Το παρακάτω είναι το κείμενο-δήλωση της αντιπροέδρου της Ευρωπαικής Ενωσης Δημοσιογράφων για την επέτειο των 10 χρόνων από τη δολοφονία της Αννας Πολιτόφσκαγια. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι αυτά που περιγράφει θυμίζουν έντονα τις κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης, τις διαδικασίες και την γενικότερη κατάσταση που επικρατεί αυτήν τη στιγμή στο χώρο των ελληνικών ΜΜΕ.
Η Άννα Πολιτκόφσκαγια δεν ήταν η πρώτη δημοσιογράφος που σκοτώθηκε στη Ρωσία μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ.Την ημέρα της δολοφονίας της στη Μόσχα, 7 Οκτωβρίου του 2006, ο κατάλογος των νεκρών του Ιδρύματος για την υπεράσπιση της Glasnost αποτελούνταν από 211 ονόματα. Εμείς, οι διοργανωτές της συνάντησης Μνήμης στην κεντρική πλατεία Πούσκιν της Μόσχας, διαβάσαμε αυτά τα ονόματα με δυνατή φωνή, και μας πήρε 40 λεπτά, αφήνοντας άφωνους όλους όσοι παρακολουθούσαν, Ρώσους και ξένους δημοσιογράφους.
Τέλος πάντων, η Άννα Πολιτκόφσκαγια έγινε ο πρώτος Ρώσος δημοσιογράφος, του οποίου η δολοφονία έγινε διεθνής είδηση και ξεκίνησε, μετά από πολλά χρόνια, ένα νέο ενδιαφέρον για τη Ρωσία και τα ρωσικά Μέσα Ενημέρωσης. Δεκάδες διεθνή συνέδρια, ταινίες, βιβλία, συζητήσεις ανήγαγαν την Αννα σε σύμβολο θάρρους, αφοσίωσης στο επάγγελμα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, για εκατοντάδες συναδέλφους και γενικά για το κοινό σε πολλές χώρες. Ενθυμούμενοι σήμερα την Αννα, θυμόμαστε ταυτόχρονα όλους εκείνους που πλήρωσαν με τη ζωή τους την αναζήτηση της αλήθειας. Στην πλατεία Πούσκιν το 2006, πιστεύαμε ότι η δολοφονία της θα ήταν η τελευταία. Κάναμε λάθος. Ο αριθμός σήμερα των νεκρών επαγγελματιών των Μέσων Ενημέρωσης που έχουν σκοτωθεί, εξαφανιστεί, πεθάνει κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες είναι πάνω από 350 στη Ρωσία. Μερικοί απ ‘αυτούς έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, στην περιοχή του Καυκάσου και της Ανατολικής Ουκρανίας. Πολλοί έχουν σκοτωθεί μάλλον μακριά από εμπόλεμες ζώνες. Οι περισσότερες τραγωδίες έληξαν με ατιμωρησία.
Για να πω την αλήθεια, σύμφωνα με τα στοιχεία της UNESCO, λιγότερο από το 10 τοις εκατό του συνόλου των δολοφονιών δημοσιογράφων σε όλο τον κόσμο έκλεισε με δικαστική απόφαση και την τιμωρία των υπευθύνων, δολοφόνων και ηθικών αυτουργών.
Έτσι, η Ρωσία δεν αποτελεί εξαίρεση.
Οι περισσότερες δολοφονίες δεν έχουν ακόμη ερευνηθεί σωστά: Η δολοφονία του Dmitry Kholodov από Moscovsky Komsomolets το 1994 (το 2014 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάσισε ότι δεν έγινε από τις Ρωσικές Αρχές σωστή διερεύνηση της υπόθεσης), των τηλεοπτικών αστέρων Vlad Lietiev, του “Ρώσου Larry King” το 1995, της Larisa Yudina από Kalmykya το 1999 (για τους Ρώσους δημοσιογράφους ήταν το σύμβολο της δημοσιογραφίας υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων), ο περίεργος θάνατος του Yury Shcekochikhin το 2003, ο θάνατος των 16 από τoυς 17 δημοσιογράφους που σκοτώθηκαν στο Νταγκεστάν και άλλα. Η έρευνα της δολοφονίας Politkpvakaya, παρά το γεγονός ότι κάποιοι μπήκαν φυλακή, έχει παγώσει. Ο αρχισυντάκτης της Novaya Gazeta Ντμίτρι Μουράτοφ είπε ότι αισθάνεται απογοητευμένος από αυτό, και δεν έχει καμία ελπίδα.
Ευτυχώς, Glasnost Defense Foundation and RUj δεν έχουν αναφέρει δολοφονίες για το 2015 και το 2016. Όμως, οι επιθέσεις εναντίον δημοσιογράφων, οι ξυλοδαρμοί, οι απειλές και οι διάφορες μορφές λογοκρισίας είναι καθημερινή πρακτική.
Η νοοτροπία της ατιμωρησίας (τα γεγονότα της βίας κατά των δημοσιογράφων… παρακάμπτονται, επιθέσεις σε δημοσιογράφους και απειλές δεν τιμωρούνται σε τακτική βάση, και η νομοθεσία που υφίσταται για την προστασία των δημοσιογράφων δεν λειτουργεί σωστά) είναι η πραγματική απειλή για την ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, καθώς και για την ίδια τη δημοκρατική ανάπτυξη.
Πρόσφατοι κανονισμοί για τα ΜΜΕ, ιδίως από το 2014, δημιουργούν νέες προκλήσεις για τις ανεξάρτητες φωνές στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Όπως έγραψε η διευθύντρια του Κέντρου Υπεράσπισης της Μαζικής Επικοινωνίας, μέλος του διοικητικού συμβουλίου και δικηγόρος ειδική στα ΜΜΕ Galina Arapova, “όλοι οι πρόσφατοι νόμοι δημιουργούν επιπλέον προνόμια για τα κρατικά Μέσα Ενημέρωσης και ιδίως για την κρατική τηλεόραση” ενώ την ίδια στιγμή ” οι Αρχές κάνουν ισχυρή χρήση των διοικητικών πόρων προκειμένου να κρατήσουν τον Τύπο υπό έλεγχο και να ενισχύσουν τη δυνατότητα λογοκρισίας γύρω από μεμονωμένους δημοσιογράφους και οργανισμούς ΜΜΕ.
Ο Ποινικός Κώδικα δίνει μια ποικιλία περίπου 30 διατάξεων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εναντίον δημοσιογράφων (ξεκινώντας από εγκληματική δυσφήμιση και παραβίαση της ιδιωτικής ζωής και φτάνοντας μέχρι λόγους κρατικών μυστικών, εξτρεμισμού και αποσχιστικών τάσεων)”. Και το μόνο άρθρο (144) του Ποινικού Κώδικα, που προστατεύει τους δημοσιογράφους από την παρενόχληση – ποινική ευθύνη για “παρεμπόδιση των νόμιμων επαγγελματικών δραστηριοτήτων των δημοσιογράφων» – χρησιμοποιείται πολύ σπάνια.
Οι εμπειρογνώμονες των ΜΜΕ μετρούν περισσότερους από 20 νέους κανονισμούς και τροποποιήσεις σε διαφορετικούς νόμους που πέρασαν στο κοινοβούλιο από το 2014 και που περιορίζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τον δημοσιογράφο και τη δημοσιογραφική εργασία. Πολλοί από αυτούς είναι αντιφατικοί και φυσικά δεν έχουν ποτέ σωστά συζητηθεί με τους επαγγελματίες και την κοινότητα εμπειρογνωμόνων. Η εφαρμογή της πραγματικής νομοθεσίας είναι επίσης ένα πρόβλημα, τα μέσα ενημέρωσης αντιμετωπίζουν την κατάχρηση της νομοθεσίας, πρώτα απ ‘όλα με τον ισχύοντα νόμο περί εξτρεμισμού. Οι περιοριστικές ρυθμίσεις για το internet είναι επίσης ένα πρόβλημα. Ορισμένοι νόμοι εισάγουν αυστηρές κυρώσεις ή οδηγούν σε κλείσιμο όπως ο νόμος για την απαγόρευση της χρήσης άσεμνων λέξεων στα ΜΜΕ, ο οποίος απλώς οδηγεί σε υπέρογκα πρόστιμα αλλά και κλείσιμο του webside. Πρόσφατη πρωτοβουλία ονομαζόμενη «Νόμος Yarovaya”(που εισήγαγε ο MP Yarovaya) απαιτεί τον πλήρη έλεγχο στο διαδίκτυο (οι ειδικοί λένε ότι είναι αδύνατο λόγω τεχνικών και οικονομικών λόγων).
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι νέοι περιορισμοί για τα ΜΜΕ (καθώς και για τις ΜΚΟ) συνδέονται στενά με τις αντι-ρωσικές κυρώσεις από την πλευρά της Δύσης. Είναι φανερό ότι πρόκειται για αντιδράσεις σε πολιτικές εντάσεις που όμως είναι πραγματικά επιβλαβείς για την ελευθερία του λόγου και της κοινωνίας των πολιτών στη Ρωσία.
Σκιές ενός νέου Ψυχρού Πολέμου γίνονται όλο και πιο σκοτεινές, και αποδεικνύονται βλαβερές για το περιβάλλον των Μέσων Ενημέρωσης. Mainstream ΜΜΕ παράγουν αντι-δυτική και αντι-αμερικανική προπαγάνδα ως απάντηση στην αντι-ρωσική προπαγάνδα και την ευρεία παρουσίαση της Ρωσίας ως νέα «Αυτοκρατορία του Κακού». Πολλοί δημοσιογράφοι φοβούνται να την καταπολεμήσουν, να αντιδράσουν σε αυτήν την προπαγάνδα και δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν τη δουλειά τους. Η αυτολογοκρισία είναι πραγματικά ισχυρή, ειδικά κατά τη διάρκεια της κρίσης στον κλάδο και των περικοπών θέσεων εργασίας.
Τέλος πάντων, το τοπίο στα ρωσικά ΜΜΕ δεν είναι μια έρημος και πολλές εταιρείες ΜΜΕ ανεξάρτητες και ενδιαφέρουσες εξακολουθούν να δρατηριοποιούνται στη χώρα και να παράγουν ενδιαφέρον περιεχόμενο και καινοτόμες στρατηγικές, τόσο στον τομέα της διαχείρισης και της έρευνας όσο και στο θάρρος, την ηθική δέσμευση προς τη δημοσιογραφική αποστολή, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δικαιοσύνη. Είναι κρίμα που η εμπειρία τους δεν είναι γνωστή στο εξωτερικό.
Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης διέρχονται μια κρίση. Η οικονομική κρίση συμπιέζει τον χώρο του πλουραλισμού, πολλές ανεξάρτητες φωνές δεν μπόρεσαν να επιβιώσουν, τα έντυπα μέσα βρήκαν καταφύγιο στο Internet, πολλά έχουν κλείσει. Η έλλειψη διαφάνειας στην αγορά και η κυριαρχία του κράτους στον τομέα των ΜΜΕ, το μονοπώλιο στη διανομή, η μικρή και εξαρτώμενη από το κράτος διαφημιστική αγορά είναι επίσης ένα πρόβλημα.
Αλλά το κύριο πρόβλημα σήμερα είναι η έλλειψη επαγγελματικής αλληλεγγύης μεταξύ των παραγόντων των Μέσων Ενημέρωσης, η ασθενής αλληλεγγύη μεταξύ των δημοσιογράφων και η έλλειψη ευαισθητοποίησης στο ευρύ κοινό σχετικά με τη σημασία της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας ως δικής τους υπόθεσης και ως δημόσιου αγαθού.
Το ρωσική κοινό είναι παθητικό, οι πρόσφατες εκλογές το κατέδειξαν με σαφήνεια.
Η ανάδειξη της δημοσιογραφίας ως δημόσιου αγαθού, η συνειδητοποίηση της αξίας της και η αντιμετώπισή της ως κοινής μας υπόθεσης καθώς και η ανάπτυξη της επαγγελματικής αλληλεγγύης θα μπορούσαν να είναι τα βασικά εργαλεία στην αντιμετώπιση της ατιμωρησίας και της πίεση που υφίσταται η ελευθερία των ΜΜΕ.
Η Ρωσική Ένωση Δημοσιογράφων προσπαθεί να αναπτύξει αυτήν την επίγνωση. Σήμερα, 7 Οκτωβρίου, παρουσιάζει σε εκδήλωση μνήμης, την παράσταση ” ζωή σε δευτερόλεπτα” βασισμένη σε κείμενα των Politlovskaya και Shchekochikhin, που διασκεύασαν νέοι ηθοποιοί.
Είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι νέοι άνθρωποι δίνουν προσοχή σε όσους έχασαν τη ζωή τους για την αλήθεια. Είναι η ελπίδα μας. Ελπίζουμε ότι εγκέφαλοι των δολοφονιών της Άννας και των άλλων θα βρεθούν κάποτε στο δικαστήριο. Οτι οι δημοσιογράφοι δεν θα αντιμετωπίζουν βία και απειλές, και το ρωσικό κοινό θα στηρίξει την ανάπτυξη των ελεύθερων και υπεύθυνων ΜΜΕ.
Η επέτειος των 10 χρόνων από τη δολοφονία της Άννας ήταν πολύ δύσκολη στιγμή για τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης και τους Ρώσους δημοσιογράφους. Και είναι σημαντικό να
να είμαστε ειλικρινείς και να συνειδητοποιήσουμε ότι το μέλλον εξαρτάται από εμάς.
Το επάγγελμά μας είναι το επάγγελμα της καθημερινής επιλογής. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε. Είναι σημαντικό να φέρει τη ρωσική δημοσιογραφία και τις ανεξάρτητες φωνές της στο διεθνές κοινό. Θα είναι επίσης το αφιέρωμά μας στην Άννα.
Nadezhda Azhgikhina (αποκλειστική συνέντευξή της στον Δ. Τριανταφυλλίδη για το jaj μπορείτε να διαβάσετε εδώ)
Εκτελεστική Γραμματέας της RUJ και αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων.
