Η G.R.U. κατά τη διάρκεια της αιωνόβιας ιστορίας θεωρούνταν πάντα μία από τις κλειστές μυστικές υπηρεσίες του κόσμου και ιδιαίτερα της Σοβιετικής Ένωσης. Σε αντίθεση με πολλές κατασκοπίες του κόσμου, δεν έχει καν τμήμα Τύπου. Θεωρητικά το στρατηγείο της παραμένει κρυφό, ωστόσο όλοι γνωρίζουν που βρίσκεται το κτιριακό συγκρότημα με τον επιβλητικό πύργο φτιαγμένο από γυαλί, στην οδό Γκριζοντουμποβάγια στην Μόσχα. Πρόκειται για το περιβόητο «Ενυδρείο», όπως άρχισαν να το αποκαλούν μετά την κυκλοφορία του ομώνυμου βιβλίου που έγραψε ο Βλαντίμιρ Ρεζούν, με το ψευδώνυμο Σουβόροφ, ένας αντισυνταγματάρχης της υπηρεσίας που αποστάτησε στη Δύση στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Για την G.R.U. έχουν γραφεί πολλά βιβλία, έχουν γυριστεί πολλές ταινίες, παραμένει όμως πάντα ένα επτασφράγιστο μυστικό. Και πως αλλιώς θα μπορούσε να ήταν;

Οι πρόδρομοι

Από την εποχή της Ηγεμονίας της Ρους του Κιέβου, οι Ρώσοι ηγεμόνες χρησιμοποιούσαν πρέσβεις, ταχυδρόμους, εμπόρους και κατοίκους των παραμεθόριων περιοχών για να συγκεντρώνουν πληροφορίες σχετικά με τους αντιπάλους και οιωνεί εχθρούς τους.

Το 1571 ο τσάρος Ιβάν Δ’ ο Τρομερός, με διάταγμα του, ίδρυσε τα σώματα που σήμερα θα χαρακτηρίζαμε ως Στρατοχωροφυλακή, καθήκον των αντρών της οποίας, ήταν μεταξύ άλλων και η συλλογή πληροφοριών σχετικά με τον εντοπισμό εχθρικών στρατευμάτων και η ενημέρωση των πλησιέστερων οχυρών ώστε να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα. Ανάμεσα στα άλλα, οι άντρες του ειδικού αυτού σώματος, συλλάμβαναν «γλώσσες» (δηλαδή άντρες του εχθρού), οι οποίες με την κατάλληλη ανάκριση πρόδιδαν τα σχέδια των ηγητόρων τους.

Κατά την βασιλεία του τσάρου Αλεξέι Μιχαήλοβιτς, το 1654, ιδρύθηκε η Υπηρεσία Μυστικών Υποθέσεων, η οποία ήταν και η πρώτη κατασκοπευτική υπηρεσία στην ιστορία της Ρωσίας. Ο Πέτρος ο Α’ στον Στρατιωτικό Κανονισμό του 1716, θεσμοθέτησε την λειτουργία της κατασκοπευτικής υπηρεσίας, ενώ τον Ιανουάριο του 1810 ο τσάρος Αλέξανδρος Α’ ίδρυσε την πρώτη υπηρεσία στρατιωτικής κατασκοπίας, την επονομαζόμενη Αποστολή Μυστικών Υποθέσεων του Υπουργείου Πολέμου, η οποία τον Ιανουάριο του 1812 μετονομάστηκε σε Ειδική Καγκελαρία του υπουργού Πολέμου. Ανάμεσα στις αρμοδιότητες της Ειδικής Καγκελαρίας ήταν η διενέργεια στρατηγικής κατασκοπίας (συλλογή απόρρητων πληροφοριών στο εξωτερικό), η επιχειρησιακή – τακτική κατασκοπία (εντοπισμός και εξουδετέρωση των πρακτόρων του αντιπάλου). Επρόκειτο για την πρώτη υπηρεσία του Υπουργείου Πολέμου της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, η οποία ασχολήθηκε με την κατασκοπία των ενόπλων δυνάμεων άλλων χωρών.

Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στον καθοριστικό και πρωταγωνιστικό ρόλο στην ίδρυση της στρατιωτικής κατασκοπίας στη Ρωσία του αντιστράτηγου Πιότρ Μιχαήλοβιτς Βολκόνσκι, ο οποίος στη συνέχεια ανέλαβε επιτελάρχης του Γενικού Επιτελείου του ρωσικού στρατού. Πρώτοι επικεφαλής της στρατιωτικής κατασκοπίας ανέλαβαν τρεις έμπιστοι αξιωματικοί του υπουργού πολέμου: στις 29 Σεπτεμβρίου διορίστηκε ο συνταγματάρχης – υπασπιστής στρατιάς Αλεξέι Βασίλιεβιτς Βογιέϊκοφ, στις 19 Μαρτίου 1812 ο συνταγματάρχης Αρσένι Αντρέγιεβιτς Ζακρέσκι και στις 10 Ιανουαρίου 1813 ο συνταγματάρχης Πιότ Αντρέγιεβιτς Τσουϊκέβιτς.

Η στρατιωτική κατασκοπία στον αιώνα των Μπολσεβίκων

Την 1η Νοεμβρίου 1918 το Επαναστατικό Στρατιωτικό Συμβούλιο ( της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης -Ε.Σ.Σ.), επικύρωσε την ίδρυση του Επιτελείου του, ενώ στις 5 Νοεμβρίου εκδόθηκε και η σχετική διαταγή. Στον μηχανισμό του Επιτελείου, υπήρχε η Διεύθυνση Πρωτοκόλλου, στην οποία για πρώτη φορά εντάχθηκαν όλα τα τμήματα της στρατιωτικής κατασκοπίας που υπήρχαν την εποχή εκείνη και αποτέλεσαν ουσιαστικά τον πρόδρομο της μετέπειτα πανίσχυρης οργάνωσης. Αρχικά, η Διεύθυνση αποτελούνταν από δύο τμήματα: της κατασκοπίας και της αντικατασκοπίας, με επικεφαλής τον Συμεών Ιβάνοβιτς Αράλοφ, έναν Μπολσεβίκο, βετεράνο της στρατιωτικής κατασκοπίας του τσαρικού στρατού από τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου.

Τον Απρίλιο του 1921 η Διεύθυνση Πρωτοκόλλου μετονομάστηκε σε Διεύθυνση Κατασκοπίας του Επιτελείου του Εργατο-αγροτικού Κόκκινο στρατού (Ε.Α.Κ.Σ.) και έγινε έτσι το κέντρο της στρατιωτικής κατασκοπίας τόσο εν καιρών πολέμου όσο και σε ειρηνικές εποχές. Το 1926 η Διεύθυνση Κατασκοπίας μετονομάστηκε σε 4η Διεύθυνση του Ε.Α.Κ.Σ.

Τον Νοέμβριο του 1918 στην Μόσχα ιδρύθηκε η Σχολή Κατασκοπίας και Στρατιωτικού Ελέγχου. Στο πρόγραμμα της Σχολής υπήρχαν 13 μαθήματα, συμπεριλαμβανομένων της Γεωγραφίας, Πυροβολικού, Τακτικής, Τοπογραφίας, Κατασκοπίας, Αντικατασκοπίας κ.ά. Λίγο αργότερα, στο πρόγραμμα της Σχολής εντάχθηκε η στοιχειώδης γνώση ξένων γλωσσών (Γαλλικά, Γερμανικά, Αγγλικά, Ιαπωνικά, Σουηδικά, Φινλανδικά).

Τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η στρατιωτική κατασκοπία ήταν υπεύθυνη για την παροχή στην περιβόητη «Στάβκα» (την ανώτατη διοίκηση με επικεφαλής τον Ι. Β. Στάλιν) του Ανωτάτου Επιτελείου και του Γενικού Επιτελείου του Κόκκινου στρατού, πληροφοριών για τα σχέδια της πολιτικής ηγεσίας και της ανώτατης διοίκησης των ενόπλων δυνάμεων της Γερμανίας σε σχέση με την Ε.Σ.Σ.Δ. Τα στελέχη της στρατιωτικής κατασκοπίας διενεργούσαν σαμποτάζ, συνελάμβαναν άντρες και οχήματα στο σοβιετικό-γερμανικό μέτωπο.

Την ίδια περίοδο είχαν αναπτύξει εκτεταμένη δραστηριότητα μέσω των «σταθμών» τους στις Η.Π.Α., σε χώρες της Ευρώπης και της Ασίας, αντλώντας πληροφορίες τις οποίες χρησιμοποιούσε ο Στάλιν στις διαπραγματεύσεις του με τους συμμάχους του αντιναζιστικού μετώπου, Ουίστον Τσώρτσιλ και τον Φρανκλίνο Ρούσβελτ στις διασκέψεις της Τεχεράνης, Γιάλτας και Πότσνταμ. Από τις πιο γνωστές μορφές της σοβιετικής στρατιωτικής κατασκοπίας ήταν ο διάσημος Ρίχαρντ Ζόργκε, ο οποίος εντάχθηκε σε αυτή το 1929. Παρά το γεγονός ότι είχε ενημερώσει εγκαίρως για τους σκοπούς αλλά και για την ημερομηνία επίθεσης των Γερμανών κατά της Ε.Σ.Σ.Δ. δεν εισακούσθηκε, ενώ στη συνέχεια προκειμένου να απαλλαγεί η υπηρεσία από έναν ενοχλητικό αυτόπτη μάρτυρα, μέσω του στρατιωτικού ακολούθου στην πρεσβεία της σοβιετικής Ρωσίας στην Ιαπωνία, «έδωσε» τον πράκτορά της στις ιαπωνικές αρχές, οι οποίες τον συνέλαβαν και τον κρέμασαν. Σήμερα, ένα επιβλητικό μνημείο του Ζόργκε στέκεται στη συμβολή των δρόμων Ζόργκε και Χοροστσέφσκι, ενώ ένα άλλο στο Μπακού, ιδιαίτερη πατρίδα της χαρισματικού αυτού κατασκόπου.

Με την έναρξη του πολέμου όμως, η υπηρεσία αυτή επανακαθόρισε τους στόχους της και ασχολήθηκε, κυρίως, με την συγκέντρωση πληροφοριών πολεμικού χαρακτήρα, προκειμένου να βοηθήσει τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων του Κόκκινου στρατού. Καμία μικρή ή μεγάλη επιχείρηση δεν γινόταν που να μη στηριζόταν στα στοιχεία και τις πληροφορίες που συνέλεγαν οι άντρες της G.R.U. Αξίζει να αναφέρουμε πως μόνο κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών του πολέμου, εστάλησαν στα μετόπισθεν του μετώπου περίπου 10.000 άντρες, μεγάλος αριθμός των οποίων ήταν εκπαιδευμένοι κατάσκοποι που μετέδιδαν με ασυρμάτους τις πληροφορίες τους. Την ίδια περίοδο ιδρύθηκε και η Γενική Διεύθυνση Αντικατασκοπίας, η γνωστή «ΣΜΕΡΣ» από τις ρωσικής λέξεις «Θάνατος στους κατάσκοπους». Ωστόσο, θα πρέπει να σημειώσουμε πως τόσο στις κατεχόμενες, όσο και τις περιοχές που σταδιακά απελευθέρωνε από τα ναζιστικά στρατεύματα ο Κόκκινος στρατός, η ΣΜΕΡΣ χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα για ανηλεείς διώξεις κατά των τοπικών πληθυσμών, πραγματοποιώντας θηριωδίες χειρότερες και από εκείνες των κατακτητών.

Τον Φεβρουάριο του 1943 η Διεύθυνση Κατασκοπίας αναδιοργανώθηκε σε Γενική Διεύθυνση Κατασκοπίας (G.R.U.) ενώ τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, αποσπάστηκε από το Γενικό Επιτελείο και πέρασε στην αρμοδιότητα προσωπικά του Λαϊκού Κομισάριου Άμυνας. Στόχος της ήταν πλέον η αντιπαράθεση με τον εχθρό πέραν των συνόρων αλλά και στις κατεχόμενες από τους Γερμανούς περιοχές. Τον Απρίλιο του 1943 ιδρύθηκε, παράλληλα με την G.R.U., η Διεύθυνση Κατασκοπίας του Γενικού Επιτελείου του Κόκκινου στρατού με αποστολή την επιχειρησιακή καθοδήγηση των κατασκοπευτικών δραστηριοτήτων των μεγάλων σχηματισμών και την παροχή πληροφοριών για τις ενέργειες και τις προθέσεις του εχθρού, καθώς επίσης και η διεξαγωγή επιχειρήσεων παραπληροφόρησης του. Το 1947 οι δύο αυτές διευθύνσεις ενώθηκαν σε μία, την G.R.U. του Γενικού Επιτελείου με την ονομασία 2η Γενική Διεύθυνση της Επιτροπής Πληροφοριών του Υπουργικού Συμβουλίου της Ε.Σ.Σ.Δ. ενώ το 1949 μετονομάστηκε και πάλι σε Γενική Διεύθυνση Κατασκοπίας του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων.

Η ιστορία της G.R.U., το σκοτάδι που περιβάλλει, όπως είναι φυσικό, τις δραστηριότητές της, έχουν δημιουργήσει μία θρυλική ατμόσφαιρα γύρω από το όνομα της. Εκατοντάδες βιβλία έχουν γραφτεί από δυτικούς αλλά και Ρώσους, σχετικά με τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες της. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να της αποδίδονται διάφορες επιχειρήσεις. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να λησμονούμε πως η Σοβιετική Ένωση αρχικά και η Ρωσία, διαθέτει και ένα άλλο οργανισμό για κατασκοπευτικές δραστηριότητες στο εξωτερικό, την Ρωσική Εξωτερική Κατασκοπία, επικεφαλής της οποίας είναι σήμερα ο πρώην πρόεδρος του Κοινουβουλίου (Άνω Δούμα) Γιεβγκένι Ναρίσκιν, στενός συνεργάτης του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν. Για την ιστορία θα αναφέρουμε ότι παρά τις κυρώσεις που έχουν επιβάλει οι Η.Π.Α. και οι σύμμαχοί τους στη Ρωσία, οι επικεφαλής των τριών μυστικών υπηρεσιών, F.S.B.,G.R.U., V.R.U. έχουν τακτικές επαφές με τους ομόλογούς τους στην Ουάσιγκτον, την οποία επισκέπτονται στα πλαίσια των ανταλλαγών και των απευθείας συνομιλιών, για θέματα που έχουν άμεση σχέση με τις δραστηριότητές τους.

Από το 2001 και μετά, οι μυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας, αυξήθηκαν σε αριθμό (σήμερα λειτουργούν, επισήμως, δέκα) και ο ανταγωνισμός μεταξύ τους, τόσο σε επίπεδο κρατικής χρηματοδότησης, όσο και σε επίπεδο πρόσβασης στον σκληρό ηγετικό πυρήνα του Κρεμλίνου έχει ενταθεί. Η G.R.U. βρέθηκε στην περιδίνηση αυτού του ανταγωνισμού με αποτέλεσμα να αντιμετωπίσει κριτική σχετικά με τις επιχειρήσεις «Σκριπάλ» (τόσο ως προς την απόπειρα δολοφονίας, όσο και άλλες που διεξήχθηκαν και έγιναν αντιληπτές και σχετίζονταν με αυτή), αλλά και ορισμένες άλλες σε χώρες της Αφρικανικής ηπείρου.

Στην G.R.U. αποδίδουν πολλοί δυτικοί αναλυτές τις παρεμβάσεις στις εσωτερικές υποθέσεις μέσω της «φάμπρικας τρολ» του γνωστού και ως «μάγειρα του Κρεμλίνου» Προγκόζιν, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν σχεδόν βέβαιη την ανάμειξή της στο αποτυχημένο πραξικόπημα στο Μαυροβούνιο τον Οκτώβριο του 2016.

Επικεφαλής της υπηρεσίας από το 2016 είναι ο αντιστράτηγος Ίγκορ Κορομπόφ, στενός συνεργάτης του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας Βαλέρι Γκερασίμοφ, ο οποίος θεωρείται από πολλούς ως ο εμπνευστής και συγγραφέας του περιβόητου «Δόγματος Γκερασίμοφ» που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του Υψηλού Γεωστρατηγικού Δόγματος της χώρας του.

πηγή κεντρικής φωτογραφίας του θέματος