To 1990, λίγο πριν εκπνεύσει οριστικά και αμετάκλητα η ΕΣΣΔ, καταρρέοντας μέσα σε ένα κουρνιαχτό σκόνης, τρία στελέχη της παιδικής οργάνωσης της Κομμουνιστικής Νεολαίας, αποφάσισαν και με τόλμη προχώρησαν στην ίδρυση ενός από τους πρώτους μη κρατικούς τηλεοπτικούς οργανισμούς στην πόλη Τομσκ της Ρωσίας, μιας πόλης που βρίσκεται στη Δυτική Σιβηρία, στις όχθες του ποταμού Τομ, σε απόσταση 2877 χιλιομέτρων από την Μόσχα.

Η πρώτη εκπομπή του τηλεοπτικού σταθμού Tomsk2 (ΤΒ-2) βγήκε στον αέρα στις 15 Μαΐου 1991. Αρχικά, ο σταθμός μετέδιδε ξένες τηλεοπτικές ταινίες και μουσικά βίντεο. Μετά από λίγο, άρχισε να μεταδίδει εκπομπές λόγου, οι οποίες, συνήθως, δεν μακροημέρευαν. Ωστόσο, ο τηλεοπτικός σταθμός απέκτησε μεγάλη τηλεθέαση και έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής, όταν τον Αύγουστο του 1991, στις μέρες των τραγικών γεγονότων με το αποτυχημένο πραξικόπημα των αξιωματούχων του Κομμουνιστικού Κόμματος για την ανακατάληψη της εξουσίας στην Μόσχα, ο Tomsk2 ήταν από τους ελάχιστους περιφερειακούς σταθμούς που μετέδιδαν απευθείας τις συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις και συγκρούσεις στους δρόμους του κέντρου της Μόσχας.

Οι ιδρυτές και η συντακτική ομάδα του ΤΒ-2, στη συνέχεια, προχώρησαν στη δημιουργία δικτύου ανεξάρτητων ΜΜΕ στις περιφέρειες της αχανούς Ρωσίας. Νεαροί, μαχητικοί, φιλόδοξοι, άρχισαν γρήγορα να έχουν δημοσιογραφικές επιτυχίες, με αποκαλύψεις για περιπτώσεις διαφθοράς, οικειοποίησης περιουσιακών στοιχείων του κράτους από τους αδηφάγους ολιγάρχες και τους αργυρώνητους τοπικούς αξιωματούχους.

Ανάμεσα στις επιτυχίες του σταθμού συγκαταλέγεται η συνέντευξη που πήρε η δημοσιογράφος Βικτώρια Μούτσνικ από τον Μιχαήλ Χονταρκόφσκι, τις πρώτες κιόλας ημέρες, κατά την οποία εκδηλώθηκε η επίθεση των αρχών κατά του ολιγάρχη και της εταιρείας του ΓΙΟΥΚΟΣ. Έτσι ήρθε το πρώτο Εθνικό Βραβείο Δημοσιογραφίας στον ΤΒ-2.

Το διάστημα 2006 – 2010 η συντακτική ομάδα του σταθμού πραγματοποίησε μακροχρόνια έρευνα για τον δήμαρχο της πόλης Τομσκ, η οποία οδήγησε στη σύλληψη και την καθαίρεσή του, εξαιτίας πολλαπλών και αλλεπάλληλων υποθέσεων διαφθοράς.

Το 2007 ο σταθμός ξεκίνησε μεγάλη εκστρατεία με τίτλο «Συνηθισμένο θαύμα» με σκοπό να βοηθήσει τα παιδιά που εγκατέλειπαν οι οικογένειές τους λόγω ανέχειας.

Οι δημοσιογράφοι του σταθμού ερευνούν μια σειρά δολοφονιών τοπικών επιχειρηματιών, πράγμα που τους στοίχισε αναρίθμητες δίκες, ανακρίσεις και ταλαιπωρίες. Ωστόσο, δεν σταματούν. Στην μακρινή δυτική Σιβηρία, κάποιοι επιμένουν να ασκούν το έργο τους επ’ ωφελεία του κοινού.

Όλα αυτά τα χρόνια ο ΤΒ-2 έχει δημιουργήσει στενές σχέσεις με το κοινό του. Προγράμματα αλληλοβοήθειας, αγαθοεργιών, ανάπτυξη και ενίσχυση τοπικών πρωτοβουλιών στους τομείς του επιχειρείν, του πολιτισμού, της παιδείας, αγκαλιάζονται από το τοπικό κοινό που διψάει για έγκαιρη ενημέρωση και ποιοτική ψυχαγωγία.

Αποκορύφωμα της κοινωνικής δράσης του ΤΒ-2 ήταν η καθιέρωση, το 2012 του θεσμού του «Αθάνατου Συντάγματος», προς τιμή των πεσόντων κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Ένα χρόνο αργότερα, ο θεσμός επεκτείνεται σε ολόκληρη την Ρωσία, αλλά και στις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Αντίστοιχες εκδηλώσεις έγιναν το 2016 και στην Ελλάδα, από Ρώσους υπηκόους που ζουν στην Ελλάδα, αλλά και Έλληνες με καταγωγή της πρώην ΕΣΣΔ. Πρόκειται για μια σιωπηλή πορεία, όπου καθένας που συμμετέχει κρατάει την φωτογραφία του προγόνου του που έπεσε στις μάχες του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.

Δύο χρόνια αργότερα, το 2014, στις 19 Απριλίου, διακόπηκε η μετάδοση του σήματος του σταθμού. Η δικαιολογία ήταν ότι έπαθε βλάβη ο σταθμός μετάδοσης. Όλοι απορούν και τρέχουν να φτιάξουν την βλάβη.

Λίγες ημέρες αργότερα, στις 15 Μαΐου, ο σταθμός λαμβάνει επιστολή από την ρωσική ΕΕΤΤ, στην οποία του ζητούσε να διευθετήσει κάποια ζητήματα σχετικά με την άδεια λειτουργίας του. Τα προβλήματα με τον σταθμό μετάδοσης, παραμένουν, οι αρχές κωλυσιεργούν, το πρόγραμμα μεταδίδεται μόνο στην καλωδιακή τηλεόραση και μέσω διαδικτύου.

Στις 9 Ιουνίου, ο σταθμός μεταδίδει ξανά ζωντανά. Στο τέλος του χρόνου όμως ο κρατικός φορέας αναμετάδοσης ενημερώνει το σταθμό πως μονομερώς διακόπτει τη συνεργασία του και έτσι δεν θα μπορεί πλέον να μεταδίδει το πρόγραμμα του. Όλα αυτά, παρά το γεγονός ότι η ρωσική ΕΕΤΤ είχε επικυρώσει την άδεια λειτουργίας του σταθμού.

Οι πολίτες του Τομσκ αρχίζουν να διοργανώνουν συγκεντρώσεις, συλλογή υπογραφών, αλλά και χρημάτων, προκειμένου να ενισχύσουν το σταθμό για να παραμείνει ανοιχτός. Οι αρχές κωφεύουν επιδεικτικά και την 1η Ιανουαρίου 2015 διακόπτεται οριστικά το σήμα του σταθμού. Ένα μήνα αργότερα ο σταθμός σταματάει τη μετάδοση του προγράμματός του στην καλωδιακή τηλεόραση και στο διαδίκτυο.

Έκτοτε, ο σταθμός ΤΒ-2 του Τομσκ, παραμένει κλειστός. Η συντακτική ομάδα, έχει ιδρύσει ένα διαδικτυακό ειδησεογραφικό οργανισμό και από εκεί προσπαθεί να ενημερώνει τους πολίτες της ευρύτερης περιοχής της Δυτικής Σιβηρίας, αλλά και ολόκληρης της Ρωσίας.

Στους δύσκολους αυτούς καιρούς για τους συναδέλφους από την άλλη γωνιά του κόσμου κυριολεκτικά, συναντήθηκα με την Βικτώρια Μιούντσικ, στην Μόσχα, στα πλαίσια των σεμιναρίων που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων με την Ένωση Δημοσιογράφων Ρωσίας και την Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Μόσχα.

Στα διαλείμματα των εργασιών, συναντιόμασταν, συζητούσαμε. Είχα πολλές ερωτήσεις, αλλά η Βικτώρια προσηνής με άκουγε και απαντούσε ήρεμα. Ένα μικρό κομμάτι αυτών των συζητήσεων δημοσιεύω σήμερα, προκειμένου να ενημερωθεί ο Έλληνας αναγνώστης, για τις δύσκολες και αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες εργάζονται πολλοί Ρώσοι συνάδελφοί μου.

Σε ποιόν ανήκει η ιδέα για το “Αθάνατο Σύνταγμα”;

Την πρωτοβουλία του «Αθάνατου Συντάγματος» είχαν τρεις συνεργάτες του Tomsk Media Group, o Ιγκόρ Ντμίτριεφ, ο Σεργκέι Λαλενκόφ και ο Σεργέι Κολοτόβκιν. Στις αρχές του 2012 πήγαν στον διευθυντή του Tomsk Media Group Βίκτωρ Μουντσίκ και συζήτησαν μαζί του την ιδέα της διοργάνωσης την 9η Μαΐου μιας πορείας, όπου καθένας που θα συμμετείχε θα κρατούσε τη φωτογραφία του προγόνου του που πολέμησε στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και δεν ζει πλέον. Ευθύς εξαρχής ξεκαθαρίστηκε πως δεν θα ήταν μια κρατική, εμπορική και απολίτικη διαδήλωση. Αυτό προϋπέθετε πως δεν θα υπήρχαν μπλοκ διαδηλωτών με πολιτικά, επιχειρηματικά πανό και σύμβολα και πως δεν θα γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης για δημόσιες σχέσεις. Η ιδέα άρεσε, έγινε αποδεκτή και όλα τα ΜΜΕ του Τομσκ την αγκάλιασαν. Την πρώτη χρονιά, στη διαδήλωση για το «Αθάνατο τάγμα» συγκεντρώθηκαν περίπου 6.000 άτομα, πολλά περισσότερα απ’ όσα περιμέναμε. Κατά τη διάρκεια των επόμενων μηνών συνάδελφοι μίλησαν για το «Αθάνατο Σύνταγμα» σε άλλες πόλεις, φτιάξαμε μια ιστοσελίδα, μετά από λίγο κυκλοφόρησε και ο Κανονισμός του Αθάνατου Συντάγματος, καθιερώθηκε ο θεσμός των συντονιστών, εκείνων δηλαδή που διοργανώνουν την εκδήλωση στις άλλες πόλεις. Έτσι, αυτή η απλή ιδέα, έγινε κτήμα όλης της Ρωσίας αλλά και  πολλών χωρών του εξωτερικού. Από τη στιγμή που άρχισαν να συμμετέχουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι το κράτος προσπάθησε να ελέγξει το «Αθάνατο Σύνταγμα», γι’ αυτό και δημιούργησε μια παράλληλη δομή με την ίδια ονομασία. Σύμφωνα με ορισμένους το κλείσιμο του ΤΒ-2 είχε, εν μέρει, ως αιτία και το ρόλο που διαδραμάτισαν οι συνεργάτες μας στην οργάνωση αυτού του κινήματος. Στις αρχές δεν άρεσε καθόλου το γεγονός ότι οι άνθρωποι μόνοι τους μπορούν να αυτοοργανωθούν και να μετεξελιχθούν σε ένα κοινωνικό κίνημα.

Ο ΤΒ-2 ήταν ένας από τους πρώτους μη κρατικούς, ιδιωτικούς σταθμούς στη Ρωσία. Πώς καταφέρατε να έχετε τόσο μεγάλο κύρος και σεβασμό, αλλά και αλληλεγγύη από την κοινή γνώμη;

Ο τηλεοπτικός σταθμός προσπάθησε να εφαρμόζει τις αρχές της δημοσιογραφίας, οι δημοσιογράφοι του πολύ συχνά ερευνούσαν υποθέσεις τις οποίες αρνούνταν να ερευνήσουν άλλοι συνάδελφοι. Αυτό από μόνο του προσέδωσε μεγάλο κύρος στην ΤΒ-2 στο Τομσκ. Η δημοσιογραφία που ασκούσαμε στο ΤΒ-2 ήταν υψηλού επαγγελματικού επιπέδου, τιμηθήκαμε πολλές φορές με βραβεία για τις δημοσιογραφικές μας επιτυχίες, μεταξύ δε αυτών και με το βραβείο της Ρωσικής Ακαδημίας Τηλεόρασης. Ο ΤΒ-2 ήταν πολύ γνωστός στο επαγγελματικό μας περιβάλλον. Γι’ αυτό και τη στιγμή που μας έκλεισαν είδαμε να φουντώνει το κύμα αλληλεγγύης. Ανάμεσά τους ήταν και πολλοί που δεν είχαν τις δικές μας απόψεις για μια φιλελεύθερη τάση στη δημοσιογραφία, όπως αυτή που υπηρετούσε ο ΤΒ-2. Θα πρέπει, ωστόσο, να σημειώσουμε πως στις εκπομπές μας, προσπαθούσαμε πάντα να έχουμε ανθρώπους που εξέφραζαν διαφορετικές πολιτικές απόψεις και κατά τη διάρκεια των είκοσι ετών λειτουργίας μας κρατήσαμε αποστάσεις από όλα τα πολιτικά κόμματα.

Η επίθεση των αρχών εναντίον σας ξεκίνησε με μία ανώνυμη καταγγελία, η οποία διαδόθηκε μέσω Διαδικτύου. Μάθατε, τελικά, ποιος έγραψε αυτόν τον λίβελλο;

Αναφορικά με την πατρότητα των ανωνύμων καταγγελιών κάνουμε διάφορες υποθέσεις. Αναφορικά με τον ηθικό αυτουργό, τον παραγγελιοδόχο, πιστεύουμε πως είναι μέρος μιας επιχείρησης της FSB (η διάδοχος της KGB σ.σ.). Η πρώτη εκστρατεία εναντίον μας στο Διαδίκτυο έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και τότε είχαμε με ακρίβεια διαπιστώσει πως υλικό ανωνύμων συγγραφέων προσπαθούσε να στείλει στις συντακτικές ομάδες διαφόρων ΜΜΕ του Τομσκ ένας συνεργάτης αυτής της υπηρεσίας, πράγμα για το οποίο ανοιχτά μας μίλησαν οι επικεφαλής αυτών των ΜΜΕ.

Επίσης, ανωνύμως σας κατηγόρησαν ότι είστε πράκτορες ξένων μυστικών υπηρεσιών και ότι προετοιμάζατε εξέγερση τύπου Μειντάν του Κιέβου. Τι απαντάτε σε αυτές τις κατηγορίες και τι, τελικά, απέδειξαν οι αρχές από όλα αυτά;

Οι αιτιάσεις ότι είμαστε πράκτορες ξένων μυστικών υπηρεσιών είναι εντελώς παράλογες. Ένα από τα βασικά επιχειρήματα είναι ότι συνεργαζόμαστε με ξένους επενδυτές. Αν το λάβουμε σοβαρά αυτό υπόψη τότε θα πρέπει να κατηγορηθούν ως πράκτορες ξένων μυστικών υπηρεσιών η Gazprom, Rosneft και άλλες μεγάλες εταιρείες. Αναφορικά με το Μειντάν, αντιλαμβάνεστε πόσο γελοίο θα έδειχνε κάτι τέτοιο στο Τομσκ. Είμαστε πολύ μακριά από την Μόσχα. Δεν θα φτάναμε καν εκεί, ακόμη κι αν ξεκινούσαμε.

Ποιες κρατικές υπηρεσίες αναμείχθηκαν στο κλείσιμο του ΤΒ-2;

Η Ρωσική Επιτροπή Ελέγχου των ΜΜΕ, Η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών, η Υπηρεσία Αντιμονοπωλιακού Ελέγχου, τα δικαστήρια, οι τοπικές αρχές και η αστυνομία.

Πώς εκτιμάτε την κατάσταση με την ελευθερία του λόγου στη Ρωσία σήμερα;

Γενικά, ελευθερία του λόγου, με συνταγματικές εγγυήσεις, δεν υπάρχει. Ακόμη και εκείνα τα ΜΜΕ, τα οποία επιτρέπουν στον εαυτό του πράγματα που άλλα δεν τολμούν, γνωρίζουν πως υπάρχει η έννοια «διπλή σταθερά», δηλαδή θέματα τα οποία απειλούν με κλείσιμο τα ΜΜΕ που θα τα αγγίξει. Η αλήθεια καθαυτή, ως έννοια, είναι κάτι που, παρόλα αυτά, δεν υπάρχει. Γι’ αυτό και ορισμένοι τολμούν. Προσπαθούμε να μην λαμβάνουμε υπόψη αυτή την έννοια. Μέχρι τώρα τα καταφέρνουμε.

Πώς νιώσατε όταν έκλεισε ο σταθμός;

Όταν σκοτώνουν το έργο, στο οποίο αφιέρωσες δύο και πλέον δεκαετίες της ζωής σου, φυσικά, νιώθεις μια πίκρα. Ωστόσο, η υποστήριξη της κοινής γνώμης, την οποία βιώσαμε τις ημέρες της δολοφονίας του τηλεοπτικού σταθμού μας βοήθησε να κατανοήσουμε το νόημα της δουλειάς μας, επιβεβαίωσε ότι αυτή η πόλη μας χρειάζεται.

Ποιες από τις έρευνες που κάνατε νομίζετε πως προκάλεσαν αυτήν την αντίδραση από την πλευρά της εξουσίας;

Είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί μονοσήμαντα αυτό το ερώτημα. Πολλοί τη συνδέουν με ορισμένα ρεπορτάζ μας. Με την αποστολή δημοσιογράφων μας στο Μεϊντάν, με την προβολή ενός ντοκιμαντέρ Γερμανών δημοσιογράφων για τις αυθαιρεσίες κατά την προετοιμασία της Ολυμπιάδας στο Σότσι, με την προβολή μιας έρευνας για την αποστολή εθελοντών από το Τομσκ στην Ανατολική Ουκρανία, με την εμφάνιση προσωπικοτήτων της μαύρης λίστας σαν τον Νεμτσόφ (τότε ζούσε ακόμη). Ωστόσο, το πρόβλημα δεν είναι στις μεμονωμένες έρευνες αλλά στη γενικότερη πολιτική της συντακτικής ομάδας, την οποία δεν ήλεγχαν οι αρχές. Για πρώτη φορά έγινε απόπειρα να κλείσει ο ΤΒ-2 το 2007, πολύ πριν την ουκρανική κρίση.

Πείτε μας δυο λόγια για το πρόγραμμα «Συνηθισμένο θαύμα»;

Το «Συνηθισμένο θαύμα» ήταν ένα φιλανθρωπικό πρόγραμμα του ΤΒ-2, το οποίο ξεκίνησε το 2007. Επρόκειτο για συλλογή χρημάτων που θα βοηθούσαν άρρωστα παιδιά. Στην αρχή ήταν ετήσιοι τηλεμαραθώνιοι, μετά όμως δημιουργήθηκε ένα Φιλανθρωπικό Ίδρυμα. Η διοίκηση του ΤΒ-2 δεν συμμετείχε στο ίδρυμα και τη διαχείρισή του, δεν έχει καμιά σχέση, ωστόσο το υποστήριζε ως ΜΜΕ. Μέχρι τη στιγμή που μπορούσαμε να το κάνουμε. Μετά μας έκλεισαν.

Πώς αντέδρασε η κοινή γνώμη, οι τηλεθεατές στο κλείσιμο του σταθμού σας;

Ένα μέρος της κοινής γνώμης (τη λέξη αυτή, φυσικά, σε σχέση με τη ρωσική πραγματικότητα, θα πρέπει να τη χρησιμοποιούμε με πολλά εισαγωγικά), προσπάθησε, παρόλα αυτά, να μας στηρίξει. Ωστόσο, στη σημερινή Ρωσία μια πολιτική απόφαση, ακόμη και με μεγάλη υποστήριξη της κοινωνίας, δεν αλλάζει. Κι αυτό γιατί η απόφαση για το κλείσιμο του σταθμού ελήφθη σε πολύ υψηλό επίπεδο.

Πώς έχουν τα πράγματα με τη δικαστική εξέλιξη της υπόθεσης;

Οι δικαστές μας είναι ελεγχόμενοι σε αυτές τις περιπτώσεις. Η κύρια δίκη για την υπόθεσή μας έγινε κεκλεισμένων των θυρών με πρόσχημα τα κρατικά μυστικά που υπήρχαν στον φάκελο, στην πραγματικότητα όμως για να αποφύγουν την αρχή της δημοσιότητας της δίκης. Όλοι ξέρουν πως η υπόθεσή μας δεν είναι ούτε νομική ούτε οικονομική, αλλά πολιτική. Παρόλα αυτά τρέχουμε στα δικαστήρια. Άλλο τρόπο υπεράσπισης των συμφερόντων μας δεν έχουμε, εκτός από τη δικαστική οδό (συν την μέγιστη δυνατή δημοσιότητα). Μερικές φορές έχουμε επί μέρους επιτυχίες, έχουμε κερδίσει δύο δίκες για την παράνομη αφαίρεση της άδειας λειτουργίας και για τη διακοπή μετάδοσης του σήμερα. Η αλήθεια όμως είναι ότι οι επιτυχίες αυτές δεν μας επιτρέπουν να αναβιώσουμε την καταστραμμένη επιχείρησή μας.

Ποιος σας βοηθάει νομικά στις δικαστικές σας υποθέσεις;

Έχουμε πολύ καλό νομικό τμήμα. Οι νομικοί μας, εξειδικευμένοι στο δίκαιο των ΜΜΕ είναι υψηλού επαγγελματικού επιπέδου. Με συμβουλές μας βοηθούν και άλλοι νομικοί, εξίσου καταρτισμένοι.

Συνεχίζετε να δουλεύετε μετά το κλείσιμο του σταθμού και πως;

Δουλεύουμε στο διαδίκτυο. Εκσυγχρονίσαμε την ιστοσελίδα του ΤΒ-2 ((tv2.today). Ενώ όμως παλιά εργαζόμασταν 200 και πλέον άτομα, έχουμε απομείνει μόνο 15.

Γιατί επιλέξατε την γάτα ως λογότυπο του ΤΒ-2;

Είναι η γάτα του Κίπλινγκ. Ή καλύτερα, ο γάτος που κυκλοφορεί ανεξάρτητος. Είναι το σύμβολο της ανεξαρτησίας.

Πώς αντέδρασαν οι δημοσιογραφικές ενώσεις στη Ρωσία και την Ευρώπη στο κλείσιμο του σταθμού;

Η Ένωση Ρώσων Δημοσιογράφων μας υποστήριξε. Και ορισμένες διεθνείς οργανώσεις επίσης. Η αλληλεγγύη μας χαροποίησε. Δεν είχε όμως κανένα πρακτικό αποτέλεσμα. Η επιρροή αυτών των οργανώσεων στη διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων στη σημερινή Ρωσία είναι μηδαμινή, δυστυχώς.