Η δημοκρατία είναι από τη φύση της κρίσιμη. Η διαφωνία, η αμφισβήτηση και η συζήτηση αποτελούν βασικά στοιχεία του δημόσιου λόγου σε μια δημοκρατική κοινωνία. Κάθε δήλωση, ιδέα, πρόταση αμφισβητείται, ελέγχεται, διασταυρώνεται, επαληθεύεται -και έτσι πρέπει- από εμάς, τους πολίτες. Η παραπληροφόρηση λειτουργεί σαν δηλητήριο για το δημοκρατικό σύστημα. Τα ψέματα εισάγονται στον δημοκρατικό διάλογο, τρομάζουν, προκαλούν σύγχυση και δημιουργούν δυσαρέσκεια.
Ένας ευγενικός δηλητηριαστής
Η υπόθεση Ναβάλνι είναι, φυσικά, μια σημαντική στιγμή αμηχανίας για το ρωσικό κράτος. Όχι βέβαια η επίθεση -το Κρεμλίνο δεν θα ανοιγόκλεινε καν τα μάτια πριν αποφασίσει να λάβει ριζοσπαστικά μέτρα-, αλλά το γεγονός ότι οι δολοφόνοι του κράτους αποτυγχάνουν, αφήνουν στοιχεία και επιδεικνύουν προφανή έλλειψη επαγγελματισμού. Τον Δεκέμβριο, ο Αλεξέι Ναβάλνι, κάλεσε έναν από τους αξιωματικούς της FSB που συμμετείχαν στην επίθεση εναντίον του, προσποιούμενος τον ανώτερο αξιωματικό. Ο αξιωματικός της FSB αδιαφόρησε για όλα τα πιθανά μέσα ασφαλείας και προσπάθησε ευγενικά να ικανοποιήσει το δήθεν αφεντικό, ομολογώντας το έγκλημα και λέγοντας λεπτομέρειες σχετικά με το πώς σχεδιάστηκε, εκτελέστηκε -και απέτυχε- η δολοφονία. Με αυτόν τον τρόπο, ο αξιωματικός της FSB όχι μόνο επιβεβαίωσε τα στοιχεία για την επίθεση των ρωσικών κρατικών υπηρεσιών κατά του Ναβάλνι αλλά η ετοιμότητά του να “κελαηδήσει” μπροστά σε έναν άγνωστο ανώτερο αξιωματικό έδειξε επίσης πόσο η τυφλή δουλικότητα και η συγκατάβαση αποτελούν παράδοση στις ρωσικές κρατικές δομές.
Το άθλιο εμβόλιο
Ο ιός COVID-19 κυριάρχησε στις παγκόσμιες ειδήσεις όλο το χρόνο, όπως κυριάρχησε και στη ροή της παραπληροφόρησης. Το EUvsDisinfo έχει εντοπίσει από τον Ιανουάριο του 2020 περισσότερες από 700 περιπτώσεις παραπληροφόρησης σχετικά με την πανδημία, αλλά οι περιπτώσεις σχετικά με το εμβόλιο ξεχωρίζουν ως ιδιαίτερα αμήχανες. Στα πρώτα στάδια της πανδημίας, τα φιλοκρεμλινικά μέσα ενημέρωσης εξυπηρετούσαν τους αντιεμβολιαστές και τους συνωμοσιολόγους, για να κάνουν στροφή 180 μοιρών σε μια εκστρατεία μάρκετινγκ για το ρωσικό εμβόλιο Sputnik V. Ο ανταγωνισμός γελοιοποιήθηκε ως “εμβόλια μαϊμού”, μέχρι που η βρετανοσουηδική AstraZeneca προσκάλεσε σε συνεργασία για τον συνδυασμό των εμβολίων. Έκτοτε δεν γίνεται πλέον λόγος για μαϊμούδες.
Ένας κινηματογραφιστής που πλαστογραφεί ταινίες
Ο βραβευμένος με Όσκαρ σκηνοθέτης Νικίτα Μιχάλκοφ ήθελε να δείξει πώς οι εικόνες από τις μαζικές διαδηλώσεις κατά του Αλεξάντρ Λουκασένκα στη Λευκορωσία ήταν απλώς εικόνες που δημιουργήθηκαν από υπολογιστή. Έτσι, η τηλεοπτική του εκπομπή έβαλε κάποιες εικόνες να πειράξουν τις ίδιες και τις μετέδωσε ως απόδειξη του ψεύτικου.
Μια περίεργη υποκλοπή
Ο κόσμος με δυσκολία σταμάτησε να γελάει με τον Αλεξάντρ Λουκασένκο, τον παράνομο πρόεδρο της Λευκορωσίας, όταν μοιράστηκε μια χονδροειδώς πλαστογραφημένη μαγνητοφωνημένη υποκλοπή συνομιλίας, υποτίθεται μεταξύ Γερμανών και Πολωνών πρακτόρων των μυστικών υπηρεσιών, που σχεδίαζαν την αλλαγή καθεστώτος στη Λευκορωσία και παραπονιόντουσαν ότι ο Λουκασένκο είναι “σκληρό καρύδι”.
Μια ευφάνταστη εικόνα
Ο Vladimir Solovyov είναι ένα από τα κορυφαία προφίλ της Ρωσίας στη διάδοση της παραπληροφόρησης. Σε μια τηλεοπτική εκπομπή παρουσίασε εικόνες, δήθεν από μάχες στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά στην πραγματικότητα από ένα βιντεοπαιχνίδι, το Arma3. Το παιχνίδι, που κυκλοφόρησε πριν από 7 χρόνια, πρέπει να έχει πραγματικά μεγάλη επιτυχία στο Κρεμλίνο, καθώς χρησιμοποιήθηκε ήδη το 2018 από το ρωσικό υπουργείο Άμυνας ως πραγματικό υλικό από τη Συρία.
Μια εντυπωσιοθηρική σημειολογία
Ένα αρμενικό πρακτορείο παραπληροφόρησης υπέρ του Κρεμλίνου πέφτει σε παραλήρημα μαντείας, βρίσκοντας “αποδείξεις” για την εμπλοκή των “Illuminati” στον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε ένα βίντεο της Lady Gaga. Αυτή η προσέγγιση- μια υπερ-λεπτομερής ανάλυση των “σημάτων” χρησιμοποιείται τακτικά όχι μόνο από μικρά μέσα ενημέρωσης στην Αρμενία, αλλά και από τη μεγαλύτερη ρωσική εφημερίδα, την Komsomolskaya Pravda, που κάθε χρόνο αναζητά “προβλέψεις” στο εξώφυλλο του Economist.
Μια χωματερή της Δούμας
Μερικά υψηλόβαθμα μέλη του ρωσικού κοινοβουλίου, της Δούμας, υπήρξαν, ιστορικά, αξιόπιστοι παραγωγοί παραπληροφόρησης ακολουθώντας γενναία το “λέγε ό,τι να’ναι” καταλαμβάνοντας προσεκτικά το χώρο της πληροφόρησης. Έχουμε δει Ρώσους νομοθέτες να παρουσιάζουν ψέματα όπως “Δανέζικοι Οίκοι Ανοχής για ζωοφιλικούς” και “Οι ΗΠΑ επιτίθενται στη Ρωσία με κλιματικά όπλα”.
Για άλλο Zoom πηγαίναμε…
Η παραπληροφόρηση αποτελεί μέρος μιας γενικής φιλοδοξίας για τον έλεγχο του χώρου της πληροφόρησης. Αν το ψέμα δεν είναι αρκετό, το επόμενο βήμα είναι να φιμώσουν τους συμμετέχοντες σε έναν δημόσιο διάλογο ή να κλείσουν τα μέσα ενημέρωσης ή ακόμη και τον χώρο όπου μοιράζονται οι πληροφορίες. Αυτή η τελευταία μέθοδος αποδείχθηκε τον Νοέμβριο του 2020, όταν η αστυνομία της Αγίας Πετρούπολης πραγματοποίησε έφοδο και έκλεισε ένα καφέ για παραβίαση των κανόνων υγιεινής. Ο ιδιοκτήτης του καταστήματος, του Café Zoom, είναι πεπεισμένος ότι οι αρχές ήθελαν στην πραγματικότητα να κλείσουν ένα φεστιβάλ ΛΟΑΤΚΙ, το οποίο διεξαγόταν διαδικτυακά στην πλατφόρμα τηλεδιάσκεψης Zoom.
Μια πληθώρα προφυλάξεων
Το EUvsDisinfo σημείωσε ένα θλιβερό ιωβηλαίο τον Νοέμβριο του 2020, καθώς προστέθηκε η 10.000ή υπόθεση στη βάση δεδομένων. 10.000 περιπτώσεις παραπληροφόρησης – ψευδών δηλώσεων, με σκοπό να βλάψουν. 10.000 περιπτώσεις, με σκοπό την εξαπάτηση, τη διαστρέβλωση και τη δημιουργία δυσαρέσκειας. Περίπου 700 περιπτώσεις παραπληροφόρησης σχετικά με τον κορονοϊό – όλες με σκοπό να τρομάξουν το κοινό, σπέρνοντας αμφιβολίες για τις ενέργειες που αναλαμβάνουν οι εθνικές κυβερνήσεις, οι διεθνείς οργανισμοί και οι αξιωματούχοι υγείας. Η παραπληροφόρηση μπορεί να σκοτώσει.
Έλλειψη αξιοπρέπειας
Ο τίτλος αυτής της ετήσιας ανασκόπησης υποδηλώνει ότι τα λάθη θα μπορούσαν να είναι “ντροπιαστικά”. Θα μπορούσαμε να γελάσουμε με τα χοντροκομμένα, διαφανή ψέματα μέχρι να θυμηθούμε ότι ο Αλεξάντρ Λουκασένκο είναι ένας βάναυσος δικτάτορας, που καταπνίγει τους ειρηνικούς διαδηλωτές με υπερβολική βία. Μπορεί να γελάσουμε με τις πρωτόγονες ιδέες περί “μαριονετών” μέχρι να δούμε τον αντισημιτισμό και την ομοφοβία που κρύβονται πίσω από αυτές. Χασκογελάμε με τα μιμίδια για την FSB, που δηλητηρίασε το εσώρουχο του Αλεξέι Ναβάλνι, μέχρι να θυμηθούμε ότι επρόκειτο για μια μεγάλης κλίμακας, φιλόδοξη και καλά σχεδιασμένη απόπειρα δολοφονίας, που απέτυχε μόνο χάρη στον επαγγελματισμό των πιλότων της πτήσης του Ναβάλνι, που αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν αναγκαστική προσγείωση και του ιατρικού προσωπικού στο Ομσκ, που εντόπισε τα συμπτώματα της δηλητηρίασης και χορήγησε τη σωστή θεραπεία.
Το πιο ντροπιαστικό μέρος των λαθών, που αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι η έλλειψη μεταμέλειας. Τα μέλη του ρωσικού κοινοβουλίου δεν ντρέπονται να επαναλαμβάνουν παλιά ψέματα, αν πιστεύουν ότι μπορούν να κερδίσουν κάτι από αυτό. Οι “δημοσιογράφοι” του Κρεμλίνου δεν βλέπουν κανένα νόημα στη διόρθωση των λαθών- ούτε ο Mikhalkov, ούτε ο Solovyov είχαν την αξιοπρέπεια να ζητήσουν συγγνώμη για την εξαπάτηση του κοινού τους.
