O Viktor Yushchenko ήταν ο τρίτος κατά χρονολογική σειρά πρόεδρος της Ουκρανίας, με θητεία στο ύπατο αξίωμα της χώρας από τις 23 Ιανουαρίου 2005 μέχρι τις 25 Φεβρουαρίου 2010. Κέρδισε τις προεδρικές εκλογές του 2004 με περιπετειώδη τρόπο, μετά από δύο επαναληπτικές διαδικασίες, έχοντας αντίπαλό του τον Viktor Yanukovych. Ο δεύτερος γύρος εκείνων των εκλογών, που διεξήχθησαν σε κλίμα εκφοβισμού των ψηφοφόρων και με εκτεταμένη νοθεία από την πλευρά του Yanukovych, έδωσαν την αφορμή για μια σειρά ειρηνικών διαμαρτυριών που κράτησαν δύο μήνες και ονομάστηκαν «Πoρτοκαλί Επανάσταση» (Orange Revolution). Στο τέλος όλων αυτών ο Yushchenko, ηγέτης του συνασπισμού της ουκρανικής αντιπολίτευσης, ήταν και επίσημα ο νικητής.
TCDD
Στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας ο Yushchenko έπεσε θύμα δηλητηρίασης σε κάποιο εστιατόριο, λαμβάνοντας με το φαγητό του μια ουσία που ήταν αδύνατο να μην είχε κατασκευαστεί σε κάποιο εργαστήριο (τετραχλωροδιβενζοδιοξίνη, TCDD). Έκτοτε, η υγεία του πέρασε από πολλές περιπέτειες, αλλά τελικά ανάρρωσε πλήρως. Είναι σαφές ότι επρόκειτο για απόπειρα δολοφονίας, που ίσως οργανώθηκε από μια ξένη δύναμη συνηθισμένη σε τέτοιου είδους ενέργειες, τις οποίες χρησιμοποιεί για να εξοντώνει τις αντιπολιτευόμενες φωνές εντός της επικράτειάς της.
Yushchenko vs Yanukovych
Ο Yushchenko ήταν ένα πρόσωπο διόλου επιθυμητό στη Μόσχα, για ένα σωρό λόγους: Oυκρανόφωνος μεγαλωμένος στο Sumy από οικογένεια δασκάλων, ικανός στο να ενώνει διάφορες απόψεις και τάσεις κάτω από μια εφήμερη πολιτική ομπρέλα όπως το «Η Ουκρανία μας», με την οποία αντιπολιτεύτηκε επιτυχημένα το περιβάλλον του προέδρου Leonid Kuchma. Στον συνασπισμό αυτό εντάχθηκαν και οι εθνικιστές, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται. Τους Ρώσους ενοχλεί επίσης και το γεγονός ότι ο Yushchenkο, που έβλεπε με καλό μάτι την σύσφιξη των σχέσεων με την Ευρώπη και ήθελε την ένταξη στην ΕΕ, κάποια στιγμή άνοιξε τη συζήτηση και για ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ. To βιογραφικό του τρίτου προέδρου της Ουκρανίας περιλάμβανε μια επίσης επιτυχημένη θητεία έξι ετών ως διοικητή της Εθνικής Τράπεζας της Ουκρανίας, στη διάρκεια της οποίας καθιέρωσε το νέο νόμισμα της χώρας (γρίβνα), αλλά και μια πρωθυπουργική θητεία από το 1999 ως το 2001. Στον αντίποδα, ο δύο φορές πρωθυπουργός Viktor Yanukovych ήταν μια διαφορετική περίπτωση. Με καταγωγή από οικογένεια εργατών, εξελίχθηκε σε μέλος της ισχυρής οικονομικά «ελίτ» του Donbas, αναλαμβάνοντας και κυβερνήτης της περιφέρειας του Donetsk για πέντε χρόνια, από το 1997 μέχρι το 2002: Ήταν ο άνθρωπος των Ρώσων ή, έστω, των ρωσόφωνων. Τον Αύγουστο του 2006 ο Yushchenkο διόρισε πρωθυπουργό τον πρώην αντίπαλό του, επιδιώκοντας μια νέα προσέγγιση με την Ρωσία.
Ησυχία στο Donbas
O Viktor Yanukovych ήταν ο υποκινητής μιας σειράς αυτονομιστικών εκδηλώσεων, που έλαβαν χώρα κυρίως κατά τη διάρκεια της «Πορτοκαλί Επανάστασης», η εξέλιξη της οποίας καθόλου δεν άρεσε στους ρωσόφωνους του Donbas. Yπήρξε προσχέδιο για «Αυτόνομη Δημοκρατία της Νοτιοανατολικής Ουκρανίας», με εννέα συνολικά επαρχίες στις νοτιοανατολικές περιοχές της χώρας. Μια πιο επίσημη κατάσταση ήταν το «Πανουκρανικό Συνέδριο Λαϊκών Αντιπροσώπων και Τοπικών Συμβουλίων», που οργανώθηκε από τους υποστηρικτές του Yanukovych. Σε αυτό μετείχαν περισσότεροι από 3.500 αντιπρόσωποι από 15 περιοχές της Ουκρανίας, μεταξύ αυτών και η Κριμαία, οι οποίοι ισχυρίστηκαν ότι εκπροσωπούν 35 εκατομμύρια άτομα. Το «παρών» έδωσε και ο τότε δήμαρχος της Μόσχας. Οι ιδέες που έπεσαν στις συζητήσεις ήταν η κήρυξη στρατιωτικού νόμου και η διάλυση της Βουλής (Verkhovna Rada), η ίδρυση ενός κράτους στις νοτιοανατολικές περιοχές με πρωτεύουσα το Χάρκοβο, ο διορισμός του Yanukovych ως προέδρου της Ουκρανίας και η δημιουργία «ομάδων αυτοάμυνας» για κάθε ενδεχόμενο. Ο δήμαρχος του Donetsk Oleksandr Lukyanchenko διαφοροποιήθηκε, δηλώνοντας ότι «δεν ήταν η αυτονομία το πρόβλημα, αλλά η ανακοπή της Πορτοκαλί Επανάστασης». Το Donbas είναι ένα παράξενο μέρος, που διατηρεί αναλλοίωτες τις ονομασίες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού σε μεγαλύτερο αριθμό πόλεων και χωριών, σε σχέση με την υπόλοιπη Ουκρανία. Για πολλούς δυτικούς Ουκρανούς ο τόπος αυτός είναι ένα «καθυστερημένο σοβιετικό απομεινάρι» και «το να μιλά κάποιος ουκρανικά στην περιοχή δεν είναι ασφαλές τη ζωή του», όπως σχολίασε ένας δημοσιογράφος το 2005. Όλα αυτά όμως μπορεί να είναι υπερβολικά, αφού η υποστήριξη στον αυτονομισμό τα χρόνια εκείνα ήταν υποτονική.
Η «αρκούδα» αγριεύει
Αυτό που αλλάζει, σε σχέση με τις αρχές της νέας χιλιετίας, είναι η Ρωσία. Σταδιακά το καθεστώς Πούτιν γίνεται όλο και πιο αυταρχικό, περιορίζοντας την ελευθερία του Τύπου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ κάθε αξιόλογη αντιπολιτευτική παρουσία πηγαίνει στον άλλο κόσμο από δηλητηρίαση, πτώση από το παράθυρο ή το μπαλκόνι, ίσως και από τον πυροβολισμό ενός τρελού. Μια νέα τάξη υπερδισεκατομμυριούχων Ρώσων ολιγαρχών εμφανίζεται στο προσκήνιο, βολτάροντας τα πολυτελή κότερά της στους ωκεανούς, ενώ το χάσμα στη χώρα μεταξύ πλούσιων και φτωχών διευρύνεται. Η Ρωσία αστυνομοκρατείται και τα πάντα ελέγχονται από την FSB, ακόμα και τα μηνύματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι ευκαιρίες για τους νέους παραμένουν λίγες. Στο μεταξύ υπάρχουν ήδη η προηγηθείσα της νέας χιλιετίας καταστολή στην Τσετσενία, η εισβολή στη Γεωργία το 2008 και η εμπλοκή στον εμφύλιο της Συρίας από το 2011, ως αντίτιμο της επίμονης στήριξής της στο καθεστώς Άσαντ. Η γενική εικόνα της χώρας δεν είναι καλή προς τα έξω. Ωστόσο, μια αυταρχική διακυβέρνηση δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς διχαστικό λόγο, προς όλες τις κατευθύνσεις εντός και εκτός Ρωσίας. Και αυτό κάνει, πολλά χρόνια τώρα, με συνέπεια.
Ο Yanukovych στην προεδρία
Η παγκόσμια οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008 με την κατάρρευση της τράπεζας Lehman Brothers στις ΗΠΑ και ύστερα εξαπλώθηκε παντού, έφτασε και στην Ουκρανία. Οι συνέπειες για τη χώρα οδήγησαν στην πτώση των οικονομικών της δεικτών κατά 15%, ενώ τον επόμενο χρόνο οι διαφωνίες με τη Ρωσία προκάλεσαν για δεύτερη φορά ελλείψεις φυσικού αερίου στην Ουκρανία και σε άλλες χώρες. Η πρώτη φορά ήταν το 2006, δέκα και πλέον χρόνια μετά την παράδοση των πυρηνικών της χώρας στη διάδοχο κατάσταση της Σοβιετικής Ένωσης (Ρωσία), με αντάλλαγμα τις εγγυήσεις για την εδαφική της ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της. Για τον Viktor Yushchenko ήταν μια δύσκολη περίοδος, καθώς δεν κατάφερε να διατηρήσει τη συνοχή της πολιτικής πλατφόρμας «Η Ουκρανία μας», με αποτέλεσμα την συντριβή του στις εκλογές. Τον Φεβρουάριο του 2010, στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, ο Viktor Yanukovych εξελέγη στο ύπατο αξίωμα με 48,95% των ψήφων έναντι 45,47% της Yulia Tymoshenko.
Πατώντας σε δύο βάρκες
Για τον Yanukovych, που έφτασε ως την προεδρία χάρις στις ψήφους των ρωσόφωνων και του Donbas, η εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους ήταν εκ των ουκ άνευ. Ωστόσο, ήταν μια δύσκολη αποστολή, κατά την οποία έπρεπε να προσπαθήσει να μη διαταράξει τις όποιες ισορροπίες υπήρχαν. Στο λεπτό ζήτημα της ένταξης της Ουκρανίας στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (ΝΑΤΟ), πίστευε ότι η χώρα έπρεπε να είναι ένα ουδέτερο κράτος και να μην ενταχθεί ούτε στο ΝΑΤΟ ούτε στην CSTO (την αμυντική συμμαχία της Ρωσίας με ορισμένα κράτη-μέλη της πρώην ΕΣΣΔ). Για εκείνον, σε κάθε περίπτωση η ένταξη της χώρας στην Βορειοατλαντική Συμμαχία δεν ήταν επείγουσα υπόθεση. Τον Απρίλιο του 2010 ο Yanukovych και ο τότε Ρώσος πρόεδρος Dmitry Medvedev (ο άνθρωπος για όλες τις δουλειές) υπέγραψαν σύμβαση, σύμφωνα με την οποία η μίσθωση στη Ρωσία των ναυτικών εγκαταστάσεων στην Κριμαία θα παραταθεί πέραν του 2017 κατά 25 έτη με πρόσθετη δυνατότητα ανανέωσης ως το 2047. Το αντάλλαγμα για αυτήν την πολύχρονη σύμβαση ήταν η έκπτωση στην παροχή ρωσικού φυσικού αερίου στην Ουκρανία. Τότε, η αντιπολίτευση τον κατηγόρησε ότι ξεπούλησε τα εθνικά συμφέροντα. Ο Yanukovych απάντησε, αναφέροντας πως αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να μειωθεί το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού, όπως απαιτούσε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), αλλά και για να βελτιωθούν οι σχέσεις με τον ισχυρότερο γείτονα της χώρας. Λίγες ημέρες αργότερα, οι Medvedev και Putin (πρωθυπουργός τότε, για το τυπικό της υπόθεσης) δήλωσαν πως παρατήρησαν μεγάλη βελτίωση στις σχέσεις με την Ουκρανία, μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Yanukovych.
Αμφιλεγόμενη ρητορική
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, ως ρωσόφωνος, είχε τις δικές του αντιλήψεις. Για παράδειγμα, πίστευε πως για το Holodomor δεν ήταν σωστό να εξαπολύονται κατηγορίες κατά της τότε ΕΣΣΔ για ηθελημένη απόφαση γενοκτονίας, αφού υπεύθυνος για τον λιμό ήταν ο Stalin και εξαιτίας του πείνασαν και άλλοι λαοί (μεταξύ αυτών και οι Ρώσοι). Ακόμη, καταδίκαζε φανερά τις μεθόδους της NKVD και της KGB της εποχή της κυριαρχίας τους, ωστόσο ένας πρόλογός του στα απομνημονεύματα δύο πρώην πρακτόρων εκθείαζε τις δύο κατασταλτικές οργανώσεις για την προσφορά τους στην κρατική ασφάλεια. Πίστευε ακόμη πως η ρωσική γλώσσα έπρεπε να είναι επίσημη γλώσσα του κράτους και ισότιμη σε αυτή τη θέση με την ουκρανική. Έτσι, τον Αύγουστο του 2012, ένα νέο περιφερειακό νομοσχέδιο που αργότερα κρίθηκε αντισυνταγματικό όριζε να υπάρχει δυνατότητα σε κάθε τοπική γλώσσα που ομιλούνταν από τουλάχιστον το 10% του τοπικού πληθυσμού, να κηρυχθεί επίσημη εντός της περιοχής αυτής. Ενδιαφέρον έχουν επίσης και τα όσα ανέφερε ο Viktor Yanukovych, στην ομιλία του για τον εορτασμό της Ημέρας της Νίκης το 2013: «Έχει μεγάλη σημασία η εξεύρεση τρόπων συμφιλίωσης μεταξύ των Ουκρανών που πολέμησαν σε αντίθετες πλευρές στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ναζιστικός και ο σοβιετικός ολοκληρωτισμός του παρελθόντος δεν πρέπει να επιστρέψουν ποτέ». Την ίδια χρονιά, στην παγκόσμια κατάταξη των χωρών σχετικά με την ελευθερία του Τύπου, η Ουκρανία κατρακύλησε από την 89η στην 126η θέση.
Donbas: Δύο μέτρα και δύο σταθμά
Ως τις αρχές του 2013, τα περισσότερα μέλη του υπουργικού συμβουλίου που διόρισε ο Yanukovych ήταν είτε γέννημα-θρέμμα του Donbas, είτε άνθρωποι που σταδιοδρόμησαν πολιτικά στην περιοχή. Παράλληλα οι φορολογικές υπηρεσίες, οι αστυνομικές αρχές και ο κλάδος της δικαιοσύνης είχαν στελεχωθεί σε νευραλγικούς τομείς από ρωσόφωνους της ανατολικής Ουκρανίας. Τέλος, περισσότερο από το το 46% των επιχορηγήσεων του προϋπολογισμού της χρονιάς εκείνης για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη διατέθηκε στο Donbas (περιφέρειες Donetsk και Luhansk 76,2 εκατ. δολάρια, υπόλοιπη Ουκρανία 87,5 εκατ. δολάρια).
Ο έλεγχος χάνεται…
Τον Νοέμβριο του 2010 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και η Ουκρανία ανακοίνωσαν ένα σχέδιο δράσης για την καθιέρωση καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης βίζας για ταξίδια μικρής διάρκειας. Τον Μάιο του 2011, ο Viktor Yanukovych δήλωσε ότι θα επιδιώξει την ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του ευρωπαϊκού Τύπου, η στάση του θεωρήθηκε τότε ως «προδοσία» από τη Μόσχα. Όμως όλα άλλαξαν στις 21 Νοεμβρίου 2013, όταν ανακοίνωσε το «πάγωμα» της συμφωνίας σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποφασίζοντας αντί γι αυτό να ενισχυθούν οι οικονομικοί δεσμοί με τη Ρωσία. Λίγες ώρες αργότερα ξεκίνησαν οι ογκώδεις διαδηλώσεις στην Πλατεία Ανεξαρτησίας (Maidan Nezalezhnosti) του Κιέβου, oι οποίες κράτησαν πολλές εβδομάδες και συγκλόνισαν τη χώρα. Ο ασκός του Αιόλου είχε ανοίξει…
ΠΗΓΕΣ
Geopolitical Monitor, «Between Lenin and Bandera» Anna Kutkina, theguardian.com, eurasianet.org, britannica.com, wikipedia, fortune.com, europarl.europa.eu, dw.com, «Language Policy and Discourse on Languages in Ukraine Under President Viktor Yanukovych» Michael Moser, politico.com, kremlin.ru, imrussia.org, globalriskinsights.com, John Lamberton Harper «O Ψυχρός Πόλεμος», Diana Preston «Oκτώ ημέρες στη Γιάλτα», encyclopediaofukraine.com, North Atlantic Treaty Organization, «Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century» Roszkowski
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ουκρανία 1917-1945: από την Σκύλλα στη Χάρυβδη
Stepan Bandera: o ήρωας του σκότους
Ουκρανία 1946-2000: Τα προβλήματα μένουν στον αφρό
Πηγή φωτογραφίας Viktor Yanukovych
Πηγή φωτογραφίας Viktor Yanukovych & Vladimir Putin
Πηγή φωτογραφίας Viktor Yushchenko
