Κάθε φορά που κάποιος πεθαίνει από την πείνα, ο ανθρώπινος πολιτισμός καταρρέει. Και αυτό συμβαίνει δεκάδες χιλιάδες φορές, κάθε ημέρα… Ένας στους εννέα ανθρώπους ζει την καθημερινότητά του με τη βαριά σκιά της πείνας. Αυτή είναι η θλιβερή στατιστική που προκύπτει από τον παγκόσμιο χάρτη που δημοσιεύει κάθε χρόνο ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών. Το 2019 821 εκατ. άνθρωποι (από 804 το 2016) έζησαν σε καθεστώς ασιτίας, ενώ από την αρχή του χρόνου μέχρι και την ημέρα που ολοκληρώθηκε αυτό το άρθρο (27 Σεπτέμβρη) 6.670.000 άνθρωποι έχουν πεθάνει από ασιτία.
Στον χάρτη του προγράμματος World Food των Ηνωμένων Εθνών, κάθε χώρα είναι χρωματισμένη ανάλογα με την κατά προσέγγιση ποσόστωση του προβλήματος, το οποίο είναι χωρισμένο σε έξι βαθμίδες (μικρότερο του 2,5%, μικρότερο του 5%, από 5% ως 14,9%, από 15% ως 24,9%, από 25% ως 34,9% και 35%). Στη χαμηλότερη των ποσοστώσεων περιλαμβάνονται οι αναπτυγμένες χώρες, όμως ούτε γι αυτές τα πράγματα είναι ρόδινα, καθώς λόγω του μεγάλου πληθυσμού τους η στατιστική αποκαλύπτει εκατομμύρια πεινασμένους.
Στην Ευρώπη, όπου ο μέσος όρος βρίσκεται στο 0,9% (στοιχεία 2020) το μεγαλύτερο πρόβλημα αντιμετωπίζουν η Αλβανία (5,5% του συνολικού πληθυσμού) και η Σερβία (5,6% επί του συνόλου των κατοίκων της), ενώ σε λίγο καλύτερη μοίρα από αυτές βρίσκονται η Βουλγαρία, η Ουκρανία, η Σλοβακία και η Εσθονία. Σοβαρό πρόβλημα αντιμετωπίζουν και οι γεωγραφικά διασκορπισμένοι Ρομά, καθώς τέσσερα στα δέκα παιδιά τους υποσιτίζονται.
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και πιο συγκεκριμένα στη Βόρεια Αμερική, το ποσοστό όσων βιώνουν υποσιτισμό ή πείνα είναι και πάλι 0,9%, με ανοδικές όμως τάσεις, καθώς αυξάνονται όσοι στερούνται οικονομικών πόρων για να έχουν μόνιμη κατοικία (μόνο στη Νέα Υόρκη, για παράδειγμα, είναι 58.000 άτομα). Αυτοί οι άνθρωποι στο άμεσο μέλλον θα κινδυνεύσουν. Επιπλέον, στις αρχές Αυγούστου, σύμφωνα με έρευνα που έκανε το Census Bureau, 30 εκατ. Αμερικανοί δεν είχαν αρκετό φαγητό την τελευταία εβδομάδα του Ιουλίου (αλλά είχαν πατάτες). Από τον παγκόσμιο χάρτη της πείνας απουσιάζουν οι ποσοστώσεις για 12 χώρες, κύρια λόγω της έκρυθμης πολιτικής τους κατάστασης, μεταξύ των οποίων βρίσκονται και ορισμένες με χρόνια προβλήματα επισιτισμού (Νότιο Σουδάν, Κονγκό, Σομαλία, Eρυθραία). Ας προχωρήσουμε τώρα, στα χειρότερα…
Η αριθμητική της ντροπής…
Στην εποχή μας, 735 εκατ. άνθρωποι ζουν με 1,9 δολάρια την ημέρα ή και ακόμη λιγότερα. To 85% από αυτούς (630 εκατ.) κατοικούν στην υποσαχάρια Αφρική και στη Νότια Ασία, ενώ το 50% του συνολικού αριθμού των ατόμων που προσπαθούν να συντηρηθούν με τόσα λίγα λεφτά ζουν σε πέντε μόνο χώρες: Mπαγκλαντές, Κονγκό, Αιθιοπία, Νιγηρία, Ινδία.
Η μεγαλύτερη των πέντε ηπείρων, η Ασία, φιλοξενεί και τον μεγαλύτερο αριθμό υποσιτισμένων ανθρώπων (381 εκατ., πολλοί από τους οποίους ζουν στην Ινδονησία και στις Φιλιππίνες). Στην υποσαχάρια Αφρική 250 εκατ. άνθρωποι αντιμετωπίζουν την πείνα, σε χώρες όπως η Νιγηρία, η Αιθιοπία, το Μάλι και το Τσαντ. Συνολικά, στο φάσμα της ασιτίας βρίσκεται το 19,6% των κατοίκων της αφρικανικής ηπείρου. Οξύτατη διατροφική κρίση βρισκόταν σε εξέλιξη και στην Υεμένη, όπου εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των δύο μεγαλύτερων θρησκευτικών παρατάξεων της χώρας, υποσιτιζόταν το 35% των κατοίκων της. Στην Ασία υποσιτίζεται συνολικά το 8,2% του πληθυσμού, στην Ωκεανία 2,4 εκατ. κάτοικοι της Νέας Γουινέας-Παπούα, στη Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική το 6,9% (συνολικά, 48 εκατ. άτομα. Εκεί, μεγάλα προβλήματα εντοπίζονται επίσης στην Γουατεμάλα και στην Αϊτή).
Με όλα αυτά τα δυσάρεστα να συμβαίνουν, 150 εκατ. παιδιά κάτω των πέντε χρόνων έχουν ήδη αποκτήσει μόνιμες σωματικές και διανοητικές βλάβες, λόγω του υποσιτισμού τους. Η πλειονότητα των πληγέντων συνανθρώπων μας ζει σε αγροτικές περιοχές, όπου η εξάρτηση από τη γεωργία για την επιβίωσή τους είναι σχεδόν καθολική.
Ποιοί όμως είναι οι συντελεστές, που ευθύνονται γι αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα;
Κλιματική αλλαγή και πανδημία
Καθοριστική για τις εξελίξεις αυτές είναι η συμβολή της κλιματικής αλλαγής. Πλημμύρες, απρόβλεπτες και έντονες καταιγίδες, ακραίες εναλλαγές της θερμοκρασίας που αυξάνονται αριθμητικά και παρατεταμένες ξηρασίες καταστρέφουν τις σοδειές, επηρεάζοντας την ποιότητα και κυρίως τη διαθεσιμότητα των τροφίμων. Όταν αυτά συνδυάζονται και με μακροχρόνιες τοπικές συρράξεις (βλέπε Αφγανιστάν, Σομαλία, Νότιο Σουδάν, Υεμένη) τα αποτελέσματα είναι αποκαρδιωτικά. Το 35% των κρατών όπου έλαβαν χώρα ακραίες ξηρασίες την τελευταία 15ετία, παρουσίασαν θεαματική αύξηση των ποσοστών της πείνας. Συμπτώματα ξηρασίας εμφανίζονται πλέον και στην Κεντρική Αμερική (Γουατεμάλα -Σαλβαδόρ- Νικαράγουα), με την πιθανή επανάληψη του κλιματικού φαινομένου «Ελ Νίνιο» να είναι ορατή και να κάνει ακόμη χειρότερα τα πράγματα.
Άλλωστε, οι εκθέσεις του ΟΗΕ για την αύξηση της πείνας και του υποσιτισμού είναι σαφείς: «η κλιματική αλλαγή έχει ήδη αντίκτυπο στη γεωργία και τη διατροφική ασφάλεια». Mέσα σε αυτά, το 2020 προέκυψε και η πανδημία του Covid-19. Σύμφωνα με τις αναφορές της UNICEF, ο κορονοϊός θα αναγκάσει ακόμη 7 εκατ. παιδιά να υποστούν τις επιπτώσεις του υποσιτισμού.
Η πανδημία, που έχει περιορίσει τη διανομή τροφίμων στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και την προμήθεια του Νότιου Σουδάν με γεωργικά εργαλεία και σπόρους, μπορεί να αναγκάσει ακόμη 130 εκατ. ανθρώπους να ζήσουν με την απειλή της πείνας μέχρι το τέλος της φετινής χρονιάς.
Ανθρώπινος παράγοντας: ο μεγαλύτερος ένοχος
Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα μπορούσαν να έχουν εξομαλυνθεί, αν συνεργαζόταν ο παράγοντας άνθρωπος. Όμως, οι υπάρχουσες μαρτυρίες είναι απογοητευτικές. Ξεκινώντας, δεν έχουμε σαφή εικόνα γύρω από το τί συμβαίνει στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν και στη Συρία, ξέρουμε όμως πως η ανθρωπιστική κρίση που επιφέρει τον υποσιτισμό σε αυτές τις χώρες είναι μεγάλη και πως τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των ισχυρών στρατιωτικά αναπτυγμένων χωρών που δραστηριοποιούνται εκεί, δεν αφήνουν την κατάσταση να ξεκαθαρίσει. Στην αντίπερα όχθη, οι τοπικές συγκρούσεις στην υποσαχάρια Αφρική (πλέον και στη Λιβύη) δεν λένε να κοπάσουν, αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη 18 από αυτές, ενώ στη «μαύρη ήπειρο» υπάρχουν οκτώ μεγάλης έκτασης υποσιτιζόμενες περιοχές. Εκεί συμβαίνουν τα πάντα: ένοπλες ομάδες απροσδιόριστης ιδεολογικής ταυτότητας και συμφερόντων σκοτώνουν, εκβιάζουν και κλέβουν την ανθρωπιστική βοήθεια, προκειμένου να την πουλήσουν στη μαύρη αγορά για να πλουτίσουν ή για να αγοράσουν νέα όπλα (στην καλύτερη περίπτωση, για να επιτύχουν πολιτικά ανταλλάγματα). Πριν χρόνια, κάπου μεταξύ Σουδάν και Ερυθραίας, αεροσκάφη πραγματοποίησαν ρίψη τροφίμων στους χιλιάδες συγκεντρωμένους που περίμεναν από κάτω. Ανάμεσά τους και γαλακτοκομικά προϊόντα. Αίφνης, όλοι έτρεξαν πανικόβλητοι φεύγοντας μακριά, πιστεύοντας πως έπεφταν βόμβες που θα τους σκότωναν: δεν ήξεραν πως ήταν κουτιά με γάλα, αφού ποτέ τους δεν τα είχαν δει από κοντά. Πρόσφατα, η φιλανθρωπική οργάνωση Save the Children εξέπεμψε σήμα κινδύνου, αναφέροντας πως 600.000 παιδιά που ζουν σε εμπόλεμες ζώνες ίσως πεθάνουν από την πείνα μέχρι το τέλος της χρονιάς, αφού υπάρχουν προβλήματα στη χρηματοδότηση και οι αντικρουόμενεςπλευρές δεν επιτρέπουν στις προμήθειες να φτάσουν σε αυτούς που τις έχουν ανάγκη. Αν πιστεύετε πως τελειώσαμε εδώ, όχι, υπάρχουν κι άλλα…
Ο θάνατός σου, η ζωή μου
Πολυεθνικοί όμιλοι και επενδυτικά funds, που έχασαν χρήματα στη διάρκεια της κρίσης των στεγαστικών δανείων, στράφηκαν στο χρηματιστήριο τροφίμων, προκειμένου να αντισταθμίσουν τις απώλειες και να βρεθούν ξανά με κέρδη. Η κίνηση αυτή οδήγησε σε ραγδαία αύξηση τις τιμές των βασικών τροφίμων και μέσα σε ένα χρόνο, την άνοιξη του 2008, το σιτάρι ανέβηκε κατά 120%, ο αραβόσιτος κατά 30% και το ρύζι κατά 75%. Αυτό συνιστά κατάφωρη παραβίαση της Διακήρυξης της Ρώμης, που υπογράφτηκε από 186 χώρες το 1996 και απαγορεύει τη μετατροπή της τροφής σε χρηματιστηριακή αξία. Η εξέλιξη αυτή επηρέασε τους κατοίκους των χωρών με σημαντικά προβλήματα διαβίωσης, που στην πλειοψηφία τους δίνουν το 80% των εισοδημάτων τους για να προμηθευτούν το καθημερινό τους φαγητό. Μη έχοντας τί άλλο να περικόψουν, μείωσαν τη διατροφή τους. Αυτό σύντομα μεταφράστηκε σε ακόμη 75 εκατ. ανθρώπους, που βρέθηκαν αντιμέτωποι με το φάσμα της πείνας.
Επίσης, ρόλο στη μείωση της καλλιέργειας βασικών διατροφικών αγαθών παίζει και η ανάπτυξη φυτών για παραγωγή βιοκαυσίμων, που φέρνουν μεγαλύτερο κέρδος, αλλά φυσικά μειώνουν ως ένα βαθμό και τη διαθεσιμότητα της τροφής. Τα τελευταία χρόνια, κράτη με ισχυρή οικονομία και συναλλαγματικά αποθέματα που δεν έχουν αρκετό καλλιεργήσιμο έδαφος, αγοράζουν ή νοικιάζουν γη από άλλες χώρες. Έτσι λοιπόν στο Σουδάν, στην Καμπότζη, στο Πακιστάν, στην Ινδονησία, στο Λάος (αλλά και αλλού) παράγονται τρόφιμα για τον αναπτυγμένο κόσμο, στερώντας πολύτιμα εδάφη για καλλιέργεια από τις φτωχές τοπικές κοινότητες. Στον αντίποδα, σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχουν 670 εκατ. παχύσαρκα άτομα, από τα οποία τα 38 εκατ. είναι παιδιά. Η κοινωνική ανισότητα σε όλο της το μεγαλείο…
Ανώνυμες ηρωίδες
Στις επαρχίες του Μπαγκλαντές, της Ινδίας και του Λάος, χιλιάδες γυναίκες ξεκινούν την ημέρα τους από πολύ νωρίς, περπατώντας ατέλειωτα χιλιόμετρα μέσα στην υγρασία και στις λάσπες. Στόχος τους, να φτάσουν σε μέρη όπου φυτρώνουν φυτά, που έχουν μια αξία ως συνοδευτικά τροφών ή ακατέργαστα τοπικά φάρμακα (βότανα). Μόλις τα μαζέψουν (αν προλάβουν να τα βρουν πρώτες) περπατούν ξανά ατέλειωτα χιλιόμετρα προς τα πίσω, κατευθυνόμενες σε κάποια από τις υπαίθριες τοπικές αγορές, για να τα πουλήσουν. Αν τα καταφέρουν, θα αγοράσουν λίγη βασική τροφή (συνήθως ρύζι), την οποία θα μαγειρέψουν στο υποτυπώδες σπίτι τους και θα ταΐσουν τα παιδιά τους. Αυτό συμβαίνει κάθε μέρα, για πολλά χρόνια, σε όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους. Αυτό είναι το τίμημα του να ζεις με λιγότερα από δύο δολάρια την ημέρα. Δεν υπάρχει τίποτα να πεις γι αυτές τις γυναίκες, παρά μόνο απέραντος σεβασμός και εκκωφαντική σιωπή (να βλέπετε τα ντοκιμαντέρ των κρατικών καναλιών μας, μερικές φορές είναι τόσο συγκλονιστικά, ώστε δεν ξέρεις πού να κρυφτείς).
Η κατάσταση στην Ελλάδα…
Για την Ελλάδα δεν υπάρχουν στοιχεία, σύμφωνα με όσα προκύπτουν από την ετήσια έκθεση για τις συνθήκες διαβίωσης στη χώρα μας, που δημοσιεύει η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. Ωστόσο, οι παράγοντες που αποκαλύπτουν ενδεχόμενα υποσιτισμού και ασιτίας, αφήνουν αποχρώσες ενδείξεις στα στοιχεία του 2019: 3,2 εκατ. Έλληνες ζουν με την απειλή της φτωχοποίησης, 819.000 είναι επίσημα άνεργοι (άγνωστο πόσοι δεν είναι καταγραμμένοι), 154.000 παιδιά μέχρι 17 ετών ζουν σε σπίτι δίχως κανέναν εργαζόμενο, το 18,9% των ατόμων ηλικίας από 18 έως 64 ετών ζει με λιγότερα από 5.000 ευρώ το χρόνο, το 30% του γενικού πληθυσμού αντιμετωπίζει υλικές στερήσεις και το 12,5% ζει σε σπίτια με υγρασία, σάπια πατώματα και πολλές φορές σαθρά θεμέλια. Όπως αντιλαμβάνεστε, οι πιθανότητες κάποιοι να υποσιτίζονται και να πεινούν είναι μεγάλες. Το πρόβλημά τους καλύπτεται σε σημαντικό βαθμό (δεν ξέρουμε σε πόσο) από γείτονες, συγγενείς, φιλανθρωπικές οργανώσεις, εθελοντικούς συλλόγους, γεύματα των Δήμων και από την Εκκλησία. Ωστόσο, το ότι υπάρχουν στη χώρα μας άτομα που μπορεί ήδη να πεινάνε, είναι μια δυσάρεστη εξέλιξη. Ας σημειωθεί εδώ ότι η Ελλάδα καταλαμβάνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση την τέταρτη θέση στην σπατάλη τροφίμων, καθώς σύμφωνα με έκθεση του Ιδρύματος Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) πετάμε 196 κιλά τρόφιμα κάθε χρόνο…ο καθένας!
Πού καταλήγουμε
Ο στόχος που έχει θέσει ο ΟΗΕ, για εξάλειψη της πείνας και του υποσιτισμού μέχρι το 2030, είναι ανέφικτος. Και όχι μόνο αυτό, αλλά σύμφωνα με τις προβλέψεις, τη χρονιά εκείνη οι άνθρωποι που υποφέρουν θα έχουν αυξηθεί παγκοσμίως κατά πολλά εκατομμύρια. Η αλήθεια πως οι συντονισμένες προσπάθειες είχαν αποδώσει καρπούς, παρά τις τεράστιες δυσκολίες. Το 1990 οι πεινώντες και υποσιτιζόμενοι σε όλο τον κόσμο ήταν 1,01 δις άτομα, αριθμός που μειωνόταν σταδιακά για αρκετά χρόνια, παρά το γεγονός ότι από τότε μέχρι σήμερα ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε κατά 1,9 δις. Όμως, από το 2015 και μετά, άρχισε και πάλι η άνοδος.
Η έκθεση του ΟΗΕ που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 13 Ιουλίου 2020 αναφέρει πως το 2030 η Αφρική θα ξεπεράσει την Ασία σε υποσιτισμένους πληθυσμούς, οι οποίοι θα ανέλθουν στη «μαύρη ήπειρο» στα 433 εκατ., καταλαμβάνοντας το 51,5% των συνολικά υποσιτισμένων σε ολόκληρο τον κόσμο.
Στην Λατινική Αμερική και στην Καραϊβική με το φάσμα της πείνας θα ζουν 67 εκατ. άτομα, ανεβάζοντας το θλιβερό μερίδιο ολόκληρης της περιοχής στο 7,9%. Τέλος, ακόμη 40 εκατ. παιδιά θα αποκτήσουν μόνιμες σωματικές και διανοητικές αναπηρίες λόγω του υποσιτισμού τους, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό τους από τα 150 στα 190 εκατ. Με δεδομένο ότι ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ ανέφερε πως στη χρονιά που διανύουμε τρία δις άτομα δυσκολεύονται να αντέξουν οικονομικά μια υγιεινή διατροφή, αντιλαμβάνεστε πως το 2030 θα βρεθούμε σε αυτό που αποκαλείται «μια στιγμή μετά την τελευταία».
Από την ώρα που θα ξεκινήσετε να διαβάζετε αυτό το άρθρο και μέχρι να το τελειώσετε, θα έχουν πεθάνει από την πείνα 156 άνθρωποι (χρόνος ανάγνωσης εννέα λεπτά)…
Πηγές: United Nations World Food Programme (Hunger Map 2019), European Union Agency For Fundamental Rights (FRA), Eurostat, Census Bureau, Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), World Bank, Mercy Corps, International Fund for Agricultural Development (IFAD), UNICEF, Save the Children, Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Διεύθυνση Στατιστικών Πληθυσμού Απασχόλησης και Κόστους Ζωής ΕΛΣΤΑΤ, www.worldhunger.org
