Είναι δεδομένη η ικανότητα του Έλληνα πρωθυπουργού να αφουγκράζεται, στο εσωτερικό της χώρας, το ακροατήριο και να επεξεργάζεται ή και να επαναπροσδιορίζει ταχύτατα την επικοινωνιακή τακτική «είμαι ένας από εσάς». Είτε προσαρμοζόμενος στην περίπτωση που το περιβάλλον εκπέμπει με σαφήνεια τα χαρακτηριστικά του είτε δημιουργώντας το δικό του μοτίβο και επιβάλλοντας κώδικες κάνοντας τους άλλους να συμμετέχουν δια της επικρότησης.
Η ικανότητα αυτή φάνηκε για μία ακόμα φορά κατά τις πασχαλινές διακοπές στην Κέρκυρα και ιδίως την ώρα των “μπότηδων” όταν ο πρωθυπουργός ρίχνοντας το κανάτι στην πλατεία Σπανιάδα αστειεύτηκε “μην περνάει ο Σόιμπλε από κάτω”. Προσπερνούμε το γεγονός ότι πίσω από αυτήν τη διαδικασία καραδοκεί η μυστηριώδης και επικίνδυνη θεοποίηση των λαϊκών ενστίκτων. Προσπερνούμε και την κριτική περί της ποιότητας του συγκεκριμένου χιούμορ. Η τεχνική που ακολουθήθηκε στη συγκεκριμένη περίπτωση συγκαταλέγεται μεταξύ των δημοφιλέστερων και έχει συγκεκριμένο όνομα: “Plain Folks”.
Το βασικότερο χαρακτηριστικό αυτής της τεχνικής είναι ότι το κεντρικό πρόσωπο, ομιλητής, αφηγητής, παρουσιαστής εμφανίζει τον εαυτό του ως ένα μέρος του κοινού του, μία μονάδα που συμμερίζεται τις ανάγκες και τους στόχους του. Ομιλεί την ίδια συναισθηματική γλώσσα με αυτό, επικοινωνεί μαζί του με τις ίδιες προσλαμβάνουσες ενώ μία εξ αυτών -και εξαιρετικά δυναμική- είναι το χιούμορ. Μια τακτική που εφαρμόζεται σε μεγάλο βαθμό στη διαφήμιση υιοθετώντας ως πρώτο βήμα ένα κοινό σημειωτικό background μεταξύ των δύο πλευρών.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν η πλατεία της Κέρκυρας και το διάσημο έθιμο των “μπότηδων”. Το ιδεολογικό υποστύλωμα των “κακών Γερμανών” επί του οποίου στηρίζεται πολλαπλώς το κυβερνητικό επικοινωνιακό στυλ, υπαγόρευσε το “πάντρεμα” όλων στη φράση του πρωθυπουργού. Και του κοινού λαϊκού αφηγήματος επί του εθίμου. Και της συναισθηματικής γλώσσας καθώς το χριστιανικό τελετουργικό λειτουργεί ως επικοινωνιακά ισχυρότερο. Και της επωδού των “κακών Γερμανών”. Και του χιούμορ, όποιας ποιότητας και αν είναι αυτό.
Τα περισσότερα ΜΜΕ δεν έκαναν κάτι περισσότερο, μέρες που είναι, από το να αναπαραγάγουν τη δήλωση αυτή ντυμένη με το ελαφρό αεράκι του αστεϊσμού χωρίς αναφορές στην πολιτική ούτε και στην επικοινωνιακή μηχανή που την οδήγησε σε εκείνο το κερκυραϊκό μπαλκόνι. Η αναπαραγωγή έγινε στο πλαίσιο της εθιμικής κάλυψης των “πασχαλινών δηλώσεων των πολιτικών αρχηγών”. Και το ερώτημα που προκύπτει αναφορικά με τα ΜΜΕ είναι το κατά πόσο δικαιούνται σε περιόδους κρίσεων να λειτουργούν και αυτά στο πλαίσιο ενός ασυνείδητου συγκινησιακού περιβάλλοντος με άκριτους συναισθηματισμούς; Κατά πόσο συμβάλλουν και αυτά στο “χάιδεμα” της “πάντα ορθής” λαϊκής βούλησης με αποτέλεσμα όλα να συμφωνούν σε μια εξαιρετική αλλά στρεβλή εικόνα της πραγματικότητας;
Αν, δηλαδή, κάποιος δεν αντιμετωπίσει την πρωθυπουργική δήλωση με το γνωστό εργαλείο “έλα μωρέ μια πλακίτσα έκανε” αλλά προσπαθήσει να την αναλύσει σε όλα της τα μηνύματα, όχι μόνο τα άμεσα -αυτά που επεδίωξε να εκπέμψει εκείνην την ώρα συνοδεία παροτρυντικού προς το κοινό χαμόγελου- αλλά και όσα μετέφερε στην πολιτισμική της καρότσα, θα έχει πολλά να πει.
Κατ’ αρχάς, σε συνειρμικό επίπεδο, η αναγωγή της εικόνας του Β. Σόιμπλε να περνά εκείνην τη στιγμή της ρίψης των κανατιών με το αναπηρικό αμαξίδιό του από την πλατεία, είναι σαφές ότι ξεφεύγει από το προφανές του χιούμορ με υποψίες χλευασμού. Ίσως και της εικόνας μιας λαϊκής διαπόμπευσης μετά από την απόδοση “δικαιοσύνης” όχι με ένδικα έστω και “επαναστατικά” μέτρα αλλά βάσει του θρησκευτικού – εθιμικού δικαίου που λειτουργεί ως ισχυρότερο των υπολοίπων.
Όσο και αν φαίνεται υπερβολική μια τέτοια θεώρηση της φράσης, επί της ουσίας σε αυτό οδηγεί όσο και αν μην ήταν αυτός ο στόχος. Η κατεργασία του συλλογικού φαντασιακού δεν είναι πάντα συνειδητή διαδικασία. Ευθύνεται όμως το ίδιο σε κάθε περίπτωση. Όσο και αν δεν ανήκει στις άμεσες επιδιώξεις σου, όταν υιοθετείς χιούμορ επιπέδου γαλαρίας από το υψηλό πόστο στο οποίο βρίσκεσαι, δεν πετυχαίνεις πολλά περισσότερα από το να ενισχύεις τη συνολικότερη φτήνια. Το χιούμορ είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, απαιτεί υψηλό ταλέντο και αντίληψη. Επικοινωνιακά, με το καλό χιούμορ πετυχαίνεις σημαντικότερα πράγματα. Με το καλό, όμως, όχι αυτό που απλώς γαργαλάει ένστικτα. Και δεν είναι κακό τα Μέσα να μάθουν να μην προβάλλουν κάθε είδος χιούμορ “φαρμακερή ατάκα”. Άλλωστε με τα κλισέ δεν γέλασε κανείς…
