Η παραπληροφόρηση (Disinformation) είναι το βασικό «όπλο» διαφόρων πολιτικών κέντρων για να χειραγωγούν την κοινή γνώμη. Το Κόσοβο δεν αποτελεί εξαίρεση σε αυτή την τακτική. Πολιτικοί και υποστηρικτές τους χρησιμοποιούν κάθε ευκαιρία για να «περάσουν» την πολιτική γραμμή τους σε ρεπορτάζ της τρέχουσας επικαιρότητας.

«Το φαινόμενο αυτό φυσικά είναι μια πραγματικότητα και στο Κόσοβο, όπως και οπουδήποτε αλλού και ακόμα αναζητούμε την καλύτερη δυνατή «απάντηση» σε αυτή την πρόκληση» διατείνεται ο Agron Bajrami, αρχισυντάκτης της μεγαλύτερης σε κυκλοφορία εφημερίδας της χώρας, KohaDitore (Καθημερινή). «Η προπαγάνδα, για παράδειγμα, προϋπήρχε των σύγχρονων μέσων ενημέρωσης. Επομένως, υπάρχουν παραδείγματα του πώς η παραπληροφόρηση είχε αντιμετωπιστεί στο παρελθόν και ίσως θα μπορούσαμε να μάθουμε κάτι από αυτό».

Η κατάσταση σε σχέση με τη λειτουργία των ειδησεογραφικών ή μη ιστοσελίδων είναι όμως κάπως πιο περίπλοκη στο Κόσοβο.

«Περίπου μια με δύο ειδησεογραφικές ιστοσελίδες στηρίζουν ανοιχτά κάποιο πολιτικό κόμμα εδώ στο Κόσοβο» αναφέρει ο Kreshnik Gashi, επικεφαλής της ομάδας του fact checking service,KRYPOMETËR για να προσθέσει πως υπάρχουν σάιτ, που δεν στηρίζουν ανοιχτά κανένα κόμμα, όμως «παράγουν» ψευδείς πληροφορίες εις βάρος συγκεκριμένων κομμάτων, ειδικά ενόψει των εκλογών τον προσεχή Οκτώβριο. «Γνωρίζουμε μάλιστα πως αρκετές από αυτές τις ιστοσελίδες λειτουργούν στις έδρες των πολιτικών κομμάτων» προσθέτει.

Κάποια πολιτικά κόμματα μάλιστα χρησιμοποιούν τους συνδέσμους αυτών των ειδήσεων και τους «μεταφέρουν» σε στελέχη ή μέλη τους μέσω ομάδων στο Facebook ή στο viber και έτσι ξεκινά η ανεξέλεγκτη κοινοποίηση ψευδών ειδήσεων στο διαδίκτυο.

Βάσει των δεδομένων, που συλλέγει το KRYPOMETËR η κοινοποίηση τέτοιου υλικού, μπορεί να φθάσει τους 200 ή ακόμα και 300 χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media) .

Αυτό που έχει παρατηρηθεί σε προεκλογικές περιόδους, όπως το 2017 και αναμένεται να ενταθεί, όπως εκτιμούν οι δημοσιογράφοι του KRYPOMETËR, στις προσεχείς εκλογές του Οκτωβρίου του 2019, ειναι η εξαγορά δεκάδων δημοφιλών σελίδων στο Facebook από πολιτικά κόμματα για τη μετάδοση είτε ψευδών ειδήσεων, είτε πραγματικών, είτε διαφημίσεων στο πλαίσιο της προεκλογικής τους εκστρατείας.

«Έχει αλλάξει ο τρόπος χρηματοδότησης των προεκλογικών εκστρατειών» λέει ο Kreshnik Gashi. «Κάποτε στις εκλογές του 2000 ή του 2005 τα κόμματα έδιναν χρήματα για αφίσες στους δρόμους και τις στάσεις λεωφορείων, τώρα όλα τα χρήματα επενδύονται…στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης» αναφέρει χαρακτηριστικά.

1 εκατομμύριο προσωπικές σελίδες στο Facebook

Ο λόγος είναι πολύ απλός. Το Κόσοβο είναι η χώρα με τους περισσότερους χρήστες Facebook στην περιοχή των Βαλκανίων.

Σύμφωνα μάλιστα με έρευνα που γνώμης που διενεργήθηκε από το την εταιρεία Ipsos για λογαριασμό του Republican Institute’s Center for Insights (ΙRI)  το 55% σε δείγμα περίπου 1,000 συμμετεχόντων απάντησε πως χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθημερινά για την ενημέρωση του.

Βάσει των στοιχείων που έχει στη διάθεση του το KRYPOMETËR το 89% των νοικοκυριών στο Κόσοβο έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο. Συμπερασματικά, η πλειοψηφία των κατοίκων της χώρας έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο, αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σχετική έρευνα έδειξε μάλιστα ότι υπάρχουν 1 εκατομμύριο προσωπικές σελίδες στο Facebook. Πρόκειται για έναν τεράστιο αριθμό αναλογικά με τον πληθυσμό της χώρας, που πλησιάζει το 1,5 εκατομμύριο κατοίκους.

Την ίδια ώρα, έχουν καταγραφεί  400 ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, αλλά παραμένει άγνωστος ο αριθμός των σελίδων στο Facebook ή σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

«Αρκετές μη κανονικές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες δεν είναι εγεγγραμμένες σε κάποιο μητρώο και επομένως δεν υπάρχει ούτε διεύθυνση, ούτε ονόματα ιδιοκτητών ή δημοσιογράφων» παρατηρεί η Lura Limani, ακτιβίστρια της κοινωνίας των πολιτών και δημοσιογράφος. «Σε μια τέτοια κατάσταση ο αριθμός των μέσων που μπορεί να διοχετευθεί μια είδηση αυξάνεται, επομένως το βασικό πρόβλημα – ένας ερασιτεχνισμός στη δημοσιογραφία – γίνεται ακόμα πιο έντονο» προσθέτει.

Με αυτή τη συλλογιστική συμφωνεί και ο Agron Bajrami που αναφέρει χαρακτηριστικά πως «σήμερα δεν χρειάζεσαι μια ομάδα δημοσιογράφων, αρχισυντακτών και εξοπλισμού για να παράγεις ειδήσεις. Χρειάζεσαι απλά ένα κινητό τηλέφωνο και σύνδεση στο διαδίκτυο. Και αυτό τα κάνει όλα πιο «φθηνά» αλλά και πιο άμεσα».

Πώς να ελέγξεις τα instant stories στο Facebook;

Προβληματικό είναι επίσης το κομμάτι, που αφορά τα instant stories στο Facebook διαπιστώνουν και οι δύο δημοσιογράφοι.

Όπως αναφέρει η Lura Limani εκεί δημοσιεύεται πάρα πολύ γρήγορα μια είδηση και δεν είναι αυτό, που είναι από μόνο του πρόβλημα, αλλά στην περίπτωση αυτή, κανένας μη ειδικός στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας δεν μπορεί να ξεχωρίσει την πηγή, καθώς το format του Facebook είναι το ίδιο για όλα τα μέσα ενημέρωσης, είτε πρόκειται για τον Guardian και το BBC, είτε για μια ιστοσελίδα άγνωστη στο ευρύ κοινό ή «ψεύτικη».

Το κομμάτι των instant stories είναι πλέον αυτό που απασχολεί τους ειδικούς στα θέματα των ΜΜΕ, καθώς επειδή είναι ένας φθηνός τρόπος προώθησης ειδήσεων αποτελεί μια δημοφιλή τακτική μη κανονικών ειδησεογραφικών ιστοσελίδων.

«Πρόκληση» και οι επικείμενες βουλευτικές εκλογές

Ο Kreshnik Gashi συμφωνεί με όλα τα παραπάνω και εκτιμά επίσης ότι στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου ενόψει των εκλογών του Οκτωβρίου του 2019  η ροή «ψευδών ειδήσεων» ενδεχομένως να αυξηθεί κατακόρυφα, όπως επίσης και τα διαφημιστικά μηνύματα υπέρ του ενός ή του άλλου κόμματος.

Παρά το γεγονός ότι η ομάδα KRYPOMETËR «προετοιμάζεται» για πιθανή αύξηση δημοσιεύσεων «ψευδών ειδήσεων» εν μέσω προεκλογικής περιόδου, η Lura Limani θυμάται και αναφέρει πως στις προηγούμενες εκλογές το 2017 δεν υπήρξαν «τρανταχτές» περιπτώσεις παραπληροφόρησης ή διάδοσης ψευδών ειδήσεων.

«Η μόνη περίπτωση, που υπήρξε ήταν ανήμερα των εκλογών όταν μια «ψεύτικη» ιστοσελίδα δημοσίευσε το πρωί τα αποτελέσματα ενός υποτιθέμενου exit poll» λέει, «που βεβαίως κοινοποιήθηκε από αρκετές άλλες ιστοσελίδες, αλλά τα στοιχεία όπως αποδείχθηκε δεν ήταν αληθινά, ενώ η είδηση ‘κατέβηκ’ε μετά από μια ώρα, καθώς παρενέβη η αρμόδια επιτροπή ελέγχου της εκλογικής διαδικασίας».

Από την άλλη πλευρά βέβαια παραμένει πάντα ως «πρόκληση» για τους δημοσιογράφους- ενόψει και των βουλευτικών εκλογών  -«να μην επιτρέψουν στα στα πολιτικά κόμματα να καθορίσουν την ατζέντα των μέσων ενημέρωσης» όπως λέει χαρακτηριστικά ο Agron Bajrami.

«Χρειάζεται να μπορούμε εμείς να καθορίσουμε τη δημόσια συζήτηση γύρω από θέματα που είναι πρωταρχικής σημασίας για τους πολίτες και να μην ακολουθούμε την ατζέντα που επιχειρούν να «επιβάλλουν» τα πολιτικά κόμματα και οι υποψήφιοι. Και αυτός είναι ένας πολύ δύσκολος αγώνας, επειδή τα κόμματα ελέγχουν αρκετά ΜΜΕ και επιχειρούν να καθορίσουν την ατζέντα μέσω αυτών των μέσων, που πρόσκεινται σε αυτά. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πετυχαίνουν πάντα τον σκοπό τους».

Πώς εντοπίζονται και καταγγέλονται οι «ψευδείς ειδήσεις»

Το KRYPOMETËR πάντως ως το μόνο fact checking service στο Κόσοβο ελέγχει την πλειοψηφία των ρεπορτάζ σε όλες τις ιστοσελίδες και αφού εντοπίσει μια ψευδή είδηση, γεγονός, πληροφορία το αναρτά στην ιστοσελίδα του λέγοντας πως πρόκειται για «κατασκευασμένο ψέμα» από ΜΜΕ.

«Σήμερα παράγουμε περισσότερα από πέντε άρθρα το μήνα παρουσιάζοντας ποιες ήταν οι ψευδείς ειδήσεις, τι είδους ψέμα κατασκευάστηκε και από ποιο διαδικτυακό μέσο ενημέρωσης» αναφέρει ο Kreshnik Gashi.

Η προσπάθεια της υπηρεσίας του για τον εντοπισμό «ψευδών ειδήσεων» επικεντρώνεται αποκλειστικά στο ό,τι διαδίδεται ή παράγεται ως είδηση στο διαδίκτυο, όχι όμως στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης.

Ο λόγος, όπως εξηγεί, είναι ότι τα ραδιόφωνα και η τηλεόραση παίρνουν άδεια λειτουργίας απο το αρμόδιο ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο και ελέγχονται από αυτό. Για τη μετάδοση μιας «ψευδούς είδησης» μπορεί να επιβληθεί πρόστιμο και μάλιστα «τσουχτερό». Για τον λόγο αυτό τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης αποφεύγουν να μεταδώσουν, κάτι που έχει γραφτεί μόνο στο διαδίκτυο.

Στο Κόσοβο επίσης οι τρεις εφημερίδες, που κυκλοφορούν, έχουν και διαδικτυακή έκδοση, όπως για παράδειγμα η Koha Ditore, «αναγκαστικά επειδή οι κυκλοφορίες τους είναι πλέον πολύ χαμηλές» αναφέρει ο Agron Bajrami.

Οι δημοσιογράφοι που εργάζονται σε εφημερίδες όπως και στα τρία εθνικής εμβέλειας τηλεοπτικά κανάλια, αλλά και στους τριάντα περίπου ραδιοφωνικούς σταθμούς είναι υποχρεωτικά εγεγγραμένα μέλη της Ένωσης Δημοσιογράφων και η εργασία τους γίνεται σε ένα προκαθορισμένο πλαίσιο κανόνων, όπως άλλωστε παντού στον κόσμο.

«Ρατσισμός και βία» λόγω «ψευδούς είδησης»

Βίντεο που δημοσίευσε ένα ειδησεογραφικό πόρταλ τον περασμένο Μάϊο και αμέσως κοινοποιήθηκε από μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκάλεσε βίαιο επεισόδιο εναντίον μιας 29χρονης Ρομά στην πόλη Lipjan καθώς ανέφερε πως η γυναίκα ήταν απαγωγέας παιδιών.

«Ήταν απίστευτη η ταχύτητα με την οποία κοινοποιήθηκε το βίντεο μέσω Facebook» θυμάται ο Agron Bajrami. Αποτέλεσμα ήταν πως μέσα σε λίγες ώρες  ήταν πάρα πολλοί εκείνοι, που στην πόλη όπου ζει η γυναίκα, είχαν ήδη διαβάσει την ιστορία και μάλιστα, όταν κάποιοι έφηβοι την αναγνώρισαν της επιτέθηκαν χτυπώντας την.

Πολύ γρήγορα άλλα μέσα ενημέρωσης αποκάλυψαν ότι επρόκειτο για «ψευδή είδηση», καθώς η γυναίκα είχε ανακριθεί από την αστυνομία και είχε αφεθεί ήδη ελεύθερη αφού ήταν αθώα, «ήταν όμως αρκετά αργά αφού η γυναίκα είχε ήδη γίνει θύμα επίθεσης» αναφέρει ο Bajrami.

«Υπήρξε πάντως γενικευμένη αντίδραση και αρκετοί μάλιστα διαμαρτυρήθηκαν για τη δημοσίευση τέτοιων ειδήσεων, χωρίς να προηγείται έλεγχος της πληροφορίας» προσθέτει.

Συγκεκριμένα, ο Οργανισμός «EqualRightsforAllCoalitionofKosovo», (Συνασπισμός για Ίσα Δικαιώματα για  Όλους στο Κόσοβο) αφού καταδίκασε το περιστατικό κάλεσε τα ΜΜΕ στο Κόσοβο «να μην πέφτουν θύματα αβάσιμων πληροφοριών ειδικά όταν οι ειδήσεις περιλαμβάνουν διάδοση μίσους, που μπορεί να προκαλέσει βία εναντίον πολιτών».

«Το θέμα είναι να μην εγκαταλείψουμε τη μάχη…» λέει χαρακτηριστικά ο Bajrami. «Να μην παραδοθούμε και να πούμε πως… οι «ψευδείς ειδήσεις» είναι αόρατες! Για εμένα ο μοναδικός τρόπος να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τις «ψευδείς ειδήσεις» και την παραπληροφόρηση είναι μέσω της παιδείας στα μέσα ενημέρωσης. Οι κοινωνίες θα πρέπει να μάθουν να αναγνωρίζουν ποια είναι επαγγελματική δημοσιογραφία και ποια ανεύθυνη, μη επαγγελματική κτλ» επισημαίνει.

Υπήρξε πάντως μια τέτοια περίπτωση πέρυσι και μάλιστα για ένα εξαιρετικά ευαίσθητο θέμα για το Κόσοβο.

Μια περίπτωση καλών «ανακλαστικών» των πολιτών

Το καλοκαίρι του 2018 οι πρόεδροι Σερβίας και Κοσόβου Αλεξάνταρ Βούτσιτς και Χασίμ Θάτσι διεξήγαγαν μυστικές συνομιλίες, προκειμένου να λυθεί το ζήτημα της αναγνώρισης του Κοσόβου από το Βελιγράδι ως ανεξάρτητου κράτους.

Μια από τις λύσεις που φέρονταν να είχαν συζητήσει και μάλιστα σε προχωρημένο βαθμό περιελάμβανε την ανταλλαγή εδαφών. Οι συνομιλίες αυτές, παρά τις συνθήκες μυστικότητας, που επικρατούσαν δεν αποτέλεσαν πάντως αφορμή για διαρροή «ψευδών ειδήσεων» αναφέρουν και οι δύο δημοσιογράφοι. Υπήρξαν βέβαια εκτενείς αναφορές και ρεπορτάζ για τις συνομιλίες, που περιελάμβαναν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, ενώ κυκλοφόρησαν ακόμα και χάρτες για τις φερόμενες «συνοριακές προσαρμογές» ανάμεσα στις δύο χώρες.

Το γεγονός ότι δεν υπήρξαν ποτέ δημόσιες δηλώσεις ή ανακοινώσεις οδήγησε αρκετά μέσα ενημέρωσης ακόμα και τα ευυπόληπτα, όπως λένε, να μεταδίδουν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες.

«Ενδεχομένως» εκτιμά η Lura Limani «να ήταν εσκεμμένη αυτή η αβεβαιότητα γύρω από την ενημέρωση και τις πληροφορίες, προκειμένου να δουν και να μετρήσουν τις αντιδράσεις του κόσμου (σ.σσχετικά με την πρόταση περί ανταλλαγής εδαφών)»

«Αυτό όμως που είναι αξιοπρόσεχτο», επισημαίνει η ίδια, «είναι ότι δεν υπήρξαν ούτε διαμαρτυρίες στους δρόμους, ούτε πανικός. Ίσως γιατί ο κόσμος δεν πίστεψε στην πραγματικότητα ότι θα υπάρξει μια τέτοια λύση. Ίσως να υπάρχει ήδη μια κάποια παιδεία… στα μέσα ενημέρωσης. Και αυτό από μόνο του ειναι αρκετά ενδιαφέρον».

πηγή κεντρικής φωτογραφίας