Μια ρωσική προπαγανδιστική εκστρατεία που περιλαμβάνει χιλιάδες ψεύτικους λογαριασμούς στο TikTok, οι οποίοι διαδίδουν παραπληροφόρηση σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία, αποκαλύφθηκε από το BBC.
Τα βίντεό της προσελκύουν συστηματικά εκατομμύρια προβολές και έχουν ως προφανή στόχο την υπονόμευση της δυτικής υποστήριξης.
Οι χρήστες σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες έχουν εκτεθεί σε ψευδείς ισχυρισμούς ότι ανώτεροι Ουκρανοί αξιωματούχοι και οι συγγενείς τους αγόρασαν πολυτελή αυτοκίνητα ή βίλες στο εξωτερικό μετά την εισβολή της Ρωσίας τον Φεβρουάριο του 2022.
Τα ψεύτικα βίντεο του TikTok έπαιξαν ρόλο στην αποπομπή τον περασμένο Σεπτέμβριο του Ουκρανού υπουργού Άμυνας Oleksiy Reznikov, σύμφωνα με την κόρη του Anastasiya Shteinhauz.
Η Anastasiya Shteinhauz και ο πατέρας της Oleksiy Reznikov, πρώην υπουργός Άμυνας της Ουκρανίας, στοχοποιήθηκαν και οι δύο με ψευδείς ισχυρισμούς
Το BBC έχει αποκαλύψει σχεδόν 800 ψεύτικους λογαριασμούς από τον Ιούλιο. Το TikTok λέει ότι ήδη ερευνούσε το θέμα και αναφέρει ότι έχει αφαιρέσει περισσότερους από 12.000 ψεύτικους λογαριασμούς που προέρχονται από τη Ρωσία.
“Βίλα στη Μαδρίτη”
Η κ. Shteinhauz δήλωσε στο BBC ότι έμαθε για τη ρωσική εκστρατεία παραπληροφόρησης όταν έλαβε ένα αναπάντεχο τηλεφώνημα από τον σύζυγό της ενώ βρισκόταν σε διακοπές.
“Εντάξει, τώρα έχεις μια βίλα στη Μαδρίτη”, της είπε, πριν της στείλει έναν σύνδεσμο σε ένα βίντεο TikTok με αφηγητή μια φωνή δημιουργημένη από τεχνητή νοημοσύνη που ισχυρίζεται ότι είχε αγοράσει σπίτι στην ισπανική πρωτεύουσα.
Η κ. Shteinhauz αρχικά απέρριψε το βίντεο ως μεμονωμένο, αλλά το επόμενο πρωί της έστειλε ένα παρόμοιο κλιπ TikTok που ισχυριζόταν ότι είχε αγοράσει μια βίλα στη γαλλική Ριβιέρα. Τα βίντεο είχαν κυκλοφορήσει μεταξύ των φίλων της πριν φτάσουν τελικά στον σύζυγό της.
Βίντεο στο TikTok κατηγορούσαν ψευδώς τον κ. Reznikov και την κόρη του ότι αγόραζαν πολυτελή αυτοκίνητα ή ακίνητα στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία
Η κ. Shteinhauz λέει ότι δεν έχει περιουσία στην Ισπανία ή τη Γαλλία ή “οπουδήποτε αλλού εκτός Ουκρανίας”.
Το BBC Verify εντόπισε επίσης τις φωτογραφίες των σπιτιών στη Μαδρίτη και τις Κάννες σε δύο τοπικές ιστοσελίδες ακινήτων και αμφότερα εξακολουθούσαν να είναι προς πώληση.
Άλλα βίντεο είχαν ως άμεσο στόχο τον πατέρα της.
Συντονισμένη προσπάθεια
Τα βίντεο που εστάλησαν στην κ. Shteinhauz ανήκουν σε ένα τεράστιο δίκτυο ψεύτικων λογαριασμών TikTok με έδρα τη Ρωσία, οι οποίοι παριστάνουν τους πραγματικούς χρήστες από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Πολωνία, το Ισραήλ και την Ουκρανία.
Χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό αναζητήσεων με hashtag και τις συστάσεις του ίδιου του TikTok, το BBC Verify μπόρεσε να εντοπίσει εκατοντάδες παρόμοια βίντεο που στόχευαν δεκάδες Ουκρανούς αξιωματούχους.
Οι λογαριασμοί που τα δημοσίευσαν χρησιμοποιούσαν κλεμμένες φωτογραφίες προφίλ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων διασημοτήτων όπως η Scarlett Johansson, η Emma Watson και ο Colin Farrell.
Με λίγες μόνο εξαιρέσεις, δημοσίευσαν μόνο ένα βίντεο ο καθένας – μια τακτική που σύμφωνα με την TikTok είναι νέα και αποσκοπεί στην αποφυγή εντοπισμού και στη χειραγώγηση του συστήματος της πλατφόρμας για τη σύσταση βίντεο στους χρήστες.
Ορισμένοι λογαριασμοί TikTok που συμμετείχαν στο δίκτυο χρησιμοποίησαν κλεμμένες εικόνες διασημοτήτων, όπως ο Colin Farrell και η Emma Watson, στα προφίλ τους.
Η προσπάθεια φάνηκε να είναι συντονισμένη: μερικές φορές τα βίντεο κυκλοφόρησαν από διαφορετικούς λογαριασμούς την ίδια ημέρα και περιείχαν πανομοιότυπα ή πολύ παρόμοια σενάρια.
Κατά τη διάρκεια της έρευνας, το BBC Verify βρήκε σταθερά, έμμεσα στοιχεία που υποδεικνύουν πιθανή ρωσική προέλευση του δικτύου.
Αυτά περιλάμβαναν γλωσσικά λάθη που είναι τυπικά για τους ρωσόφωνους, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων ρωσικών φράσεων που δεν χρησιμοποιούνται σε άλλες γλώσσες. Επίσης, πολλά από τα βίντεο περιείχαν συνδέσμους προς έναν ιστότοπο που είχε προηγουμένως αποκαλυφθεί από τη Meta ως μέρος ενός δικτύου που συνδέεται με τη Ρωσία και υποδύεται νόμιμες δυτικές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες.
Ορισμένοι από τους ψεύτικους λογαριασμούς TikTok που εντοπίστηκαν από το BBC χρησιμοποιούσαν την ίδια κλεμμένη εικόνα προφίλ με διαφορετικά ονόματα
Πολλά από τα βίντεο που αναλύθηκαν από το BBC Verify στόχευαν τον κ. Reznikov, τον Ουκρανό πρόεδρο Volodymyr Zelensky και άλλους Ουκρανούς αξιωματούχους, παρουσιάζοντάς τους ως εμμονικούς με τα χρήματα και αδιάφορους για τους απλούς Ουκρανούς ή την πολεμική προσπάθεια.
Απέφευγαν τους άμεσους ισχυρισμούς για αδικήματα, αλλά υπονοούσαν ότι οι πολιτικοί είχαν αγοράσει πολυτελή ακίνητα ή αγαθά σε περίοδο πολέμου – ισχυρισμοί που, όταν ελέγχονταν, αποδεικνύονταν πάντα ψευδείς.
Η κ. Shteinhauz πιστεύει ότι αυτή η συνεχής ροή υπονοούμενων έπαιξε ρόλο στην απόλυση του πατέρα της: “Επηρέασε τη ζωή του πατέρα μου και την καριέρα του”.
Ο κ. Ρεζνίκοφ, ο οποίος είχε προηγουμένως επαινεθεί ως πρόσωπο-κλειδί στις προσπάθειες της Ουκρανίας να ασκήσει πιέσεις στις δυτικές χώρες για προμήθειες όπλων, απολύθηκε από τη θέση του υπουργού Άμυνας τον Σεπτέμβριο.
Ένα βίντεο από μόνο του μπορεί να μην είχε κανένα αποτέλεσμα, δήλωσε η κ. Shteinhauz, αλλά “όταν πηγαίνει περίπου πέντε φορές από διαφορετικά μέρη του κόσμου και από το εσωτερικό της χώρας, αρχίζει να λειτουργεί”.
Ο κ. Reznikov έχασε τη θέση του εν μέσω μιας εκστρατείας κατά της διαφθοράς και μιας σειράς σκανδάλων στο υπουργείο Άμυνας που αφορούσαν την προμήθεια αγαθών και εξοπλισμού για τον στρατό σε υπερβολικές τιμές. Ωστόσο, δεν κατηγορήθηκε προσωπικά για διαφθορά.
Ανακοινώνοντας την απόφαση αντικατάστασης του κ. Reznikov, ο Πρόεδρος Zelensky δήλωσε ότι “το υπουργείο χρειάζεται νέες προσεγγίσεις”. Αν και δεν έκανε καμία αναφορά σε διαφθορά στη δήλωσή του, ορισμένοι στην Ουκρανία χαιρέτισαν την παραίτηση που ακολούθησε πολλαπλές κατηγορίες για διαφθορά στις οποίες εμπλέκονται υφιστάμενοι του κ. Ρεζνίκοφ.
Ο Roman Osadchuk από το Εργαστήριο Ψηφιακής Εγκληματολογικής Έρευνας του Atlantic Council, ο οποίος διερεύνησε το δίκτυο σε συνεργασία με το BBC, δήλωσε ότι οι ψεύτικοι λογαριασμοί που στόχευαν τους Ουκρανούς προσπαθούσαν να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη τους στην ηγεσία της χώρας.
“Προσπαθούν να κάνουν την Ουκρανία λιγότερο ανθεκτική κατά κάποιον τρόπο και [να κάνουν] την ουκρανική κοινωνία να σταματήσει να πολεμά τους Ρώσους”, είπε.
Η Renee DiResta, υπεύθυνη τεχνικής έρευνας στο Παρατηρητήριο Διαδικτύου του Στάνφορντ, λέει ότι η εστίαση των βίντεο στη διαφθορά στην πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας στόχευε ιδιαίτερα τη Δύση.
“Όλα αυτά τα διαφορετικά πράγματα που ισχυρίζονται [για τους Ουκρανούς αξιωματούχους] ως μορφές με τις οποίες η διαφθορά μετατρέπεται σε απάτη, θα ήταν για να υπονομεύσουν τη συνεχιζόμενη υποστήριξη, ιδίως από τις ευρωπαϊκές χώρες για την ουκρανική πολεμική προσπάθεια”.
Βρέθηκαν περισσότεροι λογαριασμοί
Όταν αναφέραμε τα ευρήματά μας στο TikTok, ένας εκπρόσωπος δήλωσε: “Καταδιώκουμε διαρκώς και αμείλικτα όσους προσπαθούν να επηρεάσουν την κοινότητά μας μέσω παραπλανητικών συμπεριφορών, και αφαιρέσαμε μια μυστική επιχείρηση επιρροής που προερχόταν από τη Ρωσία, στο πλαίσιο μιας έρευνας που ξεκίνησε από το TikTok και στην οποία συνέβαλε το BBC”.
Το TikTok δήλωσε ότι εξακολουθούσε να ερευνά ποιος βρισκόταν πίσω από το δίκτυο και ότι είχε βρει ψεύτικα βίντεο σε δύο επιπλέον γλώσσες – ιταλικά και αγγλικά.
Παρά τις προσπάθειες του TikTok να κλείσει το δίκτυο, μέσα στις εβδομάδες από τότε που το BBC Verify ανέφερε τους λογαριασμούς, η εφαρμογή μας συνέστησε δεκάδες ακόμη βίντεο που φαίνεται να ανήκουν στο ίδιο δίκτυο. Ορισμένα από αυτά δημοσιεύτηκαν μόλις στα τέλη Νοεμβρίου και κάλυπταν πρόσφατα γεγονότα.
