Ο Leonid Kravchuk, πρώτος πρόεδρος της Ουκρανίας (από τις 5 Δεκεμβρίου 1991 έως τις 19 Ιουλίου 1994) απεβίωσε στις 10 Μαΐου, σε ηλικία 88 ετών. Αυτό μας δίνει την αφορμή να ανατρέξουμε στις σχετικές με τη χώρα του εξελίξεις της εποχής εκείνης, τριάντα και πλέον χρόνια πριν…
Η «Επανάσταση του Γρανίτη»
Το 1991 το 41% των κατοίκων της Ουκρανίας ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας. Στις 24 Αυγούστου του ιδίου έτους, ύστερα από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα των νοσταλγών του υπαρκτού σοσιαλισμού, η Ουκρανία ανακηρύχθηκε για δεύτερη φορά στην ιστορία της ανεξάρτητο κράτος. Την πρώτη φορά που συνέβη αυτό, την περίοδο 1917-1920, όλα είχαν πάει στραβά λόγω της χαοτικής κατάστασης που επικρατούσε στα ενδότερά της: Ο στρατός της Entente πολεμούσε τους μπολσεβίκους που ήδη βρίσκονταν σε εμφύλιο με τους Λευκούς θιασώτες του τσαρικού καθεστώτος, οι κοινωνικοί επαναστάτες του Makhno βρίσκονταν παντού στο νότο και διάφορες ένοπλες αυτονομιστικές ομάδες από τα γειτονικά κράτη έκαναν τα δικά τους. Τον Οκτώβρη της προηγούμενης χρονιάς από τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας έλαβε χώρα η «Επανάσταση του Γρανίτη» (Revolution on Granite), που είχε στόχο την αποτροπή μιας νέας συνθήκης ένωσης με την ΕΣΣΔ. H κινητοποίηση αυτή ξεκίνησε από τους φοιτητές και γρήγορα επεκτάθηκε, φθάνοντας ως την ικανοποίηση των κυριότερων από τα αιτήματα που διατυπώθηκαν.
Πέρα από αυτό, οι διαδηλωτές προέρχονταν στη μεγάλη πλειοψηφία τους από τον ευρύτερο δημοκρατικό χώρο. Την 1η Δεκεμβρίου 1991 διεξήχθη δημοψήφισμα για την επικύρωση της ανεξαρτησίας, στο οποίο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της περιοχής του Donbas: To 84% των ψηφοφόρων στην περιφέρεια του Donetsk ψήφισε υπέρ της απεμπλοκής της χώρας από τη Σοβιετική Ένωση με συμμετοχή 77%, ενώ στην περιφέρεια του Luhansk τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 83,5% και 81%. Ταυτόχρονα έγιναν και οι πρώτες προεδρικές εκλογές, που ανέδειξαν ως πρώτο πρόεδρο της Ουκρανίας τον Leonid Kravchuk.
Το πολιτικό δόγμα του Leonid Kravchuk ήταν η αποφυγή συγκρούσεων και η ευθεία διακήρυξη των θέσεών του. Θεωρούνταν διπλωμάτης και προσεκτικός. Αυτό τον βοήθησε να διατηρήσει και να ενισχύσει την εξουσία του στην Ουκρανία, κατά τη μετάβαση από τη σοβιετική διοίκηση στην ανεξαρτησία. Ήταν τρίτος στην ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ουκρανίας πριν από το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, παρά το ότι δεν ανήκε στην κυβερνητική ομάδα του Ντνιπροπετρόφσκ. Απέφυγε τις άκαμπτες θέσεις απέναντι στις δημοκρατικές αλλαγές, ενώ ήταν μια συμβιβαστική φιγούρα τόσο για τους συντηρητικούς, όσο και για τους μεταρρυθμιστές.
Παρά τις αντίθετες προβλέψεις, η οικονομία της Ουκρανίας ακολούθησε καθοδική πορεία, την πρώτη οκταετία της ανεξαρτησίας. Δεν μπορούσε φυσικά να συμβεί διαφορετικά στην περιοχή του Donbas, όπου ο μέσος μισθός έπεσε κατά 80% μέσα σε τρία χρόνια (1990-1993). Ακολούθησε κρίση και μια μεγάλη απεργία στα ανθρακωρυχεία, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί από τα πιο επικίνδυνα στον κόσμο, λόγω του μεγάλου βάθους εξόρυξης (1.800 μέτρα). Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές μετά την ανεξαρτησία, στην περιοχή του Donbas έλαβε χώρα και ένα δημοψήφισμα, που είχε σκοπό να επιλύσει διάφορα θέματα συνταγματικής τάξης (αν τα ρωσικά θα έπρεπε να ανακηρυχθούν επίσημη γλώσσα της Ουκρανίας μαζί με τα ουκρανικά, αν τα ρωσικά θα έπρεπε να είναι η διοικητική γλώσσα στις περιοχές Donetsk και Luhansk, αν η χώρα θα έπρεπε να αποτελείται από ομοσπονδιακά κρατίδια). Σε αυτές τις προτάσεις απάντησε «ναι» το 90% των ψηφοφόρων, όμως πέραν τούτου ουδέν, παρά το γεγονός ότι τα πρώτα χρόνια της ουκρανικής ανεξαρτησίας οι πρόεδροι ήταν ρωσόφωνοι. Ως αντάλλαγμα, κάποια σοβαρά οικονομικά μέτρα έφεραν ανακούφιση στην περιοχή, ενώ καταλάγιασαν για την ώρα τα αιτήματα για αυτονομία (σύμφωνα με τα σοβιετικά απογραφικά αρχεία του 1989, το 45% του πληθυσμού στο Donbas δήλωσε ότι η εθνικότητά του είναι ρωσική).
Στις εκλογές του 1994 πρόεδρος της Ουκρανίας αναδείχθηκε ο Leonid Kuchma, πρωθυπουργός της προηγούμενης κυβέρνησης, ο οποίος διατήρησε το ύπατο αξίωμα ως τον Ιανουάριο του 2005. Ύστερα από μια σπουδαία καριέρα στον κλάδο της διαστημικής τεχνολογίας (υπεύθυνος δοκιμών στο κοσμοδρόμιο του Baikonur) ρίχτηκε στον στίβο της πολιτικής. Φυσικά, ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και μάλιστα με υψηλό αξίωμα. Για την εκλογή του βασίστηκε στις ψήφους της νότιας και της ανατολικής Ουκρανίας, καθώς δεν είχε μεγάλη απήχηση στα δυτικά.
