Κίνα ως αποτέλεσμα της απόφασης του Τραμπ. Η Washington Post, για παράδειγμα, έγραψε ότι ο Τραμπ έδωσε «στην Κίνα την πρώτη της μεγάλη νίκη». Στο ίδιο πνεύμα, το Bloomberg έγραψε ότι η αποχώρηση ήταν ένα «δώρο» στο Πεκίνο. Το BBC θεώρησε την ανακοίνωση ως «μια μεγάλη είδηση για την Κίνα».
Η Κίνα ασφαλώς αντιμετώπιζε το ΤΡΡ με καχυποψία. Κατά την άποψή της, η πρωτοβουλία του Ομπάμα σχεδιάστηκε για να διευκολύνει τους Αμερικάνους να ισορροπήσουν εκ νέου μια στρατηγική Ασίας-Ειρηνικού. Η ανακοίνωση ότι ο Τραμπ εγκατέλειψε το σχέδιο έγινε δεκτή από το Υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας με σχόλια ως προς τη σπουδαιότητα του «ανοικτού, διαφανούς και κερδοφόρου» ελεύθερου εμπορίου.
Κατ’ αρχήν η Κίνα περιορίζει τον ενθουσιασμό της για την εξωτερική και οικονομική πολιτική του Τραμπ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το Πεκίνο θεωρεί ότι ο Τραμπ είναι απρόβλεπτος και έχει την τάση σε κάθε περίπτωση να αναλύσει την απόφαση για το ΤΡΡ εντός του πλαισίου ολόκληρης της πολιτικής του για την Ασία.
Η Κίνα είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσει τη δικιά της ατζέντα πριν από τη νίκη του Τραμπ. Στην ατζέντα περιλαμβανόταν η ενδεχόμενη ίδρυση μιας Ζώνης Ελευθέρου Εμπορίου Ασίας-Ειρηνικού (Free Trade Area of the Asia-Pacific, FTAAP), καθώς και μιας Περιφερειακής Οικονομικής Συνεργασίας (Regional Comprehensive Economic Partnership, RCEP). Η πρώτη περιλαμβάνει την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού και συζητείται σε επίπεδο APEC (Σύνοδος Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού). Η δεύτερη, η οποία είναι μικρότερη σε μέγεθος, αποτελεί στοιχείο της απάντησης της Κίνας στην προοπτική του ΤΡΡ.
Μετά την κατάρρευση του TPP, αρκετές ασιατικές οικονομίες αναζητούν εναλλακτικές λύσεις. Ως αποτέλεσμα τα σχέδια της Κίνας περί περιφερειακής ενοποίησης, ιδιαίτερα η RCEP, ίσως σημειώσουν πρόοδο. Ωστόσο, κάποιες χώρες, όπως η Ινδία, παραμένουν επιφυλακτικές ως προς τα κίνητρα και τις εμπορικές πρακτικές της Κίνας. Άλλες, όπως η Ιαπωνία, ασκούν πίεση για κανόνες που καρποφόρησαν υπό το σχέδιο του Ομπάμα.
Η κινεζική κυβέρνηση κοιτάει με μεγάλο ενδιαφέρον πώς οι υπόλοιπες 11 χώρες του ΤΡΡ, οι οποίες θα ήθελαν να επανεξετάσει η Ουάσιγκτον την απόφασή της, επιχειρούν να αναζωογονήσουν τη διαδικασία χωρίς τις ΗΠΑ.
Η Κίνα προσπαθεί να ενισχύσει τη διεθνή της θέση παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως εγγυητή της παγκοσμιοποίησης και του ελεύθερου εμπορίου και ως αντίπαλο του προστατευτισμού. Για το σκοπό αυτό, ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τσινπίνγκ ήταν ο κύριος ομιλητής στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός για πρώτη φορά φέτος (αν και δεν ήταν παρόντες ούτε ο Ομπάμα, η θητεία του οποίου επρόκειτο να λήξει, ούτε η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ).
Σε διάφορες περιπτώσεις, Κινέζοι αξιωματούχοι επανέλαβαν το επιχείρημα που διατύπωσε ο Σι στο Νταβός. Πχ προσφάτως ο πρωθυπουργός της Κίνας, Λι Κετσιάνγκ, μίλησε στην ετήσια συνάντηση New Champions 2017, όπου αποκάλεσε την οικονομική παγκοσμιοποίηση ως «μια μη αναστρέψιμη τάση».
Η έλευση του Τραμπ σηματοδότησε όχι μια απότομη αλλαγή στην παγκόσμια οικονομική τάξη, αλλά την αρχή μιας περίπλοκης, διφορούμενης φάσης που θα μπορούσε να ονομαστεί «Εξανατολισμός» (“Easternization”). Ενώ η κινεζική κυβέρνηση προτιμά σε διπλωματικό επίπεδο τη λέξη «ευθύνη» αντί της λέξης «ηγεσία», πιθανώς θα αναλάβει ηγετικό ρόλο, καθώς αναλαμβάνει ολοένα και περισσότερες ευθύνες.
Προς το παρόν, ωστόσο, η κινεζική κυβέρνηση επικεντρώνεται σε κινδύνους και όχι σε ευκαιρίες. Σε μια πρόσφατη εργασία ο αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών της Κίνας (CIIS), Σου Τζιαν, ανέλυσε γιατί ο νέος προστατευτισμός αντιτίθεται στα συμφέροντα της χώρας του. Το Πεκίνο εξελίχθηκε σε έναν οικονομικό κολοσσό που συνεχίζει να επωφελείται από την παγκοσμιοποίηση υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Δεν επιθυμεί να αλλάξει αυτή η καθεστηκυία τάξη πραγμάτων.
Σε τελική ανάλυση, η αμερικανική αποχώρηση από το TPP και το ασιατικό πολιτικό κενό που προέκυψε δεν θα αποκομίσουν αυτομάτως οφέλη στην Κίνα, ούτε θα την καταστήσουν ως το νέο παγκόσμιο ηγέτη της παγκοσμιοποίησης. Οι αμερικανικές αξίες, παρά την υποτιθέμενη εξασθένιση τους τελευταίους μήνες, εξακολουθούν να έχουν αποφασιστική σημασία για την εξάπλωση της επιρροής.
Επιπλέον, η εξέλιξη των διμερών κινεζό-αμερικάνικων σχέσεων θα πρέπει να λειτουργήσει ως καταλύτης για τις εξελίξεις. Ο Τραμπ μπορεί να έχει μαλακώσει τη στάση του απέναντι στην Κίνα σε σχέση με την προεκλογική του εκστρατεία, αλλά μπορεί ακόμα να ασκήσει πίεση στο Πεκίνο, και οι συνέπειες παραμένουν άγνωστες.
Στα μέσα Αυγούστου ο Τραμπ υπέγραψε ένα υπόμνημα με το οποίο ζητούσε από τον Αμερικάνο Εμπορικό Αντιπρόσωπο, Πρέσβη Ρόμπερτ Λάιτιζερ, να διερευνήσει τους νόμους, την πολιτική, τις πρακτικές και τις πράξεις της Κίνας ως προς τα δικαιώματα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτή η έρευνα θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για κυρώσεις κατά της Κίνας, μια προοπτική που προκάλεσε την οργή της τελευταίας σε σημείο να απειλήσει με αντίποινα. Θα πρέπει να βρεθεί μια λεπτή ισορροπία, καθώς συνεχίζει να αμφισβητείται η παγκοσμιοποίηση.
BESA Center Perspectives Paper No. 588, September 15, 2017
Τα Perspectives Papers του BESA Center δημοσιεύονται μέσω της γενναιοδωρίας της οικογένειας Greg Rosshandler
