Aπάτη, δημαγωγία, πειθώ ή πληροφόρηση; Στη ροή των χρόνων όλα αυτά έχουν μπλεχτεί προκειμένου να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένους σκοπούς, συνθέτοντας διάφορες εκστρατείες προπαγάνδας.
Συγκεντρώσαμε μερικά από τα πλέον ιστορικά παραδείγματα προπαγάνδας μέσα από την τέχνη της αφίσας. Αν έχουμε ξεχάσει κάποιο, μη διστάσετε.
- Σε θέλω (σαν τρελός)
Θεωρείται η πιο γνωστή αφίσα προπαγάνδας. Πρωτοεμφανίστηκε στο πρωτοσέλιδο του εντύπου Leslie’s Weekly, στις 6 Ιουλίου του 1916, καθώς οι ΗΠΑ έμπαιναν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τίτλος του άρθρου: What Are You Doing for Preparedness? (Εσύ τι κάνεις για την ετοιμότητα;). Το προσκλητήριο για ένταξη στον αμερικανικό στρατό απευθύνει ο Θείος Σαμ, μια φιγούρα που αποτέλεσε την ενσάρκωση των ΗΠΑ, έχοντας τα ίδια αρχικά: US. Ξέρατε, όμως, ότι ο Θείος Σαμ ήταν υπαρκτό πρόσωπο; Ο κρεοπώλης Samuel Wilson που ήταν στρατιώτης στον πόλεμο του 1812!
- ΕΣΥ τι έκανες;
Αυτή η αφίσα είναι δημιούργημα του βρετανού σχεδιαστή Savile Lumley και χρησιμοποιήθηκε κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο προκειμένου να προσελκύσει να καταταγούν στο στρατό άνδρες με οικογένειες και παιδιά. Στόχος ήταν η περηφάνια των ανδρών στο εξής πολύ απλό μοτίβο: τι θα πουν τα παιδιά σου αν μάθουν ότι ΕΣΥ δεν βοήθησες στον εθνικό στόχο;
Απλά πράγματα. Απλά μηνύματα.
- Πρόσεχε τι λες!
Μεταφερόμαστε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε είχε στηθεί ολόκληρη καμπάνια πληροφόρησης ότι ο εχθρός, δηλαδή η Γερμανία του Χίτλερ, παρακολουθούσε τις τηλεφωνικές συνομιλίες των πολιτών. Η εκστρατεία καλούσε τους πολίτες να μην μοιράζονται ευαίσθητες πληροφορίες σε τηλεφωνικές κλήσεις, τηλεγραφήματα κλπ. Γίνε και εσύ κατάσκοπος, μπορείς!
- Ναι, μπορούμε!
Μια από τις πλέον ανθεκτικές στο χρόνο εικόνες, με ένα σλόγκαν που έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλές εκστρατείες τα μετέπειτα χρόνια, όπως στην εκστρατεία του Ομπάμα το 2008. Δημιουργός ήταν ο J. Howard Miller το 1943. Αρχικά επρόκειτο για μια διαφημιστική καταχώριση της Westinghouse Electric που είχε χρησιμοποιηθεί εσωτερικά, για να συντηρήσει το ηθικό των γυναικών που ήδη εργάζονταν στην εταιρία. Η αφίσα αυτή επανήλθε στο φως της δημοσιότητας στις αρχές της δεκαετίας του ’80 για να προωθηθούν τα φεμινιστικά κινήματα. Η κυρία της φωτογραφίας δεν έχει καμία σχέση με μια άλλη ηρωίδα της εποχής, τη Rosie the Riveter.
- Rosie the Riveter
H Rosie the Riveter δημιουργήθηκε από τον Norman Rockwell το 1943 και αντιπροσωπεύει την Αμερικανίδα που εργαζόταν στα εργοστάσια πυρομαχικών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο σκοπός προφανής: να ενδυναμώσει και να ενθαρρύνει τις γυναίκες να παραμείνουν δυνατές, ώστε να υποστηρίξουν την πολεμική προσπάθεια.
- Η κινέζα Rosie the Riveter
Η ιδέα είναι η ίδια με την αμερικανίδας… ομολόγου της. Δημιουργός του πόστερ αυτού είναι ο Ning Hao. Στόχος στην προκειμένη περίπτωση είναι να προσελκύσει τις γυναίκες να ενταχθούν στο εργατικό δυναμικό.
- Τσε Γκεβάρα
Και που δεν έχουμε δει την αφίσα αυτή; Σε μπλουζάκια, τοίχους, ποτήρια, όπου μπορεί να φανταστεί ο καθένας. Δημιουργός της είναι ο Jim Fitzpatrick, ο οποίος βασίστηκε στη γνωστή φωτογραφία του Alberto Korda, που κατέκτησε τον κόσμο κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Χρησιμοποιήθηκε πολύ από τους διαδηλωτές κατά τη διάρκεια των φοιτητικών διαμαρτυριών στο Παρίσι του 1960.
- Kόφτο!
Ένα πολύ ισχυρό αντι-καπνικό μήνυμα. Αυτή η αφίσα δανείζεται το περιβάλλον του παιχνιδιού Pong του αγαπημένου Atari. Το τσιγάρο χτυπάει το μπαλάκι και κάθε φορά φθείρει ένα μέρος των πνευμόνων, μέχρι του σημείου που οι πνεύμονες καταστρέφονται ολοσχερώς. Και τότε… game over!
- Ομόλογα πολέμου στη σκιά της σβάστικας
Ένα από τα πιο «επιτυχημένα» μηνύματα της περιόδου του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η πρόσκληση για αγορά Κρατικών Ομολόγων, δηλαδή ομολόγων Πολέμου, ώστε οι πολίτες να συμβάλουν στην κρατική οικονομία με τον οβολό τους. Ακολουθώντας μεθόδους προπαγάνδας, στην προκειμένη αφίσα, που είναι απλώς μια από τις πολλές παρόμοιες, βλέπουμε τρία παιδάκια με την αμερικανική σημαία ανά χείρας να «κινδυνεύουν» από τη σκιά της σβάστικας που απλώνεται πάνω τους. Για να σωθούν τα παιδάκια αυτά, οι πολίτες πρέπει να αγοράσουν Ομόλογα Πολέμου. Απλό!
- Ολοι μαζί (ανεξαρτήτως φυλής)
Αυτή η αφίσα φιλοτεχνήθηκε κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Δείχνει μια σειρά από βρετανούς πολίτες διαφορετικής προέλευσης να ενώνονται κάτω από τη Union Jack, τη σημαία της βρετανικής αυτοκρατορίας, ενώνοντας τις δυνάμεις τους απέναντι στον κοινό εχθρό. Ο στόχος προφανής. Φυλετικοί και κοινωνικοί διαχωρισμοί πάνε πάνε περίπατο μπροστά στον Χίτλερ.
- Τα… προνόμια των υποβρυχίων
Παίζοντας καθαρά με τις ανδρικές επιθυμίες η συγκεκριμένη αφίσα μας ενημερώνει ότι η στρατιωτική υπηρεσία δεν είναι δα και τόσο δύσκολη. Μπορεί να είναι ευχάριστη, σε κάνει ψηλό, ευθυτενή, σου δίνει παράσημα, αλλά κυρίως προσελκύει και το ωραίο φύλο!
- Κάποιος μίλησε (και γι’ αυτό πνίγομαι)
Η ιδέα ότι δεν μιλάμε καθόλου και με κανέναν για ζητήματα πολέμου, ειδικά από τα τηλέφωνα, ήταν πολύ διαδεδομένη την περίοδο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Τέτοιου είδους αφίσες καλούσαν τους πολίτες να είναι προσεκτικοί στην ανταλλαγή αθώων πληροφοριών μέσω τηλεφωνικών συνδιαλέξεων και όχι μόνο. Εδώ, ένας άνδρας πνίγεται καθώς το πλοίο του χτυπήθηκε εξαιτίας κάποιου που δεν πρόσεξε τι είπε σε ποιον.
- «Για το καλό σου»
Άλλη μια αφίσα που καλεί, αυτή τη φορά τις γυναίκες, να καταταγούν στο στρατό. Όχι μόνο για το δικό τους καλό αλλά και για της χώρας τους. Τέσσερις εκπρόσωποι από όλα τα όπλα, ατενίζουν αγέρωχες το μέλλον, με στωικότητα και φυσικά αψεγάδιαστες, βγαλμένες από ταινία του Χόλιγουντ εκείνης της εποχής. Η Αβα Γκάρντνερ ωχριά μπροστά στις στρατιωτίνες.
- Επαγγέλματα… νίκης
Η αφίσα αυτή εμφανίστηκε στην Αυστραλία το 1943 και είχε ως στόχο να προτρέψει τις γυναίκες να αλλάξουν το είδος της εργασίας τους και να αναζητήσουν ένα επάγγελμα που είχε σχέση με τον Πόλεμο, όπως, για παράδειγμα, στην πολεμική βιομηχανία ή κάτι παρεμφερές. Εδώ η γυναίκα απεικονίζεται δυνατή, μυώδης, ανεξάρτητη.
- Απελευθερωτές ή τέρατα;
Ναζιστική προπαγάνδα που απεικονίζει τα αρνητικά χαρακτηριστικά των Αμερικανών. Κάθε βήμα είναι και μια βόμβα, στη θέση των ευαίσθητων οργάνων βρίσκεται η εβραϊκή πεντάλφα, σε κάθε χέρι ένα μάτσο δολάρια και στο κεφάλι μια κουκούλα της Κου Κλουξ Κλαν. Αυτός είναι ο Αμερικάνος για τη ναζιστική προπαγάνδα.
- Ζητείται Ελπίς!
Άλλο ένα ναζιστικό πόστερ που δείχνει τους ταλαιπωρημένους και πεινασμένους Γερμανούς για τους οποίους «η μόνη ελπίδα είναι ο Χίτλερ».
- Η κάλτσα του φαντάρου
Ο αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός καλεί τις γυναίκες να πλέξουν την κάλτσα του φαντάρου. Η αλήθεια είναι ότι όλος ο στρατιωτικός ρουχισμός παραγόταν σε εργοστάσια και δεν έλειπαν οι κάλτσες από τους αμερικανούς φαντάρους, ούτε χρειαζόταν στ’ αλήθεια η συνεισφορά των πολιτών. Αυτό που χρειαζόταν όμως, ήταν το αίσθημα συμμετοχής και προσφοράς των πολιτών.
20 +1 . Τανκς, περισσότερα τανκς
Αυτή η αφίσα ενθαρρύνει τους Ρώσους να βοηθήσουν τη χώρα τους να κατασκευάσει όσο το δυνατό περισσότερα τανκς για να νικηθεί η ναζιστική Γερμανία. Δείχνει μια γυναίκα και έναν άνδρα να ατενίζουν (πιθανότατα προς τη νίκη). Πίσω τους διακρίνουμε την εργατιά επί τω έργω. Δείχνουν όλοι αγέρωχοι, όμορφοι, δυνατοί και γεμάτοι ελπίδα. Την ελπίδα ότι μέσα από τη νίκη θα φτάσει το τέλος του πολέμου.
