Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει κανένας νόμος που να υποχρεώνει τους δημοσιογράφους να μην βάζουν τη λέξη «φονικός» μπροστά από τη λέξη «ιός». Εξάλλου είναι ακριβές ότι κάποιοι άνθρωποι πεθαίνουν. Η αλήθεια επίσης είναι ότι όταν οι δημοσιογράφοι μιλούν για την κίνηση στους δρόμους, δεν συνηθίζουν να λένε «φονική κίνηση» παρότι είναι ακριβές ότι πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν σε τροχαία. Πάρα πολλοί μάλιστα στην Ελλάδα.

Η ακριβολογία, αυτό το θύμα! Ένα διαρκές πρόβλημα του δημοσιογραφικού λόγου, που σε περίοδο έκτακτης ανάγκης, όπως είναι αυτή που διερχόμαστε παγκοσμίως λόγω του νέου κορωνοϊού, λαμβάνει διαστάσεις σοβαρές καθώς έχει επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων, στους οικονομικούς δείκτες και άρα στην ομαλότητα.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μιλάει ευθέως για μια infodemic (information + epidemic), δηλαδή για μια επιδημία παραπληροφόρησης που επιδεινώνει το πραγματικό πρόβλημα, καθώς ο πανικός είναι ο χειρότερος σύμβουλος σε περιόδους αυτοσυγκράτησης και αυτοπεριορισμού, κατά τον οποίο μάλιστα οι πολίτες «καταναλώνουν» πολύ μεγαλύτερες ποσότητες πληροφορίας. Ο ΠΟΥ χρειάστηκε μάλιστα να δημιουργήσει εσπευσμένα λογαριασμό και στο νεοπαγές TikTok, πλατφόρμα video sharing για μικρά παιδιά, ώστε να αντιμετωπίσει την πλημμύρα των ψεύτικων video για τον κορωνοϊό, ενώ δημιούργησε ξεχωριστή σελίδα για την κατά λεπτό ενημέρωση του κοινού, μόνο γι’  αυτό το θέμα.

Ας δούμε ένα δεκάλογο για δημοσιογράφους και πολίτες που μπορεί να μάς βοηθήσει όλους.

Περιορίζουμε τους επιθετικούς προσδιορισμούς

Είναι απολύτως περιττό ως προς την ακρίβεια των γεγονότων να χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι επίθετα προκειμένου να δραματοποιήσουν όσα λένε. Λέξεις όπως «φονικός», «καταστροφικός», «τρομερός» μπροστά από τη λέξη «ιός» δεν προσφέρουν τίποτα απολύτως στην πληροφόρηση του κοινού, το μόνο που επιτυγχάνουν είναι να καλλιεργήσουν το φόβο και την ανασφάλεια. Οι πολίτες έχουν πλήρη επίγνωση της σοβαρότητας της κατάστασης. Λέξεις όπως «ανησυχία», «ανησυχητικός», «επικίνδυνος», «απειλητικός», «πανικός» είναι απλώς σοβαρές ενδείξεις έλλειψης δημοσιογραφικού περιεχομένου.

Η μουσική στα ρεπορτάζ

Το ρόλο των τρομολαγνικών επιθέτων στο λόγο, παίζει η μουσική στα τηλεοπτικά κυρίως ρεπορτάζ. Υποβλητικές μελωδίες, μουσικά θέματα από γνωστά θρίλερ ή κινηματογραφικά έπη συνοδεύουν αγνώστου προέλευσης πλάνα, που καμία σχέση δεν έχουν με αυτό που λέγεται, καταπατώντας και τον στοιχειώδη κανόνα της υποχρέωσης να υπάρχει η ένδειξη «πλάνα αρχείου» ή η πηγή της εικόνας. Τα δελτία ειδήσεων του Αντέννα και του Αλφα πρωτοστατούν σε αυτή την… ενημέρωση μετά μουσικής, εδώ και χρόνια. Για ένα μικρό διάστημα μέχρι και η δημόσια ΕΡΤ είχε υποκύψει στην εντυπωσιοθηρία της μουσικής μέσα στο ρεπορτάζ, αλλά ευτυχώς το εγκατέλειψε. Σε όλες τις πανεπιστημιακές σχολές ποιοτικής δημοσιογραφίας, η μουσική στα ρεπορτάζ είναι από τα πρώτα Don’ ts  και αποτελεί συνώνυμο χαμηλής ποιότητας δημοσιογραφικού προϊόντος. Στην ελληνική τηλεόραση υπάρχουν ακόμα απομεινάρια παλαιάς κοπής επαγγελματιών της τηλεόρασης που συνεχίζουν να ποντάρουν σε συνταγές εντυπωσιασμού και παραμένουν ακόμα σε θέσεις κλειδιά.

Επιλέξτε προσεκτικά τις εικόνες (πλάνα και φωτογραφίες)

Κάθε φορά που βλέπουμε έναν δημοσιογράφο να κάνει το ρεπορτάζ του βάζοντας στο πλάι μια ιατρική μάσκα (το είδαμε και στην ΕΡΤ σε ανταποκρίσεις από την Ιταλία) το μόνο που επιτυγχάνουμε είναι να λέμε στους θεατές να κάνουν το ακριβώς αντίθετο από αυτό που λένε οι ειδικοί επιστήμονες. Οι μάσκες δεν είναι απαραίτητες λοιπόν, παρά μόνο σε όσους ήδη ασθενούν. Είναι όμως απαραίτητες στο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό καθώς και σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς. Πάντα ήταν! Και τώρα, εξαιτίας της δημοσιογραφικής ελαφρότητας οι ειδικοί επαγγελματίες και οι ασθενείς δυσκολεύονται να βρουν αυτό που τους είναι απαραίτητο.

«Και τι πρέπει να κάνω όταν δείχνω πλάνα ή φωτογραφίες με ανθρώπους που φοράνε μάσκα, όπως για παράδειγμα στην Κίνα;» θα αναρωτηθεί ο αρχισυντάκτης που μπαίνει στη διαδικασία να αναρωτηθεί. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να υπάρχει μια σήμανση ή μια προφορική αναφορά ότι «οι ειδικοί συνιστούν να μην φοράμε μάσκες». Αυτό είναι υπεύθυνη δημοσιογραφία. Οτιδήποτε άλλο αποσκοπεί σε εκφοβισμό, συναισθηματική φόρτιση του κοινού και έχει ως αποτέλεσμα τελικά οι πολίτες να έχουν μπερδευτεί τελείως για τη χρήση ή μη της μάσκας. Διαβάστε εδώ το λένε στελέχη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στο περιοδικό Lancet.

Το ίδιο ισχύει και τα πλάνα με άδεια ράφια. Η επανάληψη της εικόνας αυτής ενισχύει την πεποίθηση των πολιτών ότι υπάρχει έλλειψη αγαθών ή θα υπάρξει σύντομα, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις των κυβερνήσεων. Ακόμα και στην Ιταλία, που μπήκε πλέον ολόκληρη σε καραντίνα, οι Αρχές διαβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα στην τροφοδοσία. Στην Αυστραλία έφτασαν στο σημείο να πουλάνε με το δελτίο το χαρτί υγείας! Γιατί; Προέβλεψε κανείς ότι θα υπάρξει έλλειψη; Όχι.

Ναι στην πρόληψη, όχι στον εκφοβισμό

Τα ρεπορτάζ που «συστήνουν» στους πολίτες να λαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα, αποδίδοντας τις συστάσεις στους ειδικούς επιστήμονες είναι αυτό που χρειάζεται η κοινότητα. Ρεπορτάζ με υψηλό τόνο και ένταση σε εντολές για το τι πρέπει να κάνει ο πολίτης προκαλούν άγχος. Απλές ανθρώπινες ιστορίες που εξηγούν σε χαμηλούς τόνους τι πρέπει και τι ΔΕΝ πρέπει να κάνουν οι πολίτες είναι λιγότερο φοβιστικές και περισσότερο αποτελεσματικές. Οι άνθρωποι χρειάζονται οδηγίες ακόμα και αν έχετε ως δημοσιογράφοι αναφερθεί σε αυτές 100 φορές!

Πολλοί χειριστές του δημόσιου λόγου, στην προσπάθειά τους να μειώσουν το άγχος της κοινότητας προχωρούν σε συγκρίσεις ανάμεσα στις γνωστές μορφές γρίπης και στο νέο κορωνοϊό, παραθέτοντας απλούστατα στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι εκατομμύρια άνθρωποι νοσούν από τη γνωστή γρίπη, άρα «μην τρελαίνεστε!». Αυτή η λογική, όπως και η κάθε λογική ισοσκελισμού καταστάσεων ή δεινών, είναι επιστημονικά αυθαίρετη καθώς δεν έχουμε επαρκή επιστημονικά δεδομένα για το νέο κορωνοϊό και όσα διαθέτουμε ως σήμερα δεν αφήνουν περιθώρια εφησυχασμού. Πρόσφατα άκουσα κάποιον να μνημονεύει τα χιλιάδες θύματα του Δάγκειου Πυρετού «για τα οποία αδιαφορούμε και δεν παθαίνουμε πανικό», λες και υπάρχει περίπτωση να κολλήσεις Δάγκειο Πυρετό στο μετρό για Σύνταγμα.

Ανθρώπινες ιστορίες και data

Όταν το 2016 είχε αυξηθεί ο αριθμός των περιστατικών του Ιού Ζίκα, μεταδόθηκαν πολλές προσωπικές ιστορίες γυναικών που έφερναν στον κόσμο παιδιά με γενετικές ανωμαλίες, κυρίως παραμορφώσεις. Αυτό εκτόξευσε το αίσθημα του φόβου. Σύντομα και στην Ελλάδα θα υπάρξουν «προσωπικές ιστορίες», κάποιες ίσως με άσχημο τέλος από το νέο κορωνοϊό. Αυτό το είδος δημοσιογραφίας δεν προσφέρει τίποτα απολύτως στην πληροφόρηση της κοινότητας ως προς την πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος. Προσφέρει μόνο δράμα. Δεν είναι καν δημοσιογραφία. Αν όμως «εμβολιαστεί» το human story με στατιστικά δεδομένα, τότε η ταύτιση του κοινού με πρόσωπα και καταστάσεις αποκτά χρησιμότητα, καθώς και ερευνητική διάσταση. Εννοείται ότι πάνω από όλα βρίσκεται το ιατρικό απόρρητο.

 

Στην περίπτωση του νέου κορωνοϊού φαίνεται ότι η πληθυσμιακή ομάδα με τις μεγαλύτερες απώλειες είναι οι ηλικιωμένοι με υποκείμενα νοσήματα. Αυτή η ομάδα πολιτών είναι πιθανότερο να παρακολουθεί και περισσότερες ώρες τηλεόραση. Και είναι η πληθυσμιακή ομάδα η πλέον ευεπίδεκτη στο φόβο και την ανησυχία για λόγους προφανείς. Η ίδια πληθυσμιακή ομάδα είναι η λιγότερο «ψηφιακά μορφωμένη», που σημαίνει ότι και η μέσω διαδικτύου ενημέρωσή τους κρύβει παγίδες. Θεωρίες συνωμοσίας, ψευδοεπιστημονικές τοποθετήσεις, «ιάματα», διασημότητες που εκφράζουν την προσωπική τους –προφανώς ανεδαφική και μη επιστημονική- «γνώμη» για «εμβόλια που ήδη υπάρχουν» και «αντισηψία μέσω πρόπολης» (όλα απολύτως ψευδή και λανθασμένα) είναι επικίνδυνα για την κοινότητα και ιδιαίτερα για όσους δεν έχουν τη δυνατότητα διασταύρωσης.
Ο δημοσιογράφος που θέλει να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση δεν πρέπει να αναπαράγει τις θεωρίες συνωμοσίας. Έχει αποδειχθεί ότι η αναπαραγωγή τέτοιων θεωριών ακόμα και με στόχο τη διάψευση απλώς εξοικειώνει το ακροατήριο με τις ακρότητες, τις κάνεις οικείες και επομένως πιστευτές κάθε φορά που τις ακούει κάποιος. Έτσι γιγαντώθηκε το λεγόμενο «αντιεμβολιαστικό κίνημα», δια της επανάληψης των ψευδέστατων θεωριών των αντιεμβολιστών. Δηλαδή, στο δημόσιο διάλογο για τη Θεία Κοινωνία στην εποχή του νέου κορωνοϊού μόνο οι ειδικοί επιστήμονες έχουν λόγο και κανείς άλλος.

Τα γκάλοπ στους δρόμους

Κερασάκι σε πολλά ρεπορτάζ, κυρίως σε πιο «λαϊκά» ΜΜΕ είναι τα γκάλοπ του κοινού. Δηλαδή τυχαίοι, περαστικοί που λένε τη γνώμη τους για το καυτό θέμα. Τις τελευταίες μέρες βλέπουμε λοιπόν «τυχαίους ανθρώπους» να λένε τη γνώμη τους για τον εκκλησιασμό ή τη Θεία Κοινωνία. Με ποια λογική αυτό αποτελεί τον «παλμό της κοινωνίας» όταν το ρεπορτάζ στήνεται έξω από μια Εκκλησία την ώρα που σχολάει η Λειτουργία; Με την ίδια λογική και το ρεπορτάζ στο αεροδρόμιο κατά την άφιξη πτήσης από το Ισραήλ με εκδρομείς στους Αγίους Τόπους θα περιέχει ανορθολογικές, αντιεπιστημονικές δοξασίες «πιστών» που πιστεύουν ότι έφεραν μαζί τους την ευλογία του Θεού, όταν στην πραγματικότητα αυτά τα ταξίδια, δυστυχώς, εκτόξευσαν τον αριθμό των κρουσμάτων στην Ελλάδα. Αν αντιθέτως ο δημοσιογράφος στήσει την κάμερά του σε έναν άλλο τόπο, πιο «πλουραλιστικό» είναι βέβαιο ότι θα κυριαρχήσει στις απαντήσεις η ορθή λογική. Και αυτή θα μεταδοθεί, θα γίνε πιο οικεία, θα επαναληφθεί. Όχι η δοξασία ή η θεωρία συνωμοσίας.

Οι The New York Times   δημοσίευσαν προ καιρού ένα ενδιαφέρον άρθρο: ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να καθυστερήσει η μετάδοση του κορωνοϊού είναι να πλένουμε τα χέρια μας και να μην αγγίζουμε το πρόσωπό μας. Στο άρθρο αυτό οι ειδικοί μας πληροφορούν ότι σε μια έρευνα που έγινε το 2015 σε φοιτητές Ιατρικής, οι ερευνητές κινηματογράφησαν ένα γεμάτο αμφιθέατρο για μια ώρα. Στη συνέχεια μέτρησαν πόσες φορές ακούμπησαν οι φοιτητές το πρόσωπό τους μέσα σε αυτή την ώρα. 23 φορές κατά μέσον όρο! Τις μισές από αυτές στα μάτια, το στόμα ή τη μύτη, τη λεγόμενη Ζώνη-Τ, δηλαδή τις εισόδους μικροβίων και ιών. Και το άρθρο τελειώνει ως εξής: κατά τη διάρκεια της επιδημίας του SARS, το επιμελές πλύσιμο των χεριών μείωσε τις πιθανότητες μετάδοσης του ιού από 30 ως 50%. Αλλά ακόμα και μετά το πλύσιμο, δεν πρέπει να αγγίζουμε το πρόσωπό μας.

Ας είμαστε δημιουργικοί

H καλή τηλεόραση δεν χρειάζεται να είναι εντυπωσιοθηρική. Ούτε και η ποιοτική πρέπει να είναι βαρετή. Δείτε τι έκανε το NBC Nightly News. Ζήτησε από τον Dr. Schaffner, κορυφαίο λοιμωξιολόγο του νοσοκομείου Vanderbilt University να βγει στους δρόμους του Nashville, με την ιατρική περιβολή του και να απαντήσει στις ερωτήσεις των διερχόμενων. Καλή τηλεόραση, γρήγορη, ανθρώπινη αλλά και με ακρίβεια στην πληροφόρηση.

Η ποιοτική δημοσιογραφία κερδίζει τελικά

Η επιστήμη χρειάζεται την ποιοτική δημοσιογραφία. Και, κυρίως, οι πολίτες χρειάζονται την ποιοτική δημοσιογραφία. Δεν είναι τυχαίο που τα τελευταία χρόνια με την έξαρση της παραπληροφόρησης έχουν αυξηθεί σημαντικά οι συνδρομές σε ποιοτικούς δημοσιογραφικούς οργανισμούς. Όσο περισσότερο εκπαιδεύονται ψηφιακά οι πολίτες, τόσο περισσότερο γυρίζουν την πλάτη σε αμφιβόλου ποιότητας δημοσιογράφους και media. Μπορεί να γίνεται viral το άρθρο που μάς λέει ότι το σκόρδο καταπολεμά τον κορωνοϊό (απολύτως ψευδές), ακολουθεί όμως η απαξίωση στη συνείδηση των πολιτών για το μέσο και τον δημοσιογράφο που αναπαρήγαγε την ανακρίβεια. Η εφημερίδα Ναυτεμπορική, που επιμένει ποιοτικά σταθερά εδώ και χρόνια, βλέπει την επισκεψιμότητα στην ιστοσελίδα της να αυξάνεται κατά 20% τις τελευταίες μέρες.

Σπάστε τους μύθους

Κείμενα, αναρτήσεις, ρεπορτάζ που «σπάνε τους μύθους» είναι από τα πλέον «ευπώλητα», αντικατοπτρίζοντας την ανάγκη των πολιτών να απαντήσουν στις δοξασίες και την παραπληροφόρηση. Δεδομένου μάλιστα ότι τα επιστημονικά δεδομένα που έχουμε για το νέο κορωνοϊό εμπλουτίζονται συνεχώς από τις έρευνες των ειδικών, οι «μύθοι» και οι παρεξηγήσεις που πρέπει να εκριζωθούν είναι πολλές. Η επιμονή και η επανάληψη της επιστημονικής αλήθειας θα θρυμματίσουν τις πεποιθήσεις για «εμβόλια που ήδη υπάρχουν», «κατευθυνόμενο βιολογικό πόλεμο», «θαυματουργή μετάληψη» και άλλες θεωρίες συνωμοσίας και λοιπά γιατροσόφια.

 

Μύθοι για… σπάσιμο

Μύθος 1: Ο κορωνοϊός είναι δημιούργημα του ανθρώπου

Αλήθεια: Μην πιστεύετε ό,τι διαβάζετε στο ίντερνετ

Οι σχετικοί μύθοι προήλθαν από μη διάφορους λογαριασμούς σε social media, αλλά δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη τεκμηρίωση που να τους επικυρώνει. Μία από τις πλέον δημοφιλείς εκδοχές του μύθου ανέφερε ότι ο κορωνοϊός ξέφυγε κατά λάθος από ένα εργαστήριο στην Κίνα που σχεδίαζε μυστικά την παραγωγή κάποιου υπερόπλου. Ετερος μύθος εισηγείτο ότι ο κορωνοϊός ήταν δημιούργημα των ΗΠΑ και ότι ο μεγάλος αριθμός θανάτων από γρίπη τη φετινή περίοδο στην Αμερική ήταν στην ουσία θάνατοι από τον COVID-19.

Επιστήμονες τόσο στην Κίνα, όσο και στη Δύση έχουν απορρίψει τις θεωρίες αυτές αν και αυτό δεν σταμάτησε την εξάπλωσή τους. Η πιθανότερη αξιόπιστη θεωρία παραμένει ότι ο ιός μεταδόθηκε πιθανότατα από τις νυχτερίδες στον  άνθρωπο, μέσω ενός ενδιάμεσου ξενιστή

Μύθος 2ος: Υπάρχουν γιατροσόφια που μπορούν να αποτρέψουν ή να γιατρέψουν τον ιό.

Αλήθεια: Το σκόρδο είναι καλό για τον οργανισμό. Καλό είναι και το νερό. Και η βιταμίνη C. Αλλά σε αντίθεση με όσα εισηγούνται διάφορες γωνιές του internet, δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις ότι η κατανάλωσή τους αποτρέπει την νόσο. Υπάρχουν ακόμη και αναρτήσεις που υποστήριζαν ότι επάλειψη του σώματος με σησαμέλαιο ή ο ψεκασμός με αλκοόλ ή χλωρίνη σκοτώνει τον ιό. Περιττό κάθε σχόλιο.

Υπάρχουν μερικά χημικά απολυμαντικά που μπορεί να σκοτώνουν τον ιό σε επιφάνειες. Αλλά άπαξ και ο ιός εισέλθει στο ανθρώπινο σώμα, η χρησιμοποίησή τους όχι μόνο δεν σκοτώνει τον ιό, αλλά μπορεί να αποβεί και επικίνδυνη.

Η θεραπεία για τον κορωνοϊό ίσως απαιτήσει τουλάχιστον έναν χρόνο εντατικής ερεύνης.

Ο καλύτερος τρόπος να προστατευθεί κανείς είναι να πράττει ό,τι κάνει για την αντιμετώπιση της εποχικής γρίπης. Συχνό πλύσιμο χεριών με νερό και σαπούνι για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα.

Κάλυψη του στόματος και της μύτης στο βήξιμο ή το φτέρνισμα  με το εσωτερικό του αγκώνα ή χαρτομάντηλο. Απολύμανση αντικειμένων που αγγίζετετε.

Μύθος 3ος: Πρέπει όλοι να φοράνε μάσκα

Αλήθεια: Αν και οι οδηγίες ποικίλουν από χώρα σε χώρα ή ακόμη και μέσα στην ίδια χώρα (όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ), ο γενικός κανόνας λέει ότι μάσκες πρέπει να φορούν οι νοσούντες, ή όσοι βρίσκονται κοντά σε ασθενείς, καθώς και το νοσηλευτικό προσωπικό.

Ωστόσο, εκτός ΗΠΑ υπάρχουν διαφορετικές οδηγίες. Για παράδειγμα, οι Αρχές σε ολόκληρη την Ασία συνέστησαν στους ανθρώπους να φορούν χειρουργικές μάσκες, ιδίως στα μέσα μαζικής μεταφοράς ή σε άλλα σημεία συνωστισμού για να αποτραπεί η μετάδοση του ιού.

Για να αποφασίσει κανείς αν πρέπει ή όχι να φορά μάσκα καλό είναι να παρακολουθεί τις πιο πρόσφατες οδηγίες των αρχών της χώρας του.

Μύθος 4ος: Η ζέστη μπορεί να σκοτώσει τον ιό.

Αλήθεια: Οι μηχανές στεγνώματος των χεριών δεν σκοτώνουν τον ιό, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Ο ΠΟΥ, επίσης, συνιστά να μη χρησιμοποιούνται λάμπες υπεριώδους ακτινοβολίας για αποστείρωση τω χεριών ή άλλων περιοχών του σώματος, γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό στο δέρμα. Το σενάριο ότι η ζέστη εξοντώνει τον ιό γνώρισε μεγάλη διάδοση επειδή το υποστήριξε μεταξύ άλλων και ο πρόεδρος Τραμπ. Αλλά ειδικοί της δημόσιας υγείας σημειώνουν ότι δεν υπάρχει τρόπος να το ξέρει κανείς αυτό.

Μύθος 5ος: Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί μέσω ταχυδρομείου.

Αλήθεια: Ελέγξτε χωρίς πρόβλημα την αλληλογραφία σας. Το να λάβετε ένα γράμμα ή ένα πακέτο από την Κίνα δεν σας θέτει σε κίνδυνο να κολλήσετε τον ιό, σύμφωνα με τον ΠΟΥ. Οι ερευνητές μελετούν ακόμη το πώς ακριβώς ο νέος κορωνοϊός προσβάλλει τον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά κρίνοντας από τη «συμπεριφορά» προηγούμενων κορωνοϊών, η επιβίωσή τους σε αντικείμενα και επιφάνεια δεν διαρκεί πολύ.

Πηγή Κεντρικής Φωτό