Ένας αυταρχικός ηγέτης οφείλει, ως πρώτη του προτεραιότητα, να είναι διχαστικός. Για το σκοπό αυτό, υπάρχει μια συνταγή δοκιμασμένη από αιώνες, η εφεύρεση «εσωτερικών» και «εξωτερικών» εχθρών. Οι πρώτοι, είναι απλώς όσοι αντικρούουν την πολιτική του εντός της επικράτειας, οι οποίοι αν τον βολεύει μπορεί να χαρακτηριστούν και «τρομοκράτες». Στο επίπεδο αυτό, ο Erdogan έχει στοχοποιήσει τον άλλοτε πολιτικό του σύμμαχο Fethullah Gülen και τους οπαδούς του, με το αμφιλεγόμενο πραξικόπημα του 2016 να κάθεται σαν βούτυρο στο ψωμί του. Με την επιτυχή καταστολή του εξουδετέρωσε τον όποιο αντιπολιτευόμενο Τύπο και τους κεμαλικούς αντιπάλους του, φυλακίζοντας και διώχνοντας από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις όσους ένστολους πίστευε πως δεν μπορούσε να ελέγξει. Με τον τρόπο αυτό ελπίζει ότι θα ξεπεράσει σε υστεροφημία τον ιδρυτή του τουρκικού κράτους Kemal Atatürk και μετά από αυτό θα είναι το δικό του πορτραίτο που θα κοσμεί όλα τα μικρομάγαζα της χώρας (ας μη ξεχνάμε πως όλοι οι αυταρχικοί ηγέτες είναι ματαιόδοξοι και μεγαλομανείς).
Όποιος με ενοχλεί πηγαίνει φυλακή…
Ένας ακόμη «εσωτερικός εχθρός» του είναι και οι Κούρδοι που ζουν στην Τουρκία, οι περισσότεροι από τους οποίους ανήκουν στο ευρύτερο δημοκρατικό τόξο (αυτό είναι ένα ακόμη πρόβλημα για τον «σουλτάνο»). Με τις υπερεξουσίες που απέκτησε ενισχύοντας τον θεσμό της προεδρίας και κυβερνώντας ουσιαστικά με διατάγματα, έκλεισε στη φυλακή ως «τρομοκράτη» τον ηγέτη του αριστερού κουρδικού κόμματος «Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών» (HDP) Selahattin Demirtas, καθώς ο τελευταίος είχε το θράσος να πλασαριστεί τρίτος στις εκλογές του 2014, με ποσοστό σχεδόν 10%. Τις τελευταίες εβδομάδες απειλεί με ποινή φυλάκισης τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Ekrem İmamoglu, τον μόνο που έχει μέχρι στιγμής πραγματικές πιθανότητες να τον νικήσει στις εκλογές του 2023. Ως δικαιολογία χρησιμοποίησε την έκφραση «ηλίθιοι» που χρησιμοποίησε ο δήμαρχος της Πόλης για κάποια ανώτερα στελέχη του ερντογανικού καθεστώτος. Το αδίκημα που επινόησε ο Erdogan για τον ενοχοποιήσει λέγεται «προσβολή δημοσίων υπαλλήλων και στελεχών του κράτους» και επισείει ποινή φυλάκισης 4 ετών και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, η οποία φυσικά αποκλείει τον πολιτικό του αντίπαλο από τις επερχόμενες εθνικές εκλογές. Οι μεγάλες διαδηλώσεις που ξέσπασαν υπέρ του Imamoglou δεν πτοούν τον Erdogan, που τις έχει ξαναζήσει, όταν οικοδομούσε το νέο παλάτι της τουρκικής προεδρίας στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης.
Οι «εξωτερικοί εχθροί»
Όλα τα προαναφερθέντα μάλλον δεν μοιάζουν αρκετά για να καθήσει φρόνιμα ο ταπεινός Τούρκος της Ανατολίας. Για να χωθεί στην προστατευτική αγκαλιά του «σουλτάνου», πρέπει να νοιώσει πως απειλείται η ίδια του η ύπαρξη. Γι αυτό υπάρχουν τα γειτονικά κράτη και το σενάριο πως σχεδόν όλα τους θέλουν να αφανίσουν την Τουρκία. Είναι γεγονός πως δεν είναι ο πρώτος Τούρκος ηγέτης που καταδίωξε τους Κούρδους της Συρίας και του Ιράκ, βαπτίζοντάς τους όλους τρομοκράτες του ΡΚΚ και εισβάλοντας με τα τεθωρακισμένα του σε ξένες επικράτειες, είναι όμως εκείνος που εργαλειοποίησε τις εισβολές αυτές περισσότερο από κάθε προκάτοχό του. Η «προστασία από τους εχθρούς» είναι η επίσημη δικαιολογία του αυθαίρετου εισοδισμού του στα πολιτικά δρώμενα των γειτόνων του. Είναι ο λόγος που συνδιαλέγεται με την αμφιλεγόμενη κυβέρνηση της Λιβύης, ενισχύοντάς την στρατιωτικά και σχεδιάζοντας κατά φαντασίαν Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο, επιδιώκοντας να δημιουργήσει νέα γεωστρατηγικά δεδομένα. Είναι επίσης ο λόγος της τουλάχιστον «περίεργης» σχέσης του με τον τωρινό πρωθυπουργό της Αλβανίας, που λειτουργεί όποτε του δοθεί εντολή ως ενεργούμενο της Τουρκίας, με άγνωστα σε εμάς ανταλλάγματα. Και δεν μένει σε αυτά, αφού έχει εισχωρήσει σε όλες τις βαλκανικές χώρες με την προκάλυψη της οικονομικής ενίσχυσης θρησκευτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και παρεμφερών οργανώσεων. Ας μη ξεχνάμε πως παλαιότερα είχε απειλήσει την Βουλγαρία για καταπίεση μειονοτήτων και πως στην αντιμαχία Αθήνας-Σκοπίων για την ονομασία, είχε πάρει θέση υπέρ των δεύτερων, χωρίς φυσικά να έχει τέτοια αρμοδιότητα και χωρίς να του το έχει ζητήσει κανείς. Τέλος, έχει παίξει ρόλο και στην κρίση Σερβίας-Κοσόβου, ενώ οι πληροφορίες για την παρουσία πρακτόρων της ΜΙΤ σε όλα τα Βαλκάνια συνεχώς εντείνονται.
Θέλω να γίνω ο «μπαμπάς» όλων των Μουσουλμάνων
Μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη, όπως ονειρεύεται την Τουρκία «του» ο Εrdogan, πρέπει να έχει τη δυνατότητα να προστατεύει τους ομόθρησκούς της σε όποια χώρα και να ζουν. Γι αυτόν τον λόγο προσπάθησε να προσεταιριστεί όλα τα τουρκόφωνα κράτη που εντάσσονταν άλλοτε στο μαλακό υπογάστριο της ΕΣΣΔ. Το εγχείρημα σταμάτησε μόλις πάτησε πόδι η Ρωσία, ωστόσο βρίσκεται ακόμη στο πίσω μέρος του μυαλού του. Για τον ίδιο λόγο τάσσεται υπέρ των Παλαιστινίων, αλλά και υπέρ όλων των μουσουλμανικών μειονοτήτων που βρίσκονται εγκατεστημένοι σε ευρωπαϊκό έδαφος. Η έφεσή του στο να γίνει «πατερούλης» όλων των μωαμεθανών έφτασε στα όρια του ανέκδοτου, όταν ένας μισότρελος ρατσιστής εκτέλεσε εν ψυχρώ μουσουλμάνους στη Νέα Ζηλανδία. Έφτασε στο σημείο να απειλήσει την κυβέρνηση της μακρινής αυτής χώρας, επειδή εκείνη δεν μπόρεσε να προστατέψει τους ομόθρησκούς του (τι θα έκανε, αλήθεια; Εισβολή στο… νότιο ημισφαίριο του πλανήτη;).
Η περίπτωση της Ελλάδας
Εκεί που «δίνει ρέστα» ο Εrdogan, προσπαθώντας να ανακαλύψει μια ευσταθή δικαιολογία που να μπορεί κάπως να καλυφθεί από τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, είναι το κατά την κρίση του «ελληνικό ζήτημα». Πατώντας πάνω στην επεκτατική πολιτική της Τουρκίας στο Αιγαίο από την αποκάλυψη του πετρελαϊκού κοιτάσματος στον Πρίνο (1974) και μετά (δείτε εδώ τους χάρτες των τουρκικών διεκδικήσεων στη θαλάσσια επικράτειά μας από τότε μέχρι σήμερα) ισχυρίζεται ψευδώς πως η τελεσίδικη συνθήκη της Λωζάνης μπορεί να αλλάξει. Παρά το γεγονός ότι εκτός της αμφιλεγόμενης Λιβύης και του επίσης αυταρχικού Αζερμπαϊτζάν, που ανεπίσημα δέχονται τα όσα λέει, δεν έχει βρει υποστηρικτές. Ωστόσο, διατηρεί ανυποχώρητη στάση, ελπίζοντας πως με την επιμονή του θα δημιουργήσει νέα γεωστρατηγικά δεδομένα. Από το 2016 μέχρι σήμερα έχει προβεί σε πολυάριθμες προκλήσεις, που ξεκινούν από τις συνηθισμένες πλέον παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου και φτάνουν ως την έξοδο των διάφορων «ερευνητικών» του σκαφών σε θαλάσσιες περιοχές ελληνικής και κυπριακής ευθύνης. Αποκορύφωμα, ο πολύμηνος «υβριδικός πόλεμος» στον Έβρο, με την εργαλειοποίηση των προσφύγων, που είναι ό,τι πιο πρόστυχο έχει κάνει μέχρι σήμερα (το παράδειγμά του μιμήθηκε και ο Λευκορώσος «αεροπειρατής» Alexander Lukashenko, εις βάρος της Πολωνίας). Πολυάριθμες είναι επίσης οι λεκτικές απειλές δια στόματος του ιδίου, με τα «θα έρθουμε ένα βράδι», «θα σας πετάξουμε στη θάλασσα, όπως το 1922» και «οι πύραυλοί μας μπορούν να χτυπήσουν την Αθήνα». Η συχνότητα των απειλών αυξάνεται, όσο η Ελλάδα εξοπλίζεται στρατιωτικά για το ενδεχόμενο ενός πολέμου, με τις αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης να περιορίζονται σε συμβουλές συμμόρφωσης προς την Τουρκία.
Η ζημιά που θα αργήσει να διορθωθεί
Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει πώς και πότε θα τελειώσει η υποκινούμενη από τον Erdogan κρίση των σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Το μόνο βέβαιο είναι πως έχουν πλέον περάσει πολλά χρόνια συστηματικής ανθελληνικής προπαγάνδας σε όλες τις βαθμίδες της τουρκικής κοινωνίας, για να είναι όλα ρόδινα μετά. Ο μέσος Τούρκος με τα όσα κατευθυνόμενα ακούει έχει την εντύπωση πως στην απέναντι της χώρας του ακτή, υπάρχει ένας λαός που είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμος να του επιτεθεί και να τον κατασπαράξει. Στην τηλεόρασή του παρακολουθεί σχεδόν κάθε βράδι «δημοσιογραφικές» εκπομπές που απαριθμούν πόσα νησιά του Αιγαίου του έχει αρπάξει η Ελλάδα, αλλά και ποια είναι τα στρατηγικά σχέδια για την «ανακατάληψή» τους. Σχεδόν κάθε βράδι ακούει στρατιωτικούς αναλυτές και εξιδεικευμένους απόστρατους να μιλάνε για τον «ελληνικό ιμπεριαλισμό», που τον απειλεί. Και στις δύο πλευρές του Αιγαίου, η εμπιστοσύνη έχει πλέον χαθεί κι ας αναφέρουν αμφότερες ότι όλα αυτά είναι για «εσωτερική κατανάλωση», προκειμένου να καθησυχάσουν τον αμοιβαίο φόβο τους. Αυτό μπορείτε να το διακρίνετε παρατηρώντας τους Τούρκους που ταξιδεύουν οδικά κάθε καλοκαίρι, από τις χώρες της Ευρώπης όπου εργάζονται, προς την πατρίδα τους. Τα αυτοκίνητά τους δεν κάνουν στάση ούτε για τη φυσική τους ανάγκη, όσο βρίσκονται σε ελληνικό έδαφος. Παρομοίως, πριν λίγες ημέρες Τούρκοι επιχειρηματίες διαμαρτυρήθηκαν για τη διακοπή της ακτοπλοϊκής σύνδεσης Θεσσαλονίκης-Σμύρνης, εξαιτίας της έλλειψης ενδιαφέροντος από τους Έλληνες. Ίσως η γραμμή επαναλειτουργήσει το καλοκαίρι, όμως πόσο ελκυστικό είναι ένα τέτοιο ταξίδι; Γιατί να αφήσεις λεφτά, ως τουρίστας, σε μια χώρα που σε θεωρεί εχθρό της;
Τί σημαίνει για τον Εrdogan το 2023
Το 2023 έχει λάβει μυθικές διαστάσεις στο μυαλό του Erdogan, καθώς η τουρκική δημοκρατία θα γιορτάσει ένα αιώνα ζωής, ενώ είναι και χρονιά εκλογών. Για τον ίδιο είναι μια μεγάλη ευκαιρία να τις κερδίσει (με οποιονδήποτε τρόπο, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) και να ξεπεράσει σε φήμη τον Kemal Ataturk, στην περίπτωση που έχει προσθέσει στα εδάφη της Τουρκίας έστω λίγη υφαλοκρηπίδα ή ένα ταπεινό βραχάκι. Αν δεν καταφέρει τίποτε από τα παραπάνω, ίσως επιχειρήσει την προσάρτηση του ψευδοκράτους της Βόρειας Κύπρου, αν και κάτι τέτοιο αντιβαίνει πλήρως το διεθνές δίκαιο και δεν έχει καμιά επίφαση νομιμότητας. Επίσης, θα στερείται και των υπηρεσιών κάλυψης του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg, που θα αποχωρήσει από τη θέση του τον Σεπτέμβριο. Ως παλιός ποδοσφαιριστής, μπορεί να καταφύγει και στη λύση του να «πάρει κάτι» (ένα πλάγιο άουτ, ένα κόρνερ ή ένα φάουλ) ανεβαίνοντας μόνος του με τη μπάλα από τη σέντρα μέχρι το σημαιάκι του κόρνερ. Άλλωστε, είναι ικανός να εκμεταλλευτεί πολιτικά ακόμη και το ελάχιστο κέρδος, αυτό πρέπει να του το αναγνωρίσουμε. Ως παράδειγμα αξίζει να αναφέρουμε και το αίτημα πριν λίγα χρόνια στους στρατηγούς του, να δημιουργήσουν στο Αιγαίο ένα θερμό επεισόδιο τύπου Ιμίων, με ελάχιστους νεκρούς. Εκείνοι το απέρριψαν, υποστηρίζοντας ότι η ενέργεια αυτή μπορεί να γενικευτεί και να καταλήξει σε πόλεμο. O Erdogan το αποδέχτηκε, δεν ξέρουμε όμως αν οι στρατηγοί του παρέμειναν στο πόστο τους ύστερα από αυτό το γεγονός. Ο Τούρκος ηγέτης έχει συμπάθειες στην Ελλάδα, στον χώρο της ακροδεξιάς, που ονειρεύεται έναν τέτοιο αρχηγό για τη χώρα και παραπονιέται που δεν τον έχει (δεν είναι τυχαία η χαλαρή στάση της απέναντί του).
Η βοήθεια των «χρήσιμων ηλιθίων»
Κάθε αυταρχικός ηγέτης φροντίζει να έχει υφισταμένους απόλυτα εναρμονισμένους με τις τακτικές του. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως εκείνοι δεν τρέφουν φιλοδοξίες για την αναρρίχησή τους στην ιεραρχία του κράτους. Ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος για να τις ικανοποιήσουν είναι να υιοθετούν στο έπακρο τις αντιλήψεις του και να τις προεκτείνουν κιόλας, βάζοντας σε αυτές και τη δική τους «μαγιά». Το είδαμε να συμβαίνει στη Γερμανία τη δεκαετία του ’30, το βλέπουμε και σήμερα σε διάφορες κακόφημες λόγω του τρόπου διακυβέρνησής τους χώρες. Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί από τους υπουργούς του Erdogan τον ανταγωνίζονται σε κακοποιητικό λόγο, κυρίως εναντίον της Ελλάδας.
Η διπλωματία της παρακμής
Στα χρόνια του Ergogan η άλλοτε περιώνυμη τουρκική διπλωματία έδωσε τη θέση της στην αγένεια, το θράσος και την αλητεία. Τόσο ο ίδιος, όσο και τα κορυφαία στελέχη του καθεστώτος του, έχουν πάρει διαζύγιο από κάθε μορφής ευγένεια. Στις «κορυφαίες» στιγμές του «σουλτάνου» περιλαμβάνονται ο απίστευτος χαρακτηρισμός των Γερμανών ως «εγγονών του Hitler» όταν δεν του επέτρεψαν να διεξάγει προεκλογική εκστρατεία στο έδαφός τους, το «ποιος είσαι εσύ;» προς τον πρόεδρο της Γαλλίας όταν εκείνος τον επέκρινε για την πολιτική που ασκεί στην Ανατολική Μεσόγειο και τα δεκάδες ειρωνικά σχόλια για τον πρόεδρο και τον λαό των ΗΠΑ. Ιδιαίτερα μειωτικός εμφανίζεται όταν έχει απέναντί του γυναίκες πρωθυπουργούς, στις οποίες ουδέποτε έδειξε σεβασμό (δεν είναι τυχαίο ότι απέσυρε τη χώρα του από τη συμφωνία της Κωνσταντινούπολης, που σχετίζεται με τα δικαιώματά τους). Περιττό δε είναι να αναφέρουμε ότι όταν έχει απέναντί του πρέσβεις ή υπουργούς άλλων κρατών, δεν τους βλέπει καν κι ας βρίσκονται μπροστά του. Είναι τόσο επαρμένος, που του κακοφαίνεται όταν συναντά πρωθυπουργούς, καθώς εκείνος είναι «ανώτερος» από αυτούς (είναι πρόεδρος). Και αυτό, άσχετα με το γεγονός ότι στις περισσότερες δημοκρατίες οι πρόεδροι είναι θεσμικοί και δεν ασκούν εξουσία. Εν κατακλείδι, τόσο θρασύς ηγέτης είχε να εμφανιστεί στην Ευρώπη από τα σκοτεινά χρόνια του ναζισμού.
Οι αυταρχικοί ηγέτες είναι επιδειξίες
Ένας αυταρχικός ηγέτης οφείλει να υπερτονίζει κάθε δημόσιο έργο που παραδίδει, διανθίζοντάς το με θεατρινίστικες πατριωτικές αναπαραστάσεις ενός κάποιου ένδοξου παρελθόντος. Δεν ισχύει κάτι διαφορετικό με τον Erdogan, που όπως κάθε εν δυνάμει δικτάτορας διατυμπανίζει πόσο ισχυρό είναι το οπλοστάσιο της χώρας του. Σε τακτικά χρονικά διαστήματα αναφέρεται στην αποτελεσματικότητα των αρμάτων μάχης, στο πρόγραμμα παρουσίασης του τουρκικού μαχητικού αεροσκάφους, στα όντως αξιοθαύμαστα από τεχνολογικής πλευράς drones, στην ισχύ του στόλου και τελευταία στον βαλλιστικό πύραυλο εμβέλειας 561 χλμ., κατά τα λεγόμενά του. Προσθέτει μάλιστα ότι με αυτόν μπορεί άνετα να βομβαρδίσει την Αθήνα, που είναι αναγνωρισμένη ως ανοχύρωτη πόλη (για πρώτη φορά από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο εκτοξεύεται τέτοια απειλή για ευρωπαϊκή πρωτεύουσα). Για τον Erdogan είναι σύνηθες να απειλεί τους γείτονές του με αφανισμό, παρουσιάζοντας τα όπλα του σε κάθε ευκαιρία, θυμίζοντας επιδειξία που δείχνει το όργανό του έξω από τα σχολεία. Δεν είναι παράξενο, το ίδιο κάνει και ο ομότιμός του στη Βόρεια Κορέα, αλλά και άλλοι αυταρχικοί ηγέτες ανά τον κόσμο. H ανθρώπινη ζωή δεν έχει καμιά αξία για τον πρόεδρο της Τουρκίας, ενώ το μόνο που μπορεί να προσφέρει στους υπηκόους του είναι «η αναγόρευσή τους σε ήρωες, αν πέσουν στη μάχη κατά των εχθρών της χώρας» (ακριβώς τις ίδιες υποσχέσεις έδιναν στον καιρό τους και οι Ναζί, αλλά και ο προκαθήμενος της εκκλησίας μιας ευρωπαϊκής χώρας εν έτει 2022).
Η εικόνα της Τουρκίας στον σύγχρονο κόσμο
Σε ένα ρευστό γεωστρατηγικό περιβάλλον, η Τουρκία μοιάζει να πατάει σε δύο βάρκες. Tη μια ημέρα φλερτάρει με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, ενώ την επόμενη διατρανώνει το μίσος της για τη Δύση. Ως μέλος του ΝΑΤΟ παραβιάζει δεόντως τους κανόνες του, με την αινιγματική στάση της έναντι της Ρωσίας και την άκρως επιθετική εναντίον της Ελλάδας. Στα ανατολικά της σύνορα αλλάζει συνεχώς συμμαχίες, ανάλογα με το ποια την βολεύει κάθε φορά που θέλει να επιτεθεί στους Κούρδους της Συρίας και του Ιράκ. Δεν τηρεί τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, δείχνοντας μια ευνοϊκή στάση απέναντί της, ενώ την ίδια στιγμή οπλίζει με drones την Ουκρανία. Επιζητά εμπορικές συμφωνίες με το καθεστώς Putin και παράλληλα διαμαρτύρεται για την μη ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για την οποία δεν τηρεί τις προϋποθέσεις. Τα έχει «σπάσει» με το Ισραήλ, την ίδια ώρα που οι μυστικές υπηρεσίες των δύο κρατών συνεργάζονται. Παλαιότερα ισχυριζόταν ότι πολεμούσε το Ισλαμικό Κράτος, αγοράζοντας στη «λούφα» το πετρέλαιο που έκλεβαν οι τζιχαντιστές από τις πετρελαιοπηγές της Μοσούλης. Σε ένα από τα τελευταία επεισόδια της ομιχλώδους τακτικής της, απαίτησε την παράδοση αντικαθεστωτικών («τρομοκρατών» δηλαδή), για να δώσει τη συγκατάθεσή της στην είσοδο της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Επίσης, στη χώρα καλλιεργείται ένας άκρατος αντιαμερικανισμός με προσβλητικές δηλώσεις και σχόλια, επειδή η τωρινή κυβέρνηση των ΗΠΑ (ο «σουλτάνος» δεν έκρυψε ποτέ την προτίμησή του στον προηγούμενο πρόεδρο Donald Trump) του έχει επιβάλλει εμπάργκο στην αγορά νέων όπλων και στην αναβάθμιση των υπαρχόντων. Η κρίση μεταξύ των δύο χωρών ξεκίνησε από την αγορά των ρωσικών S-400, μια κίνηση που απαγορεύεται από το ΝΑΤΟ. Πίσω από όλα αυτά βρίσκεται ο Erdogan και το καθεστώς του, που εργάζονται για τα συμφέροντα της Τουρκίας έναντι όλων, χωρίς κανένα ηθικό φραγμό. Στην ίδια τη χώρα η οικονομική κρίση δεν λέει να υποχωρήσει και ο πληθωρισμός έφτασε το 80%, με την τουρκική λίρα να υποτιμάται συνεχώς, επειδή ο «σουλτάνος» θέλει να διατηρηθούν χαμηλά τα τραπεζικά επιτόκια. Προ καιρού, για να ενισχύσει τα αποθέματα του κράτους του, αγόραζε «κοψοχρονιά» ράβδους χρυσού από καθεστώτα όπως της Βενεζουέλας.
Αντί επιλόγου
Δεν υπάρχει κανένα προγνωστικό για το μέλλον της Τουρκίας στο ρευστό διεθνές περιβάλλον που διανύουμε, με τους μισούς κατοίκους του πλανήτη να ζει σε αυταρχικά καθεστώτα, με τα οποία οι ανά τον κόσμο δημοκρατίες θα συγκρούονται ίσως σε όλη τη διάρκεια του 21ου αιώνα. Το μόνο που κατά τη γνώμη μας ταιριάζει για την περίπτωσή της είναι μια φράση που έγραψε ο συγγραφέας Erich Maria Remark, πριν από πολλές δεκαετίες: «Μισείτε το παρελθόν, περιφρονείτε το παρόν και δεν σας νοιάζει το μέλλον. Είναι απίθανο ότι αυτό θα σας οδηγήσει σε ένα καλό τέλος».
