Όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο, τον Νοέμβριο του 2010 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και η Ουκρανία ανακοίνωσαν ένα σχέδιο δράσης για την καθιέρωση καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης βίζας για ταξίδια μικρής διάρκειας. Τον Μάιο του 2011, ο Viktor Yanukovych δήλωσε ότι θα επιδιώξει την ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως όλα άλλαξαν στις 21 Νοεμβρίου 2013, όταν ανακοίνωσε το «πάγωμα» της συμφωνίας σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποφασίζοντας αντί γι αυτό να ενισχυθούν οι οικονομικοί δεσμοί με τη Ρωσία. Λίγες ώρες αργότερα ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις στην Πλατεία Ανεξαρτησίας (Maidan Nezalezhnosti) του Κιέβου. Ο ασκός του Αιόλου είχε ανοίξει…
Το «Euromaidan» ξεκινά
Aντίθετα με αυτό που περίμενε ο Yanukovych, οι διαδηλωτές δεν απομακρύνθηκαν απογοητευμένοι τις επόμενες ημέρες, αλλά συνέχισαν να αυξάνονται και να διαμαρτύρονται. Ωστόσο, ο ρωσόφωνος πρόεδρος της Ουκρανίας που κυβερνούσε τη χώρα με την αμέριστη στήριξη του Donbas, δεν άλλαξε στάση. Έτσι, στις 30 Νοεμβρίου 2013, άνδρες της Berkut στην πρωτεύουσα διέλυσαν με τη βία διαδηλωτές κατά τη διάρκεια του κινήματος διαμαρτυρίας, που πλέον είχε λάβει το όνομα «Euromaidan». Παρά τη σκληρή στάση του Yanukovych που τίποτε καλό δεν προμήνυε, οι διαδηλωτές αρνήθηκαν να φύγουν από την πλατεία, ώσπου να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους. Ζητούσαν από την κυβέρνησή του να απελευθερώσει όσους διαδηλωτές είχαν συλληφθεί, να υπογράψει τη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να αλλάξει το Σύνταγμα της Ουκρανίας. Τέλος, του ζητούσαν να παραιτηθεί.
Η βία κλιμακώθηκε για τα καλά στην καθημερινότητα της χώρας μετά τις 16 Ιανουαρίου, όταν ο πρόεδρος υπέγραψε τους νόμους «Bondarenko-Oliynyk», με τους οποίους νομιμοποιούσε την καταστολή των διαμαρτυριών και αύξανε υπέρμετρα τις ποινές. Oι νόμοι αυτοί πέρασαν από την ουκρανική Βουλή χάρις στις ψήφους του Κόμματος των Περιφερειών (δηλαδή του Donbas) και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ουκρανίας. Αντιδρώντας σε αυτό, οι διαδηλωτές κατέλαβαν κτίρια της επαρχιακής διοίκησης σε τουλάχιστον δέκα περιφέρειες, με συνέπεια να ξεσπάσουν ταραχές στις περισσότερες περιοχές της δυτικής Ουκρανίας. Αμετακίνητος ο Yanukovych, εξέλαβε τις αντιδράσεις αυτές ως υπόγειες κινήσεις των πολιτικών του αντιπάλων. Στις 27 Ιανουαρίου το υπουργείο Άμυνας ανακοίνωσε αιφνιδιαστικές αυξήσεις στους μισθούς όλων των στρατιωτικών, ενώ το υπουργικό συμβούλιο αποφάσισε την αύξηση των ανδρών της Berkut σε 30.000 (από περίπου 5.000 που ήταν πριν). Και σαν αυτό να μην ήταν αρκετό, στις αρχές του Φεβρουαρίου, θεσμοθετήθηκε και χρηματικό bonus για τις συλλήψεις.
Berkut
Στην ουκρανική γλώσσα σημαίνει «χρυσός αετός» και επί της ουσίας επρόκειτο για ένα ειδικό αστυνομικό σώμα σαν τα δικά μας MAT (Moνάδες Αποκατάστασης Τάξης), το οποίο ιδρύθηκε το 1992 και υπαγόταν στο υπουργείο Εσωτερικών. Σταδιακά και δίχως ουσιαστικό εσωτερικό έλεγχο άρχισε να λειτουργεί σχεδόν αυτόνομα σε περιφερειακό επίπεδο. Υπό την διαρκή εποπτεία ρωσόφωνων κρατικών στελεχών, γρήγορα εξελίχθηκε σε καταπιεστικό μηχανισμό. Στην ημερησία διάταξη πέρασαν πλέον ενέργειες όπως τρομοκρατία, σωματική βία και εκβιασμοί κατά των ουκρανόφωνων πολιτών, καθώς επίσης και εκφοβισμός εναντίον των ψηφοφόρων που δεν επέλεγαν να τους κυβερνήσει ο Yanukovych (έχουν επίσης αναφερθεί και βασανιστήρια).
Μετά την φυγή του τελευταίου στη Ρωσία, η Berkut αναγνωρίστηκε ως υπεύθυνη για τις περισσότερες από τις δολοφονίες των διαδηλωτών εκείνων των ημερών. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα στις 25 Φεβρουαρίου ο υπουργός Εσωτερικών της προσωρινής κυβέρνησης Arsen Avakov να υπογράψει την διάλυσή της. Στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από την Εθνική Φρουρά της Ουκρανίας. Λίγο πριν το τέλος της Επανάστασης της Αξιοπρέπειας ο δικτυακός τόπος της Berkut ανέβασε μια φωτογραφία, στην οποία απεικονίζονταν μαζί το αστέρι του Δαβίδ και η σβάστικα, υπονοώντας πως οι ναζί και οι Εβραίοι συμμάχησαν εναντίον των ρωσόφωνων της ανατολικής Ουκρανίας.
Φεβρουάριος 2014: Αίμα και χάος…
Στα τέλη του Φεβρουαρίου η κατάσταση ήταν πλέον εκτός ελέγχου, με νεκρούς και τραυματίες καθημερινά και από τις δύο πλευρές. Οι δυνάμεις καταστολής του Yanukovych χρησιμοποιούσαν πλέον αληθινά πυρά σε όλες τις περιπτώσεις, ενώ πολλοί αστυνομικοί έχασαν τη ζωή τους από τις αντεπιθέσεις των διαδηλωτών. Παράλληλα, οργανώθηκαν αλλεπάλληλες συναντήσεις και συζητήσεις μεταξύ του προέδρου της Ουκρανίας και των ηγετών της αντιπολίτευσης, με τον πρώτο να είναι πρόθυμος να προβεί σε κάποιες παραχωρήσεις, οι οποίες δεν κρίθηκαν ικανοποιητικές από την αντίπαλη πλευρά. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και η απελευθέρωση της Yulia Tymoshenko από τη φυλακή, στην οποία βρισκόταν λόγω οικονομικών σκανδάλων, με τις κακές γλώσσες να λένε ότι οι κατηγορίες εναντίον της ήταν στημένες από τον Yanukovych. Δεκάδες κυβερνητικά κτίρια σε όλη την δυτική Ουκρανία παρέμεναν στα χέρια των διαδηλωτών, οι συγκοινωνίες δεν λειτουργούσαν και πολλά σχολεία ήταν κλειστά, προκειμένου να μη κινδυνεύουν οι μαθητές. To αίμα σταμάτησε να ρέει μετά τις 18 Φεβρουαρίου, όταν πια όλες οι πλευρές συνειδητοποίησαν ότι αυτό δεν οδηγούσε πουθενά, αφού κανείς δεν υποχωρούσε. Μέχρι και σήμερα δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένος ο αριθμός όσων έχασαν τη ζωή τους, με άλλες πηγές να αναφέρουν 180 νεκρούς και άλλες 217. Σύμφωνα με τον πρώτο αριθμό, στα θύματα περιλαμβάνονται 161 πολίτες (με σχεδόν τους μισούς να δολοφονούνται από ελεύθερους σκοπευτές της Berkut) και 17 αστυνομικοί. Στις 21 Φεβρουαρίου ο πρόεδρος Viktor Yanukovych και το Κοινοβούλιο κήρυξαν τις 22 και 23 Φεβρουαρίου «ημέρες πένθους λόγω της απώλειας ανθρώπινων ζωών ως αποτέλεσμα των μαζικών ταραχών».
Η αποπομπή του Yanukovych και της κυβέρνησής του
Την ίδια ημέρα που αποφασίστηκαν οι «ημέρες πένθους» ο Yanukovych υπέγραψε συμφωνία με τους ηγέτες της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης, με βάση την οποία θα σχηματιζόταν μια προσωρινή κυβέρνηση, η οποία θα οδηγούσε τη χώρα σε πρόωρες εκλογές. Στις 22 Φεβρουαρίου είχε προγραμματιστεί στην ουκρανική Βουλή ψηφοφορία για την πρόταση μομφής εναντίον του, επειδή τελικά δήλωσε ότι δεν θα παραιτηθεί, όμως κατά τη διεξαγωγή της ο ρωσόφωνος πρόεδρος δεν βρισκόταν πια στο Κίεβο. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας ήταν καταδικαστικό για τον Viktor Yanukovych, αφού καταψηφίστηκε από το 73% του κοινοβουλευτικού σώματος. Πιο συγκεκριμένα, την απομάκρυνση του προέδρου από το αξίωμά του ψήφισαν 328 βουλευτές, από τους συνολικά 447. Στην ίδια συνεδρίαση, αποφασίστηκε η διενέργεια εκλογών στις 25 Μαΐου. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας αμφισβητήθηκε για τη συνταγματικότητά του, αφού απαιτούσε τις ψήφους των 3/4 της Βουλής (δηλαδή του 75%). Έλειπαν 10 ψήφοι, χρειάζονταν 338. Τελικά, η αποπομπή του Yanukovych αιτιολογήθηκε λόγω «περιστάσεων εξαιρετικά επείγουσας ανάγκης», μια κατάσταση για την οποία δεν υπήρχε πρόβλεψη στο τότε ισχύον ουκρανικό Σύνταγμα. Από πρακτικής πλευράς η όχι ακριβής συνταγματικότητα αυτής της απόφασης δεν είχε σημασία, αφού έτσι κι αλλιώς μετά από δύο ημέρες θα σχηματιζόταν μια νέα κυβέρνηση. Οι εξελίξεις αυτές έδωσαν την αφορμή στον Putin, που λίγες ημέρες πριν είχε δηλώσει πως «η Ουκρανία οδηγείται σε εμφύλιο» να χαρακτηρίσει τον διωγμό του προέδρου ως «ναζιστικό πραξικόπημα». Από τότε ξεκίνησε και επίσημα το γνωστό αφήγημα της Ρωσίας. Για να είμαστε όμως ειλικρινείς, ως προς το πρώτο σκέλος του, υπήρχε την εποχή εκείνη μια δόση αλήθειας…
Svoboda
Πατώντας ιδεολογικά στα υπερεθνικιστικά κινήματα της δεκαετίας του ’40, τα οποία συνεργάστηκαν με τους αυθεντικούς Ναζί, η ακροδεξιά και μαζί της οι νεοναζιστές έκαναν την εμφάνισή τους στην Ουκρανία αμέσως μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Παρά τις προσπάθειές τους όμως, δεν κατάφερναν να μπουν στο Κοινοβούλιο, καθώς σε όλες τις εκλογικές διαδικασίες δεν κατόρθωναν να φτάσουν ούτε στο 1% (χρειάζονταν 5% για να κερδίσουν έδρες. Απέσπασαν τελικά ένα θετικό αποτέλεσμα μόλις το 2005, με το διευρυμένο εκλογικό σχήμα «η Ουκρανία μας» του Viktor Yushchenko, καταλαμβάνοντας μία έδρα με τον Andriy Biletsky (ο οποίος δεν πατούσε σχεδόν ποτέ το πόδι του στη Βουλή). Πολύ καλύτερα τα πήγαν με το σχήμα που έγινε γνωστό ως «Svoboda», στο οποίο από το 2004 ηγείτο ο Oleh Tyahnybok. Ο τελευταίος, χωρίς να απαρνηθεί τις σκοταδιστικές του αντιλήψεις, κατέβαλε προσπάθεια να συμμαζέψει τα πράγματα για να γλυτώσει την σκληρή κριτική (το κόμμα του είχε στρατολογήσει skinheads από τους οπαδούς της ποδοσφαιρικής ομάδας Ντιναμό Κιέβου, ενώ σε πρώτη φάση χρησιμοποιούσε ως σύμβολο το «Wolfsangel» των αυθεντικών Ναζί). Μετά από αυτή την «ωραιοποίηση» κι αφού είχαν διωχτεί από το κόμμα οι πιο έξαλλοι από τους νεοναζιστές, κατάφερε στις βουλευτικές εκλογές του 2012 να μπει στο ουκρανικό Κοινοβούλιο με ποσοστό 10,44% και 38 έδρες από τις συνολικά 450 (για να μη ξεχνιόμαστε, την ίδια χρονιά στην Ελλάδα η νεοναζιστική «Χρυσή Αυγή» εισήλθε στη Βουλή με ποσοστό 6,92% και 18 έδρες). Tρία χρόνια νωρίτερα, στις τοπικές εκλογές του Ternobil με ποσοστό 34,7% και 50 έδρες (επί συνόλου 120), κέρδισε το καλύτερο αποτέλεσμα στην ιστορία της ουκρανικής ακροδεξιάς. Στην επιτυχία του 2012 συνέβαλε αποφασιστικά και το τηλεοπτικό lifestyle της χώρας, που εξωράιζε συχνά όλες αυτές τις «προσωπικότητες» (και πάλι για να μην ξεχνιόμαστε, σας υπενθυμίζουμε πως οι τηλεπερσόνες της Ελλάδας μας, βγαίνοντας στο γυαλί χαρακτήριζαν «γλυκούλη» τον «Καιάδα»). Οι δύο πρώτες συνεδριάσεις του Κοινοβουλίου στο οποίο μετείχε το Svoboda υπήρξαν επεισοδιακές, με τους βουλευτές του να παίζουν ξύλο με τους συναδέλφους τους του κυβερνώντος Κόμματος των Περιφερειών. Το Svoboda ήταν ιδιαίτερα μαχητικό την περίοδο του Euromaidan, που ονομάζεται και «Επανάσταση της Αξιοπρέπειας», με 18 μέλη του να πέφτουν νεκρά από τα πυρά των δυνάμεων καταστολής.
Το Svoboda στην κυβέρνηση
Στις 27 Φεβρουαρίου συγκροτήθηκε η υπηρεσιακή κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Arseniy Yatsenyuk και πρόεδρο (από τις 21 εκείνου του μήνα) τον πρώην γραμματέα του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας Oleksandr Turchynov. Ο τελευταίος παρέμεινε στο ύπατο αξίωμα της χώρας μέχρι τις 7 Ιουνίου, ημέρα ορκωμοσίας του νέου προέδρου της Ουκρανίας Petro Poroshenko. Στην κυβέρνηση του Yatsenyuk μετείχαν ως υπουργοί τέσσερα μέλη του Svoboda, τα οποία δεν ξεχώρισαν σε κάτι, ούτε επηρέασαν καταστάσεις σε κοινοβουλευτικό επίπεδο. Ούτως ή άλλως το κόμμα τους έλαβε πολλές αρνητικές κριτικές για τις ακραίες ενέργειες των μελών του, οι οποίες καταδικάστηκαν και από τον υπηρεσιακό πρωθυπουργό. Σε μία από αυτές, βουλευτές του χτύπησαν τον πρόεδρο της Εθνικής Τηλεοπτικής Εταιρείας της Ουκρανίας, ζητώντας του να παραιτηθεί επειδή επειδή μετέδωσε την τελετή προσχώρησης της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία στο Κρεμλίνο. Ο ηγέτης του Svoboda καταδίκασε με τη σειρά του την επίθεση, αναφέροντας πως «τέτοιες πράξεις μπορεί να ήταν καλές στην Επανάσταση της Αξιοπρέπειας, όμως τώρα είναι πλέον ανάρμοστες». Στις ουκρανικές προεδρικές εκλογές του Μαΐου ο επικεφαλής του Svoboda Oleh Tyahnybok συγκέντρωσε το απογοητευτικό ποσοστό του 1,16%, το οποίο ήταν ένα μήνυμα απόρριψης από το εκλογικό σώμα των άκομψων συμπεριφορών του κόμματός του. Ένα μήνα αργότερα, το Svoboda συγκρότησε το τάγμα «Sich», αποστολή του οποίου ήταν να πολεμήσει τους αυτονομιστές του Donbas. Στις 24 Ιουλίου η «Ουκρανική Δημοκρατική Συμμαχία για τη Μεταρρύθμιση» (UDAR) και το Svoboda αποχώρησαν από τον κυβερνητικό συνασπισμό, δηλώνοντας πως η κίνησή τους αυτή αποσκοπούσε στο άνοιγμα του δρόμου για τη διενέργεια πρόωρων βουλευτικών εκλογών. Την επόμενη ημέρα ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Petro Poroshenko διέλυσε την Verkhovna Rada (Βουλή) και προκήρυξε πρόωρες βουλευτικές εκλογές για τον Οκτώβριο. Σε αυτές, το Svoboda δεν κατάφερε να ξεπεράσει το απαιτούμενο όριο του 5%, μένοντας έτσι εκτός Βουλής. Κλείνοντας την αφήγηση για το Svoboda, στο οποίο θα επιστρέψουμε σε επόμενο άρθρο, θα πρέπει να τονίσουμε πως λίγα από τα μέλη του ήταν καθαρόαιμοι ναζιστές. Οι περισσότεροι ήταν υπερεθνικιστές, ρατσιστές και αντισημίτες. Δεν «ύψωναν την δεξιά», αν και σε τόσο σκοτεινές ιδεολογίες, αυτό δεν λέει και πολλά πράγματα…
Η προσάρτηση της Κριμαίας
Στις 22 Φεβρουαρίου ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin συνεδρίασε με τους υφισταμένους του, αναζητώντας ένα τρόπο για να βοηθήσει τον έκπτωτο του αξιώματός του Viktor Yanukovych, ο οποίος είχε ζητήσει την στρατιωτική παρέμβαση της Ρωσίας για το ζήτημα της Ουκρανίας. Στο τέλος της συνάντησης εκείνης ανακοίνωσε στους υποτελείς του πως «πρέπει να αρχίσουμε να δουλεύουμε για την επανένταξη της χερσονήσου της Κριμαίας στη ρωσική επικράτεια». Την επόμενη ημέρα πραγματοποιήθηκαν φιλορωσικές διαδηλώσεις στην Σεβαστούπολη. Στις 27 Φεβρουαρίου Ρώσοι στρατιώτες με καλυμμένα τα πρόσωπά τους και χωρίς διακριτικά τοποθετήθηκαν σε στρατηγικές τοποθεσίες σε ολόκληρη τη χερσόνησο, ενώ κατέλαβαν και το Κοινοβούλιο της Κριμαίας.
Κατόπιν, μετά την διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος, εγκατέστησαν εκεί μια κυβέρνηση με επικεφαλής τον Sergey Aksyonov και στις 16 Μαρτίου ανακήρυξαν τη χερσόνησο ανεξάρτητη, για να την προσαρτήσουν επίσημα δύο ημέρες αργότερα. Τον ίδιο μήνα, οι μονάδες της Berkut που είχαν έδρα τη Σεβαστούπολη αυτομόλησαν στη Ρωσία. Έκτοτε, εντάχθηκαν στην Εθνική Φρουρά, εκτελώντας καθήκοντα χωροφυλακής. Ύστερα από όλα αυτά, η Ρωσία ενίσχυσε τη στρατιωτική της παρουσία στην Κριμαία, εκτοξεύοντας παράλληλα και κάποιες απειλές προς πάσα κατεύθυνση για τη χρήση πυρηνικών όπλων, αν χρειαστεί. Τα κράτη της Δύσης αντέδρασαν σφοδρά στην ενέργεια του καθεστώτος Putin, επιβάλλοντας σημαντικές κυρώσεις. Τότε σταμάτησε να λειτουργεί και ο «δίαυλος συνεννόησης» μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ, που είχε συγκροτηθεί το 1997, για να μπορούν οι εκπρόσωποι των δύο πλευρών να συζητούν τα όποια προβλήματα παρουσιάζονταν.
Πόλεμος στο Donbas
Από τις πρώτες ημέρες του Μαρτίου ξεκίνησαν διαδηλώσεις από τους ρωσόφωνους πληθυσμούς του Donbas, ενάντια στο αποτέλεσμα που προέκυψε από το κίνημα του Euromaidan, στο οποίο ήταν φανερά αντίθετοι από την πρώτη στιγμή. Τον επόμενο μήνα άρχισαν οι ένοπλες συγκρούσεις στην περιοχή, μεταξύ των αυτονομιστών που στήριζαν τις αυτοανακηρυγμένες Λαϊκές Δημοκρατίες του Donetsk (DPR) και του Luhansk (LPR) και των δυνάμεων της ουκρανικής κυβέρνησης. Στις 11 Μαΐου έλαβαν χώρα δημοψηφίσματα και στις δύο περιοχές και σύμφωνα με το αποτέλεσμα που δόθηκε στη δημοσιότητα το 90% όσων ψήφισαν ήταν υπέρ της ανεξαρτησίας αμφοτέρων (η διεθνής κοινότητα θεώρησε παράνομη τη διαδικασία). Σε πρώτη φάση η Ρωσία στήριξε μόνο τις διαδηλώσεις, σύντομα όμως βοήθησε και στρατιωτικά τους αυτονομιστές. Οι τελευταίοι, συχνά εφορμούσαν από το έδαφος της ρωσικής επικράτειας, ενώ για μεγαλύτερη ασφάλεια επέστρεφαν σε αυτήν μετά από κάθε χτύπημά τους. Οι μάχες μεταξύ των δύο αντίπαλων πλευρών συνεχίστηκαν ως τον Αύγουστο. Οι ουκρανικές δυνάμεις, στο πλαίσιο μιας δράσης που ονομάστηκε «Αντιτρομοκρατική Επιχείρηση», κατάφεραν να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος και σχεδόν επανέφεραν την γραμμή των συνόρων εκεί που βρισκόταν τέσσερις μήνες πριν. Για να μην χειροτερέψει η κατάσταση για τους αυτονομιστές, η Ρωσία ξεκίνησε μια εισβολή στην ανατολική Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι οι ρωσόφωνοι πληθυσμοί στο Donbas υφίσταντο διώξεις και βασανιστήρια, ακόμη και γενοκτονία. Στη συνέχεια, οι αυτονομιστές των Λαϊκών Δημοκρατιών του Donetsk και του Luhansk, ανέκτησαν μεγάλο μέρος των εδαφών που είχαν απωλέσει. Η εκ νέου απώλεια της περιοχής υποχρέωσε την ουκρανική κυβέρνηση να επιδιώξει μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, που ονομάστηκε «Πρωτόκολλο του Μinsk» και υπεγράφη στις 5 Σεπτεμβρίου. Αυτή καθόριζε ένα σχέδιο συνολικά 12 σημείων, για να εμποδίσει οποιαδήποτε νέα σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών. Όμως, η κατάπαυση δεν επρόκειτο να κρατήσει πολύ…
ΜΗ 17: Ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία
Το μεσημέρι της 17ης Ιουλίου 2014 ένα Boeing «777-200ER» της Malaysia Airlines, με κωδικό πτήσης «ΜΗ17», πετούσε πάνω από τον εναέριο χώρο της ανατολικής Ουκρανίας. Είχε απογειωθεί από το αεροδρόμιο του Amsterdam, εκτελώντας προγραμματισμένο δρομολόγιο με τελικό προορισμό την Kuala Lumpur. Με δεκαπενταμελές πλήρωμα, μετέφερε 283 επιβάτες, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν άτομα νεαρής ηλικίας που πήγαιναν διακοπές στην Ασία. Στο αεροπλάνο επέβαιναν και 27 Αυστραλοί, που από την πρωτεύουσα της Μαλαισίας θα ταξίδευαν για το σπίτι τους. Στη μεγαλύτερη χώρα της Ωκεανίας κατευθύνονταν και μερικοί διακεκριμένοι επιστήμονες, που θα λάμβαναν μέρος σε μια διάσκεψη για το ΑΙDS. Ατυχώς όμως, 40 χιλιόμετρα από τα σύνορα της Ρωσίας, το αεροσκάφος κατέπεσε στο έδαφος από ύψος 10 χιλιομέτρων. Δεν επέζησε κανείς, δεν υπήρχε καμιά ελπίδα να σωθεί κάποιος από τόσο μεγάλο ύψος, 298 άνθρωποι χάθηκαν σε λιγότερο από ένα λεπτό. Οι μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής, ήταν συγκλονιστικές: To αεροσκάφος διαλύθηκε στον αέρα σε τρία τμήματα, με το πιλοτήριο να κόβεται πρώτo και να βουτάει προς τα κάτω, ενώ φλεγόμενοι άνθρωποι έπεφταν (ήδη νεκροί) στα χωράφια, στις στέγες και στις αυλές των σπιτιών. Τα συντρίμμια απλώθηκαν σε μια περίμετρο 50 χιλιομέτρων. Από την πρώτη στιγμή, για τους γνώστες των αεροπορικών δυστυχημάτων, ήταν φανερό τι είχε συμβεί: Όταν ένα αεροπλάνο διαλύεται στον αέρα, είτε έχει εκραγεί βόμβα στο εσωτερικό του, είτε έχει χτυπηθεί από πύραυλο. Ήταν σαφές πως η πτήση είχε πέσει θύμα του πολέμου στο Donbas. Έμενε να βρεθεί ποιά από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές είχε την ευθύνη για την τραγωδία.
Τις πρώτες τέσσερις ημέρες η πρόσβαση στον χώρο του δυστυχήματος ήταν απαγορευμένη, αφού επρόκειτο για εμπόλεμη ζώνη. Ο κίνδυνος να χαθούν αποδεικτικά στοιχεία ήταν μεγάλος, ενώ σημειώθηκε και μικρής έκτασης «πλιάτσικο» στις αποσκευές των επιβατών. Μια νεαρή ρωσόφωνη ανέβασε στα social media όλο χαρά κάποια καλλυντικά που βρήκε σε μια βαλίτσα, για να δεχτεί αμέσως μετά την κατακραυγή των συμπατριωτών της. Ύστερα από πολλούς μήνες καθυστερήσεων και εμποδίων (το τελευταίο θύμα, ένας Ολλανδός, βρέθηκε την άνοιξη του 2015) το Ολλανδικό Συμβούλιο Ασφαλείας (DSB) και η κοινή ομάδα έρευνας υπό την εποπτεία του (JIT), κατέληξαν σε ένα οριστικό συμπέρασμα: Tο αεροσκάφος καταρρίφθηκε από πύραυλο εδάφους-αέρος S-11, που εξαπολύθηκε από έναν κινητό εκτοξευτή τύπου Buk Μ-1, ο οποίος βρισκόταν σε έδαφος της Ουκρανίας που ήλεγχαν οι φιλορώσοι αυτονομιστές. Το συγκεκριμένο πυραυλικό σύστημα, που δεν είχε την τεχνολογία να ξεχωρίσει ένα στρατιωτικό από ένα πολιτικό αεροσκάφος, προερχόταν από την 53η Ταξιαρχία Αντιαεροπορικών Πυραύλων της Ρωσικής Ομοσπονδίας και είχε μεταφερθεί από τη βάση του την ημέρα της συντριβής. Αμέσως μετά το συμβάν μετακινήθηκε σε ρωσικό έδαφος. Όλα τα στοιχεία εξερευνήθηκαν εξονυχιστικά, ενώ για το ατυχές γεγονός κατέθεσαν και πολλοί μάρτυρες από την περιοχή, των οποίων τα ονόματα κρατήθηκαν μυστικά. Η ρωσική υπηρεσία πληροφοριών (FSB) προσπάθησε τρεις φορές (στην Αυστραλία, στη Χάγη και στην Kuala Lumpur) να κλέψει τα στοιχεία των μαρτύρων, αλλά δεν τα κατάφερε. Τον Μάιο του 2018 οι κυβερνήσεις της Ολλανδίας και της Αυστραλίας απέδωσαν επίσημα την ευθύνη στη Ρωσία για τον ρόλο της στη συντριβή, όμως εκείνη δεν την αποδέχθηκε. Ως απάντηση στις παραπάνω κινήσεις, ο Vladimir Putin δήλωσε ότι «οι Ρώσοι δεν εμπλέκονται σε αυτό». Τέσσερις άνθρωποι έχουν ταυτοποιηθεί ως βασικοί ύποπτοι, αλλά η Ρωσία δεν έχει συνεργαστεί, με αποτέλεσμα ο ένας από αυτούς να δηλώσει πως οι χώρες που επιδιώκουν την απόδοση ευθυνών «δεν έχουν τη δικαιοδοσία να το κάνουν». Τον Ιούλιο του 2020 η ολλανδική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι αποφάσισε να προσφύγει κατά της Ρωσίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τον ρόλο της στην πτώση της πτήσης MH17. Η υπόθεση δεν έχει κλείσει ακόμη, νεότερα γι αυτήν από τις δικαστικές αίθουσες αναμένονται το φθινόπωρο ή στις αρχές του χειμώνα. Είναι σαφές πως οι ρωσόφωνοι αυτονομιστές δεν είχαν καμία πρόθεση να πλήξουν αθώους ανθρώπους, ήταν ένα λάθος για το οποίο λυπήθηκαν πολύ. Ωστόσο, η κατάρριψη της πτήσης ΜΗ17 ήταν ένα έγκλημα πολέμου…
ΠΗΓΕΣ
tass.com, «Historical Dictionary of the Russian Federation» Robert Saunders, eurasianet.org, britannica.com, weforum.org, theguardian.com, «The European Union in Crisis» Palgrave Macmillan, nru.org.ua (Volodymyr Parasyuk), Kyiv Post, fakty.com.ua, afp.com (AFP), unian.net, Business Insider, abc.net.au (ABC), goldade.net, ukrcensus.gov.ua, bloomberg.com, The Chicago Tribune, «Right-Wing Populism in Europe: Politics and Discourse», «Right-Wing Extremism on the Rise in Ukraine» Viacheslav Likhachev, youtube.com, Lessons from Russia’s Operations in Crimea and Eastern Ukraine (rand.org), kyivpost.com,The Washington Post, bbc.com, Ukrainian Separatists and the War in Donbas, crisisgroup.org, The Sydney Morning Herald, government.nl, onderzoeksraad.nl, International Civil Aviation Organization (ICAO)
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ουκρανία 1917-1945: από την Σκύλλα στη Χάρυβδη
Stepan Bandera: o ήρωας του σκότους
Ουκρανία 1946-2000: Τα προβλήματα μένουν στον αφρό
Ουκρανία 2001-2013: Η πορεία προς την κρίση
Η δράση των νεοναζί στη Ρωσία: Aleksei Milchakov (Rusich)
Φωτογραφία έξω από τη Βουλή 22 Φεβρουαρίου 2014
