Νέες ρηξικέλευθες, σαγηνευτικές τεχνολογίες βρίσκονται καθ’ οδόν προς το προσωπικό και συλλογικό μας σύμπαν. Ρομπότ και Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) έρχονται ν’ αλλάξουν τη σχέση μας με την απτή πραγματικότητα διαφοροποιώντας ή καταργώντας ρόλους, επαυξάνοντας την αντιληπτική ικανότητά μας, εξάπτοντας την φαντασία μας όπως έκαναν στα τέλη του 19ου αιώνα ο ηλεκτρισμός και οι εφευρέσεις του Τόμας Έντισον. Μηχανές τεχνητής ευφυΐας που προσλαμβάνουν πληροφορίες από το περιβάλλον, αποκτούν γνωστική εμπειρία από τα αχανή αποθέματα δεδομένων του Διαδικτύου και σχεδιάζουν λύσεις προβλημάτων βασιζόμενες ακόμα και σε ελλιπή ή ασαφή στοιχεία, υπόσχονται οικονομική άνθηση και κοινωνική πρόοδο. Με ποιο κόστος όμως;

 

Ελλάδα, Δεκέμβριος 2066. Η κυβέρνηση της χώρας βρίσκεται (και πάλι…) προ διλήμματος: να χορηγήσει έκτακτο οικονομικό βοήθημα στους συνταξιούχους τηρώντας την προεκλογική υπόσχεσή της και διακινδυνεύοντας να εξοργίσει τους ξένους δανειστές της; Ή να ανακρούσει πρύμναν διατηρώντας την εύνοια των τελευταίων και δυσαρεστώντας αναπόφευκτα την εκλογική βάση της;

Η κατάσταση είναι περίπλοκη, το διακύβευμα μεγάλο. Το σύστημα Τεχνητής Νοημοσύνης GovTurn 2.0 που την συνδράμει εσχάτως στη λήψη αποφάσεων, καλείται να δώσει λύση. Οικονομικά δεδομένα, προβλέψεις, πιθανότητες, ασύμμετροι κίνδυνοι, αστάθμητοι παράγοντες, αποκλίσεις, επίτευξη στόχων, πολιτικά ρίσκα, εισάγονται προς ανάλυση. Η επεξεργασία αρχίζει, η αγωνία κορυφώνεται…

Θα κατορθώσει η τεχνητή (πολιτική) ευφυΐα να βγάλει τα κάστανα απ’ τη φωτιά; Θα αποδειχθεί ο μηχανικός εγκέφαλος ο ακριβοδίκαιος νομοθέτης; Και ποια πολιτική “χροιά” θα έχει η όποια απόφαση του; “Φιλολαϊκή” ή τεχνοκρατική; Θα είναι ουδέτερη, αμερόληπτη, δίκαιη; Εφόσον, κατά τους ειδικούς, η εξαγωγή ορθών συμπερασμάτων είναι ζήτημα μορφής κι όχι σημασίας, ένα μέρος τουλάχιστον της ανθρώπινης νοητικής λειτουργίας είναι δυνατόν να μηχανοποιηθεί, άρα και μια μηχανή είναι ικανή να παίρνει αποφάσεις, γιατί όχι και πολιτικές;

“Η ΤΝ έχει ήδη αρχίσει να παίζει συμβουλευτικό ρόλο στην λήψη αποφάσεων και στη δημιουργία τεκμηριωμένων πολιτικών (evidence-based policies) όμως βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή. Η ‘κοινωνική’ τεχνολογία σύνθεσης σχέσεων και διασυνδέσεων ανθρώπων και μηχανών θα παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στο μέλλον στην πορεία μετάβασης μας από την ατομική στην συλλογική νοημοσύνη”, μάς λέει ένας από τους σημαντικούς νέους Έλληνες επιστήμονες που διαπρέπουν στο εξωτερικό στον τομέα της ΤΝ, ο δρ. Νικόλαος Μαυρίδης διευθυντής του Εργαστηρίου Διαδραστικών Ρομπότ και Μέσων του Πανεπιστημίου των Ην. Αραβικών Εμιράτων, διδάκτορας του ΜΙΤ, του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης.

Σύμφωνα με τον ίδιο, πολύ σύντομα και σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των “κοινωνικών τεχνολογιών”, την διαθεσιμότητα των big data, την διείσδυση του Internet of Things (Ίντερνετ των πραγμάτων), την εξέλιξη εννοιών όπως ο “ποσοτικοποιημένος εαυτός” (Quantified Self) και την συμπεριφορική οικονομική (behavioral ecomomics), η ΤΝ θα αποτελέσει μέρος μιας καινοτόμου και εξαιρετικά ισχυρής εργαλειοθήκης διακυβέρνησης.

Μπορεί βεβαίως για την ώρα η “κυβέρνηση” τεχνητής νοημοσύνης του μέλλοντος να είναι ένα χαριτωμένο, ευφάνταστο σενάριο δημοσιογραφικής υπερβολής, ωστόσο άλλες παρόμοιες τεχνολογίες όχι μόνον δεν είναι, αλλά “τρέχουν” ήδη. Το ίδιο τρέχει προς εμάς με ταχύτητα η Τεχνητή Νοημοσύνη “κλειδώνοντας” τη σχέση της με το μέλλον και θέτοντάς μας ενώπιον σοβαρών ηθικών διλημμάτων. Ένα απ’ αυτά μάλιστα, είναι άκρως επίκαιρο: η αξιοπιστία της ενημέρωσης- ειδικά της ηλεκτρονικής-διαδικτυακής.

Πέραν της παγίδας (και του πειρασμού) των ψευδών ειδήσεων, ο αναγνώστης του μέλλοντος θα έχει να αντιμετωπίσει μια ακόμα πρόκληση: ποιος πραγματικά έγραψε τις ειδήσεις, τα ρεπορτάζ, τα άρθρα, που διαβάζει; Κάποιος δημοσιογράφος φυσικά, αλλά ποιος ήταν αυτός;

Αν πιστέψουμε την νεοφυή Narrative Science που έχει αναπτύξει την πλατφόρμα μηχανικής ευφυΐας Quill ικανή να παράγει φυσική ομιλία και να θέτει ερωτήματα σε πολλαπλές πηγές πληροφοριών και βάση δημοσιογραφικών κανόνων να παράγει κείμενα που, όπως ισχυρίζεται η ίδια, δεν διαφέρουν από εκείνα που γράφουν άνθρωποι (!) τότε, όντως, στην πρόκληση των fake news θα πρέπει να προσθέσουμε μελλοντικά και την πρόκληση του “απρόσωπου συντάκτη”.

Για την ώρα, τα “ρεπορτάζ” της Narrative Science καλύπτουν την επιχειρηματική και αθλητική επικαιρότητα, μπορούν να παραχθούν σε μεγάλη κλίμακα και είναι προσαρμόσιμα σε μέγεθος κειμένου, ύφος και στυλ γραψίματος αναλόγως του κοινού που απευθύνονται.

Χάρη στην ΤΝ λοιπόν, η δημοσιογραφία του μέλλοντος ίσως γίνει πιο “παραγωγική”. Θα είναι όμως και πιο αντικειμενική; Πιο αμερόληπτη, πιο πλουραλιστική, πιο ουσιώδης; Η τήρηση της δεοντολογίας από τα ρομπότ-δημοσιογράφους πως θα εξασφαλιστεί και ποιος θα την ελέγχει; Ποιος θα εγγυάται ότι οι αλγόριθμοι που διασφαλίζουν ένα εύρος πλουραλισμού και πολυφωνίας στην αναζήτηση των δημοσιογραφικών πηγών δεν θα μπορούν να υποστούν hacking; Πως θα επηρεάζεται και θα διαμορφώνεται η κοινή γνώμη από την πλημμυρίδα πληροφόρησης που θα παράγει σωρηδόν μια στρατιά μηχανικών συντακτών;

“Απαιτείται και μια εκ νέου θεώρηση των πολλών πρωτόγνωρων ηθικών διαστάσεων του μέλλοντος που ήδη φτιάχνουμε”, μας λέει ο δρ. Μαυρίδης, επισημαίνοντας την ανάγκη και την σημασία της διασφάλισης του ανθρώπινου ρόλου στο “νέο οικοσύστημα της νοημοσύνης” που δομείται ήδη, ώστε να αποφευχθούν προβλέψιμα επικίνδυνες καταστάσεις αλλά και για να αντιμετωπιστούν άλλες απρόβλεπτες. Και πράγματι είναι πολλοί οι δυνατοί ρόλοι του ανθρώπου σ’ αυτό το νέο τεχνο-“οικοσύστημα”: σχεδιαστής, εκπαιδευτής, χειριστής, επιβλέπων, νομοθέτης, εγκρίνων του έργου, και βέβαια συνεργάτης των μηχανών ΤΝ.

Τι εστί ΤΝ;  

Το νέφος της ασάφειας που, για τους περισσότερους από εμάς, καλύπτει προχωρημένους ή “εξωτικούς” τομείς της επιστήμης, μας επιτρέπει να διακρίνουμε μόνον το “περίγραμμα” αυτής της επερχόμενης, “θαυμαστής” νέας τεχνολογίας. Ίσως λόγω της ευκολίας πρόσληψης που προσφέρει η κινηματογραφική παραφιλολογία, την έχουμε ταυτίσει με τα ρομπότ. Όμως ΤΝ δεν είναι μόνον οι ρομποτικές μηχανές.

Όπως εξηγεί στο JaJ ο κ. Γιώργος Βούρος, καθηγητής στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιά και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Τεχνητής Νοημοσύνης, η ΤΝ είναι περιοχή της επιστήμης των υπολογιστών που αποσκοπεί στην ανάπτυξη συστημάτων με νοήμονα συμπεριφορά. Αυτά τα συστήματα μας βοηθούν να κατανοήσουμε πολυπαραγοντικά προβλήματα για τα οποία δεν διαθέτουμε συνταγές επίλυσης.

Παράλληλα, η ΤΝ μας παρέχει τη δυνατότητα ευφυών αποτελεσμάτων χωρίς κατ’ ανάγκην να έχουμε απέναντί μας ένα ρομπότ, εξηγεί απ’ την πλευρά του ο κ. Ιωάννης Βλαχάβας, καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Πληροφορικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κάνοντας σαφή διαχωρισμό μεταξύ της θεωρητικής και της μηχανικής “διάστασης” της ΤΝ. Τεχνητή ευφυής οντότητα μπορεί να είναι κι ένας αλγόριθμος, ή πολλαπλές ταυτόχρονες στιγμιαίες συνδέσεις στο Διαδίκτυο. Οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο της ερευνητικής δραστηριότητας του ΑΠΘ για την αυτόματη επισήμανση κειμένων και την παραγωγή περίληψης, εντάσσονται σαφώς στον χώρο της ΤΝ.

Και ποια η διαφορά της ΤΝ από τις συνηθισμένες εφαρμογές των υπολογιστών μας;

“Οι κλασικές εφαρμογές λογισμικού επεξεργάζονται δεδομένα με έναν προδιαγεγραμμένο, ντετερμινιστικό τρόπο. Τα συστήματα ΤΝ επικεντρώνονται στην αυτόματη μάθηση από παραδείγματα, ή στην σχεδίαση πλάνων επίλυσης προβλημάτων χρησιμοποιώντας ακόμη και ελλιπή ή ασαφή στοιχεία”, επεξηγεί ο κ. Κώστας Κοντογιάννης, καθηγητής στην ερευνητική έδρα Κυβερνοφυσικών Συστημάτων στη Σχολή Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Western του Οντάριο, στον Καναδά. Κατά τον ίδιο, η ΤΝ έχει δυο βασικούς στόχους: α) την περιγραφή και απόδοση γνώσης χρησιμοποιώντας έναν μοντέλο το οποίο μπορεί να επεξεργασθεί ένας υπολογιστής, β) την χρήση αυτών των μοντέλων ώστε να παραγάγουμε νέα γνώση ή πλάνα δράσης, σύμφωνα με κανόνες συμπερασματολογίας, ανακάλυψης συσχετίσεων, ή μηχανικής μάθησης.

Πέραν όλων αυτών όμως, υπάρχει κι ο εμπειρικός ορισμός της ΤΝ που διατύπωσε το 1950 ο διάσημος μαθηματικός και κρυπτογράφος Άλαν Τούρινγκ σύμφωνα με τον οποίο ένας υπολογιστής “περνά” το τεστ τεχνητής νοημοσύνης αν στην διάρκεια μιας πεντάλεπτης αλληλεπίδρασης μ’ έναν χρήστη, ο τελευταίος δεν αισθάνεται βέβαιος για το αν έχει απέναντι του μια μηχανή ή έναν άνθρωπο.

Το οξύμωρο με την ΤΝ -και τους υπολογιστές γενικότερα- είναι ότι όσο πιο δύσκολη είναι μια υπολογιστική διαδικασία για τον άνθρωπο τόσο ευκολότερη είναι για την μηχανή, και αντιστρόφως, όσο πιο εύκολη και αυτονόητη φαντάζει για τον άνθρωπο, τόσο δυσκολότερος και πολυπλοκότερος είναι ο προγραμματισμός της μηχανής που θα την εκτελέσει. Έτσι, μπορούμε να φτιάξουμε προγράμματα που λύνουν πολύπλοκες εξισώσεις αλλά δεν μπορούμε εύκολα να δημιουργήσουμε προγράμματα που κατανοούν κείμενο ή εικόνες.

Ωστόσο, χάρις στους σημερινούς ισχυρούς υπολογιστές, λογισμικό που είναι ικανό να “μαθαίνει” από τον άνθρωπο καθώς αυτός εκτελεί συγκεκριμένες λειτουργίες, όπως π.χ. η οδήγηση ενός οχήματος, είναι πια πραγματικότητα. Ας μην ξεχνάμε ότι η επίλυση προβλημάτων τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί πάνω απ΄ όλα μεγάλες ποσότητες επεξεργαστικής ισχύος.

Θα μπορούσε, λοιπόν, να υποθέσει κανείς ότι η ΤΝ είναι επιρρεπής στα λάθη, θύμα του ανθρώπινου γνωρίσματος της “γνωστικής ασυμφωνίας” και της μέγιστης ανθρώπινης αντίφασης παρορμητισμού -ορθολογισμού; Αν δανειστούμε χαρακτήρες από το ‘Σταρ Τρεκ’ μια «ανθρώπινη» ΤΝ θα παρέπεμπε περισσότερο στον κυβερνήτη Κερκ, ενώ μια «ορθολογική» θα είχε μεγαλύτερη συνάφεια με τον δρ. Σποκ, μας λέει χαρακτηριστικά ο δρ. Μαυρίδης.

Προς το μέλλον  

Όμως, η κατάσταση των πραγμάτων αλλάζει άρδην. Οι ειδικοί προβλέπουν ότι η εξέλιξη της εξειδικευμένης ΤΝ θα συνεχιστεί ταχύτατα στο άμεσο μέλλον με νέες μηχανές που θα επιτυγχάνουν ή ακόμα και θα υπερβαίνουν την ανθρώπινη απόδοση σ’ έναν διαρκώς αυξανόμενο αριθμό δραστηριοτήτων. Αιχμή του δόρατος θα είναι επεξεργασία δεδομένων και η μηχανική μάθηση, εν κατακλείδι, η γνώση.

Η αλματώδης ανάπτυξη της ΤΝ τα τελευταία χρόνια ήρθε ως αποτέλεσμα της δημιουργίας τεραστίων όγκων δεδομένων χάρις στο Διαδίκτυο που επέτρεψε σε αλγορίθμους μηχανικής μάθησης να εξορύξουν όλο και πιο χρήσιμες δομές γνώσης μέσα από τις on-line αχανείς δεξαμενές συσσωρευμένης πληροφορίας.

Εξέλιξη της μηχανικής μάθησης είναι η βαθιά μάθηση (deep learning) μέσω πολύπλοκων νευρωνικών δικτύων (neural networks), ουσιαστικά μαθηματικών μοντέλων που “μιμούνται” τους βιολογικούς νευρώνες προσομοιάζοντας στον τρόπο λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου, αν και ακόμα εξακολουθούν να είναι πολύ λιγότερο πολύπλοκοι από αυτόν και με υπολογιστική ισχύ επιπέδου… σκουληκιού. Το Google Brain που δημιουργήθηκε το 2011 εφαρμόζοντας τη θεμελιώδη αρχή της ανθρώπινης γνωστικής συμπεριφοράς αποσκοπεί στην εξοικείωση των “νευρωνικών δικτύων” με τον πραγματικό κόσμο μέσω της προσπάθειας και της αποτυχίας, μιμούμενη την εμπειρική διαδικασία γνωστικής εξοικείωσης των μικρών παιδιών. Στόχος είναι το σύστημα να αναπτύξει κάποια στιγμή χαρακτηριστικά ανθρώπινης ευελιξίας, δηλαδή ευφυΐα.

Αλλά ποια είναι η πρακτική χρησιμότητα όλης αυτής της προσπάθειας; Που βρίσκει χρήση όλη αυτή η τεχνολογία αιχμής;

“Ο στόχος της τεχνητής νοημοσύνης είναι κυρίως η ανάπτυξη συστημάτων που επιδεικνύουν νοήμονα συμπεριφορά”, μάς λέει ο καθηγητής κ. Βούρος. Η επίδειξη νοήμονος συμπεριφοράς δεν συνεπάγεται ότι το σύστημα είναι “έξυπνο” μ’ ένα καθολικό τρόπο, αλλά αυτό δεν αποκλείει ότι μπορεί να δίνει “έξυπνες” λύσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα. Οι μέθοδοι και οι θεωρίες που αναπτύσσονται στην επιστημονική περιοχή της ΤΝ μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέσον για τη μελέτη της ανθρώπινης νοημοσύνης, της χρήσης γνώσης για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων, του τρόπου απόκτησης πληροφορίας και γνώσης, την πειραματική μελέτη κοινωνικών και οικονομικών θεωριών, ακόμα και για τη μελέτη της συλλογικής νοημοσύνης και μεθόδων δράσης ομάδων ή κοινωνιών.

Με λίγα λόγια, σύμφωνα με τον Έλληνα καθηγητή, θα λέγαμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη στοχεύει κυρίως στην ανάπτυξη νοήμονων εργαλείων που βοηθούν στην ανάλυση, διερεύνηση και κατανόηση πολυδιάστατων καταστάσεων οι οποίες εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες με πολύπλοκη ή άγνωστη σε εμάς “εξύφανση”. Εφαρμογές ΤΝ μπορούν να υποβοηθήσουν στην επίλυση προβλημάτων και στην διαδικασία λήψης αποφάσεων σε καταστάσεις για τις οποίες δεν εφαρμόζονται συγκεκριμένες συνταγές επίλυσης, διότι πολύ απλά δεν τις έχουμε.

Για παράδειγμα, η επιστήμη δεν διαθέτει ακόμη θεωρίες για να εξηγήσει τη σχέση αιτίου-αιτιατού σε πολλά φαινόμενα. Αν όμως έχουμε δισεκατομμύρια σημεία δεδομένων, είναι εφικτό να ανακαλύψουμε συσχετίσεις έστω και εάν δεν είμαστε ακόμη σε θέση να καταλάβουμε τους φυσικούς νόμους ή τη θεωρία που εξηγεί ή διέπει αυτές τις συσχετίσεις. Έτσι, μπορούμε να ανακαλύψουμε σήμερα συσχετίσεις που δεν γνωρίζαμε στο παρελθόν ανάμεσα σε γονίδια και ασθένειες, κάτι που βεβαίως ανοίγει νέους δρόμους στη Ιατρική, μας εξηγεί ο κ. Κοντογιάννης. Στο πλαίσιο αυτό παρατηρούμε και μια σύγκλιση των επιστημών όσον αφορά την ΤΝ και τις χρήσεις της. Βλέπουμε λ.χ. σύγκλιση της Ιατρικής με τα μαθηματικά, της μηχανολογίας με την επιστήμη των υπολογιστών και της ηλεκτρονικής, ή της διαχείρισης συστημάτων με την ηλεκτρολογία.

Η κ. Κάτια Συκαρά, καθηγήτρια-ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ρομποτικής του Πανεπιστημίου Carnegie Mellon στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ, επισημαίνει την πρακτική διάσταση της ΤΝ προβλέποντας ότι στο εγγύς μέλλον θα επιταχυνθεί η ανάπτυξη και η εξάπλωση της σε τομείς όπως η τεχνητή μάθηση, η τεχνητή όραση, η κατανόηση γλώσσας, η ρομποτική καθοδήγηση και ο ρομποτικός χειρισμός. Αυτές οι εξελίξεις θα επιταχύνουν με τη σειρά τους τη διείσδυση εφαρμογών ΤΝ στην καθημερινότητά μας όπως τα οχήματα αυτόνομης οδήγησης, τα “έξυπνα” σπίτια, τα ρομπότ εξυπηρέτησης για οικιακή, βιομηχανική ή ιατρική χρήση.

Η Mercedes-Benz π.χ. οραματίζεται το “γνωστικό αυτοκίνητο” του μέλλοντος που θα αποτελεί ουσιαστικά ένα κέντρο ελέγχου εξατομικευμένης ΤΝ. Θα αναλύει την συμπεριφορά του οδηγού προσδιορίζοντας τις επιθυμίες και τις στιγμιαίες ανάγκες του, επιλέγοντας την κατάλληλη μουσική, ρυθμίζοντας τον κλιματισμό, ή προσφέροντας υπηρεσίες που σχετίζονται με την υγεία και την ασφάλεια του. Η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία αποτελεί πλέον το νέο μέλος του προγράμματος συνεργασιών του Εργαστηρίου Επιστήμης Υπολογιστών και Τεχνητής Νοημοσύνης (CSAIL) του MIT.

Σε αρκετά χρόνια από σήμερα, σύμφωνα με τον κ. Κοντογιάννη, τα συστήματα ΤΝ θα είναι διασυνδεδεμένα με τους ανθρώπους αλλά και μεταξύ τους, επιτρέποντας μας να λειτουργούμε πέραν των φυσικών δυνατοτήτων μας. Ενσωματωμένοι αισθητήρες και ηλεκτρονικό-μηχανικές διατάξεις θα παρέχουν επαυξημένη αίσθηση του περιβάλλοντος ή άμεση πρόσβαση σε υπολογιστική ισχύ για την λήψη αποφάσεων. Σε ακόμη πιο εξελιγμένο επίπεδο, ίσως δούμε υπολογιστές βασισμένους σε βιολογικό υλικό.

Στο απώτερο μέλλον, η ΤΝ και οι ρομποτικές τεχνολογίες θα πρέπει να γίνουν πιο «ενήμερες προς τον άνθρωπο», μας λέει η κ. Συκαρά, θα πρέπει να γνωρίζουν πως να αλληλεπιδρούν μαζί του. Μήπως αυτό είναι εντέλει το κρίσιμο σημείο;

Vade mecum  

Η κοινή πρωτοβουλία Partnership on AI (Σύμπραξη για την ΤΝ) πέντε εκ των κορυφαίων εταιριών τεχνολογίας του κόσμου- Amazon, Facebook, Google, IBM, Microsoft– για τη δημιουργία ενός πλαισίου ηθικής δεοντολογίας στον σχεδιασμό, ανάπτυξη και χρήση συστημάτων ΤΝ, αποτελεί ενδεχομένως απάντηση στο ερώτημα αυτό. Το ίδιο και το “Ταμείο Ηθικής και Διακυβέρνησης της ΤΝ” (Ethics and Governance of Artificial Intelligence Fund) που συστήθηκε στις αρχές Ιανουαρίου εφέτος από το αμερικανικό ίδρυμα Knight Foundation με χρηματοδότηση 20 εκατ. δολ. από τους αρχικούς ιδρυτές του Linkendin, Reid Hoffman και του eBay, Pierre Omidyar

Πέρυσι, η κυβέρνηση Ομπάμα έδωσε στη δημοσιότητα λεπτομερή έκθεση της για τις συνέπειες της ΤΝ σε όλο το φάσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων καλώντας κολέγια και πανεπιστήμια να καταστήσουν τους κανόνες ηθικής δεοντολογίας μέρος των προγραμμάτων σπουδών για την Τεχνητή Νοημοσύνη και την Πληροφορική.

Στο ίδιο μήκος κύματος, το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ πρότεινε τη σύνταξη έκθεσης για τις κοινωνικές επιπτώσεις της ΤΝ κάθε πέντε χρόνια ως το τέλος του αιώνα! Στη σχετική αναφορά με τίτλο “Τεχνητή Νοημοσύνη και Ζωή το 2030”, οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι θα είναι αδύνατον να υπάρξει ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για την ΤΝ καθώς δεν υπάρχει σαφής ορισμός της και οι κίνδυνοι που συνεπάγεται η χρήση της είναι πολύ διαφορετικοί για κάθε τομέα. “Αν μπορέσει κάποιος να θέσει το όριο της τεχνολογίας, ίσως μπορέσουμε να καθορίσουμε και όρια για την ΤΝ”, λέει χαρακτηριστικά ο κ. Βλαχάβας.

Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) στην περυσινή ατζέντα του περιέλαβε εννέα ζητήματα ηθικής που σχετίζονται με την ΤΝ: Ανεργία, οικονομική ανισότητα, διεπαφή ανθρώπου-μηχανής, τεχνητή “βλακεία”-λάθη, ασφάλεια, απρόβλεπτες συνέπειες, μοναδικότητα-έλεγχος, δικαιώματα των ρομπότ, μεροληψία.

 Το τελευταίο- η δυνητική, δηλαδή, μεροληπτική συμπεριφορά των ρομπότ και των συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης- είναι ένα ζήτημα που απασχολεί ήδη σοβαρά την επιστημονική κοινότητα. Προγράμματα ΤΝ “εμφανίζουν” προκαταλήψεις φύλου και φυλής, όπως δείχνουν οι σχετικές έρευνες. Μαζί με την γνωστική πληροφορία, οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης τείνουν να συλλέγουν στερεότυπα και προκαταλήψεις για το “διαφορετικό” ή το “αντίθετο” οι οποίες έχουν “ενσωματωθεί” στο υπόβαθρο του λεξιλογίου καθημερινής χρήσης.

Ένα απ’ τα τελευταία εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης που βελτίωσε με επαναστατικό τρόπο την ικανότητα των υπολογιστών να ερμηνεύουν την καθημερινή ανθρώπινη γλώσσα, επιδεικνύει εντυπωσιακές ικανότητες μεροληψίας φύλου και φυλετικού διαχωρισμού.

Η σχετική έρευνα που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Science εστιάζει στη μέθοδο μηχανικής μάθησης που είναι γνωστή ως «λεκτική ενσωμάτωση» (word embedding) και η οποία χρησιμοποιείται ήδη στην διαδικτυακή αναζήτηση και τη μηχανική μετάφραση.

Λειτουργεί ως εξής: ο αλγόριθμος δομεί μια μαθηματική αναπαράσταση της γλώσσας “τεμαχίζοντας” την έννοια κάθε λέξης σε μια αλληλουχία αριθμών, το “λεκτικό διάνυσμα”. Η επεξεργασία αυτή βασίζεται στο ποιες άλλες λέξεις εμφανίζονται συχνότερα δίπλα από την ζητούμενη λέξη.

Προκαταλήψεις

 Αυτή η καθαρά στατιστική προσέγγιση της γλώσσας αποτυπώνει ένα αρκούντως πλούσιο πολιτιστικό και κοινωνικό υπόβαθρο πίσω από την έννοια κάθε λέξης μ’ έναν τρόπο που κανένα λεξικό δεν θα μπορούσε ποτέ να κάνει.

Για παράδειγμα, οι λέξεις για τα λουλούδια βρίσκονται “συγκεντρωμένες” πιο κοντά σ’ εκείνες που συνδέονται με την ευχαρίστηση, ενώ οι λέξεις για τα έντομα βρίσκονται εγγύτερα των λέξεων που συνδέονται με την δυσαρέσκεια, αντικατοπτρίζοντας προφανώς τις κοινές πεποιθήσεις μας για τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των λουλουδιών έναντι των εντόμων.

Η ίδια έρευνα δείχνει ότι ορισμένες πιο ανησυχητικές, σιωπηλές προκαταλήψεις -που αποτελούν κοινό εύρημα των ψυχολογικών πειραμάτων- υιοθετούνται εύκολα από τους αλγόριθμους μηχανικής μάθησης. Για παράδειγμα, οι λέξεις “θηλυκό” και “γυναίκα” συνδέονται στενότερα με τις τέχνες και τις ανθρωπιστικές επιστήμες όπως επίσης με το σπίτι, ενώ αντίθετα, οι έννοιες “αρσενικό” και “άνδρας” βρίσκονται πιο κοντά στα μαθηματικά και τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την μηχανική.

Συστήματα ΤΝ είναι επίσης πιο πιθανό να συσχετίσουν αμερικανο-ευρωπαϊκά ονόματα με ευχάριστες λέξεις όπως “δώρο” και “ευτυχισμένος” ενώ τα αφρο-αμερικάνικα συνδέονται συχνότερα με δυσάρεστες λέξεις.

Τα συγκεκριμένα ευρήματα δείχνουν πως οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης έχουν αποκτήσει τις ίδιες μεροληψίες μ’ εκείνες των ανθρώπων που- όπως φαίνεται από τα τεστ έμμεσου συσχετισμού, τουλάχιστον στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο- τείνουν να συνδέουν τις ευχάριστες λέξεις με τη λευκή φυλή!

Όπως προειδοποιεί η Τζοάννα Μπράισον από την έδρα επιστήμης υπολογιστών στο βρετανικό πανεπιστήμιο του Μπαθ, εκ των συντακτών της έρευνας, η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να ενισχύει τις υπάρχουσες προκαταλήψεις επειδή αντίθετα με τους ανθρώπους, οι αλγόριθμοι δεν “μπορούν” να αντιδράσουν συνειδητά στις μεροληψίες τις οποίες μαθαίνουν. “Πολλοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι η ΤΝ είναι προκατειλημμένη. Όχι, εμείς είμαστε προκατειλημμένοι και η ΤΝ το μαθαίνει αυτό από εμάς”, λέει χαρακτηριστικά η Βρετανίδα επιστήμονας. Το εργαλείο μηχανικής μάθησης που χρησιμοποιήθηκε στην συγκεκριμένη μελέτη “εκπαιδεύτηκε” σε μια βάση δεδομένων που περιελάμβανε 840 δισεκατομμύρια λέξεις (!) από κείμενα δημοσιευμένα στο Διαδίκτυο. Παρόμοια αποτελέσματα όμως, έδωσε η “εκπαίδευση” του ίδιου αλγόριθμου και στα δεδομένα του Google News.

Με την χρήση της τεχνολογίας, λοιπόν, μπορεί να διευρυνθεί το φάσμα των υφιστάμενων κοινωνικών προκαταλήψεων και να ενισχυθεί με νέους, απρόβλεπτους τρόπους καθώς ένας αυξανόμενος αριθμός αποφάσεων που επηρεάζουν την καθημερινότητά μας εκχωρείται στα ρομπότ. Κι αν όπως διατείνονται ορισμένοι, το επόμενο φυσικό βήμα για την τεχνολογία θα περιλαμβάνει μηχανές με ανθρώπινες ικανότητες όπως αντίληψη και κοινή λογική, τότε τα πράγματα μπορεί στ’ αλήθεια να γίνουν δυσοίωνα και απρόβλεπτα.

Για την ώρα, κανείς δεν είναι σε θέση δώσει βέβαιες απαντήσεις σ’ όλες αυτές τις ανησυχίες. Οι επιστήμονες δείχνουν αμήχανοι μπροστά στα δυστοπικά σενάρια για την ΤΝ και οι απόψεις τους διίστανται. Είναι κι αυτή μια τεχνολογία, λένε, ένα εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διαφορετικούς κοινωνικούς ή πολιτικούς σκοπούς από διαφορετικές κοινωνίες. Η δυνατότητά της να επηρεάσει εξαρτάται από το πως σχεδιάζονται και χρησιμοποιούνται οι εφαρμογές της.

“Συστήματα ΤΝ που μέσω των κοινωνικών δικτύων θα λαμβάνουν υπόψιν τους και τη γνώμη των πολιτών, θα είναι πιο συμμετοχικά ακόμα και απ’ την άμεση δημοκρατία και μάλιστα με πιο σοφό τρόπο”, μας λέει ο δρ. Μαυρίδης. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να συγκερασθούν απόψεις με βέλτιστα αποτελέσματα για το σύνολο, εφόσον τα “μέρη” του συνόλου επιθυμούν το καθολικό όφελος κι όχι μόνον το δικό τους. Το βέβαιο για την ώρα είναι ότι απέχουμε πολύ από τις τεχνολογίες εκείνες που θα διαθέτουν πλήρη αυτονομία με την έννοια της πραγματικής ευφυΐας, δηλαδή νόηση, κρίση και βούληση. Ο άνθρωπος έχει ακόμη τον έλεγχο. Αλλά, για πόσο ακόμα;

Ο κ. Watson  

Για 34 υπαλλήλους της ιαπωνικής ασφαλιστικής εταιρίας Fukoku Mutual Life Insurance στο Τόκιο, το ερώτημα αυτό έχει ήδη “απαντηθεί”. Τον Μάρτιο αντικαταστάθηκαν από ένα ρομπότ, τον Watson Explorer της IBM και επρόκειτο να απολυθούν.

Ο “κ”. Watson θα υπολογίζει στο εξής τις πληρωμές προς τους ασφαλισμένους της Fukoku οι οποίες ανήλθαν πέρυσι σε συνολικά 132.000. Διαθέτει τεχνολογία που του επιτρέπει να λειτουργεί ως ανθρώπινο ον. Μπορεί να αναλύει και να ερμηνεύει όλα τα δεδομένα των φακέλων των ασφαλισμένων, συμπεριλαμβανομένων αδόμητου κειμένου, εικόνων, ήχου, βίντεο.

Μπορεί να διαβάζει πληροφορίες από το ιατρικό ιστορικό για τη διάρκεια νοσηλείας, τις ιατρικές γνωματεύσεις, τα πρακτικά των χειρουργείων ώστε να υπολογίζει σωστά το ύψος της κάθε αποζημίωσης. Η Fukoku εκτιμά ότι το σύστημα θα αυξήσει την παραγωγικότητά της κατά 30%, κι ως εκ τούτου θα έχει κάνει απόσβεση της, άνω του 1,6 εκατ. ευρώ επένδυσής της, σε λιγότερο από δύο χρόνια. Η ετήσια συντήρηση του Watson θα κοστίζει περίπου 117.000 ευρώ. Η γήρανση του πληθυσμού σε συνδυασμό με την πρόοδο της Ιαπωνίας στη ρομποτική τεχνολογία την έχουν καταστήσει ένα πρωτοπόρο πεδίο δοκιμών στη χρήση ΤΝ.

Τον Απρίλιο, το ιαπωνικό υπουργείο Οικονομίας, Εμπορίου και Βιομηχανίας εισήγαγε δοκιμαστικά τη χρήση συστήματος ΤΝ για να συνδράμει τους συμβούλους του στην γραφειοκρατική δουλειά που απαιτούν οι συνεδριάσεις του υπουργικού συμβουλίου και του κοινοβουλίου, αν το πείραμα πετύχει η χρήση της ΤΝ θα εισαχθεί και σε άλλες κυβερνητικές υπηρεσίες.

Σύμφωνα με έκθεση του 2015 του κέντρο ερευνών Nomura, σχεδόν τα μισά επαγγέλματα στην αγορά εργασίας της Ιαπωνίας θα μπορούσαν να γίνουν από ρομπότ ως το 2035. Σε συνεργασία με τον καθηγητή Μάικλ Όζμπορν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, οι ερευνητές εξέτασαν περισσότερα από 600 επαγγέλματα και διαπίστωσαν ότι στο 49% εξ αυτών, συστήματα ΤΝ θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τους εργαζόμενους.

Η Adidas, η γνωστή γερμανική εταιρεία κατασκευής αθλητικών ειδών, κινείται ήδη προς αυτή την κατεύθυνση: Εγκαταλείπει την Κίνα και μεταφέρει πίσω στη Γερμανία τις αλυσίδες παραγωγής της μόνον και μόνον για να χρησιμοποιήσει μηχανές αντί ανθρώπων στα νέα εργοστάσιά της. Περισσότερο από 20 χρόνια μετά την παύση των παραγωγικών δραστηριοτήτων της στην “μητέρα πατρίδα” και την μεταφορά τους στην Ασία, η Adidas παρουσίασε πέρυσι το νέο πρότυπο μοντέλο εργοστασιακής παραγωγής που ονομάζεται “Speedfactory” και Futurecraft M.F.G. Βασίζεται αποκλειστικά στα ρομπότ, την ΤΝ, και την τεχνική της τρισδιάστατης εκτύπωσης.

Το πρώτο εργοστάσιο αυτού του είδους κατασκευάστηκε πέρυσι στο Άνσμπαχ της Βαυαρίας και αναμένεται να αρχίσει να λειτουργεί εντός του καλοκαιριού με στόχο την παραγωγή, σε πρώτη φάση, 500.000 ζευγαριών παπουτσιών ετησίως. Η εταιρία κατασκευάζει ένα παρόμοιο εργοστάσιο στην Ατλάντα των ΗΠΑ, μια από τις μεγαλύτερες αγορές των προϊόντων της. Τα αθλητικά παπούτσια κατασκευάζονται ακόμα με τον παραδοσιακό τρόπο από εργάτες που διαμορφώνουν, συναρμολογούν, συγκολλούν και ράβουν υλικά με το χέρι, σε γιγαντιαία εργοστάσια στην Κίνα, το Βιετνάμ και την Ινδονησία. Αλλά καθώς η ευημερία στην Ασία αυξάνεται, αυξάνεται παράλληλα και το κόστος της χειρωνακτικής εργασίας. Το κίνητρο της Adidas πίσω απ΄τα Speedfactories δεν έχει να κάνει ωστόσο μόνον μ’ αυτό.

Ο Γκερντ Μαντζ, επικεφαλής του τομέα τεχνολογικής καινοτομίας της εταιρίας παραδέχεται πως “ο τρόπος λειτουργίας της επιχείρησης μας είναι ίσως το ακριβώς αντίθετο του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν σήμερα οι καταναλωτές”.

Απ’ την σχεδίαση ενός νέου μοντέλου παπουτσιών, την κατασκευή και δοκιμή του, ως την έναρξη της μαζικής παραγωγής του, την παραγγελία των υλικών, την αποστολή και επιστροφή των δειγμάτων, το “σετάρισμα” του εργοστασίου, την οργάνωση της αλυσίδας συναρμολόγησης και τελικά την αποστολή των πρώτων ολοκληρωμένων προϊόντων στα καταστήματα, μπορεί να χρειαστούν ως και 18 μήνες. Με τα Speedfactories ο χρόνος αυτός συντομεύει σε λιγότερο από μια εβδομάδα (!) ίσως ακόμα και σε μια μία ημέρα απ’ την στιγμή που θα έχει ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός του παπουτσιού!

Τα αθλητικά της Adidas δεν θα σχεδιάζονται μόνον στην οθόνη του υπολογιστή αλλά θα μπορούν και να δοκιμάζονται στον υπολογιστή για χαρακτηριστικά όπως η εφαρμογή και η αντοχή. Για να βελτιωθεί μάλιστα ακόμα περισσότερο η αποδοτικότητα της διαδικασίας, το Speedfactory θα μπορεί να προσομοιώνει την αλυσίδα παραγωγής σε ένα μοντέλο εικονικής πραγματικότητας. Εφόσον όλα κυλήσουν χωρίς προβλήματα ή επιλυθούν οι όποιες δυσλειτουργίες εμφανιστούν, η παραγωγή θα μεταφέρεται στο φυσικό σύστημα. Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά; Απλά, κάθε Speedfactory θα απασχολεί όλους κι όλους 160 εργάτες υψηλής εξειδίκευσης. Σήμερα, σε μια τυπική μονάδα παραγωγής της εταιρίας στην Ασία, εργάζονται κατά μέσο όρο περισσότεροι από 1.000.

Υπάρχει λοιπόν σοβαρός λόγος να φοβόμαστε την Τεχνητή Νοημοσύνη;

Φόβοι και φοβίες  

“Πρέπει να εξετάσουμε ενορατικά και βάσει δεδομένων την διαδικασία εισαγωγής της ΤΝ στην ζωή και την κοινωνία μας και όχι να την φοβόμαστε. Οι επιφυλάξεις δεν πρέπει να καταπνίξουν την καινοτομία και να οδηγήσουν σε βαθύ συντηρητισμό”, τονίζει ο δρ. Μαυρίδης επισημαίνοντας τη διαφαινόμενη διατάραξη της αγοράς εργασίας και τη λεγόμενη “τεχνολογική ανεργία” που παραπέμπει σε ανάλογη περίοδο κατά την Βιομηχανική Επανάσταση. Έχοντας φανεί δυνητικά υπέρτερη της ανθρώπινης νοημοσύνης σε τομείς όπως η δημιουργία και αναδιάταξη προγραμμάτων πτήσεων αεροπορικών εταιριών ή διαχείρισης πόρων και δρομολόγησης μεγάλων μεταφορικών εταιριών, η ΤΝ θα έχει αρνητικές επιπτώσεις για τις θέσεις εργασίας σε συγκεκριμένους τομείς της αγοράς εργασίας.

Είναι ενδεικτικό ότι στην ετήσια Οικονομική Αναφορά του Προέδρου των ΗΠΑ (2016 Economic Report of the President) αναφέρεται ότι για εργαζόμενους με ωριαίο μισθό κάτω των 20 δολαρίων, υπάρχει πιθανότητα 83% αντικατάστασης τους από ρομπότ, ενώ αντίστοιχα για εκείνους των 20-40 δολ, το ποσοστό είναι 31%. “Το μέγεθος του επερχόμενου «τσουνάμι» ανεργίας ή έστω μερικής απασχόλησης, ενδέχεται να είναι τεράστιο αν αφεθεί ανεξέλεγκτο”, υπογραμμίζει ο δρ. Μαυρίδης. Σύμφωνα με την εταιρία αναλύσεων Forrester, η συνεχιζόμενη αυτοματοποίηση στις ΗΠΑ θα οδηγήσει ως το 2025 σε απώλεια 9,1 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας.

Η «τεχνολογική ανεργία» δεν είναι βέβαια νέο φαινόμενο. Κατ’ αναλογία στη Βιομηχανική Επανάσταση οι «Λουδίτες» κατέστρεφαν τις μηχανές καθώς έχαναν τις δουλειές τους λόγω της αυτοματοποίησης της παραγωγής. Ένα επάγγελμα που στο μέλλον θα απειληθεί σοβαρά από την τεχνολογία και, δη την ΤΝ, θα είναι αυτό του οδηγού καθώς η χρήση των αυτόνομων οχημάτων δημόσιας χρήσης ενδέχεται να γενικευτεί. Ο αντίλογος σ’ όλα αυτά είναι ότι η τεχνολογία μπορεί να δημιουργήσει άλλες, πολύ πιο δημιουργικές και υψηλής ικανοποίησης, θέσεις εργασίας. Πλην όμως, όπως επισημαίνει ο δρ. Μαυρίδης, ο αριθμός των νέων αυτών θέσεων είναι μικρότερος αυτών που χάνονται, και επίσης, αυτοί που χάνουν τις δουλειές τους δεν έχουν τις απαιτούμενες δεξιότητες για να καταλάβουν τις νέες, εκτός του ότι είναι συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας και εκ των πραγμάτων είναι πολύ δύσκολο να προσαρμοστούν.

Απ΄ την άλλη, καθώς μια μηχανή αναλύει δεδομένα απ’ την καθημερινή ζωή των ανθρώπων και δρα πέραν του ανθρώπινου ελέγχου με “δικά” της κριτήρια, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να οδηγήσει σε απειλητικές καταστάσεις, επισημαίνει ο καθηγητής Βούρος, εστιάζοντας στις ανησυχίες που προκαλεί η όλο και μεγαλύτερη συσσώρευση και επεξεργασία δεδομένων στις μέρες μας. Ο υπολογιστής είναι “ψυχρός” και έχει τη δυνατότητα επεξεργασίας δεδομένων σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι ο άνθρωπος, ενώ η δυνατότητα διερεύνησης πολλών πτυχών ενός προβλήματος με τρόπο λεπτομερέστατο, συστηματικό, αναλυτικό, ταχύτατο αλλά και… “ψυχρό”, που ίσως μάλιστα καθοδηγείται από κακόβουλα κίνητρα του κατασκευαστή του, εγείρει σοβαρούς κινδύνους.

“Συνήθως οι τεχνολογίες αναπτύσσονται για καλούς σκοπούς αλλά ο τρόπος χρήσης τους είναι εκείνος που καθορίζει την αξία και τη χρησιμότητά τους”, συμπληρώνει ο κ. Βλαχάβας. Ένα αυτόνομο πρόγραμμα που συλλέγει δεδομένα του χρήστη του, έχει πρόσβαση στους web banking λογαριασμούς του ή προγραμματίζει την καθημερινή επαγγελματική και προσωπική ρουτίνα του, θα πρέπει να είναι δομημένο έτσι ώστε να τον προστατεύει από κάθε ενδεχόμενη διαρροή ή κακόβουλη χρήση των πληροφοριών αυτών. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι πρέπει να θεσπιστούν νομοθετικές ρυθμίσεις που να αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις.

Το κατά πόσο θα είναι ισότιμη η πρόσβαση στη νέα γνώση που παράγει η ΤΝ, είναι επίσης ένα άλλο μεγάλο θέμα που θίγουν οι ερευνητές. “Θα είναι άραγε διαθέσιμη και σ’ ένα μικρό νοσοκομείο της επαρχίας, ή σε μια φτωχή χώρα, η γνώση ενός υποθετικού συστήματος ΤΝ που, συνδυάζοντας όλα τα στοιχεία απ’ όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου, όλη τη βιβλιογραφία και όλη την κλινική πρακτική, θα μπορούσε να δώσει στους γιατρούς στοιχεία για να καθορίσουν την πλέον κατάλληλη θεραπεία σ’ έναν συγκεκριμένο ασθενή;” αναρωτιέται ο κ. Κοντογιάννης.

Οι “προτεραιότητες” ενός συστήματος ΤΝ αποτελούν ίσως την πιο “γκρίζα ζώνη” της τεχνολογίας. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα, η περίπτωση που ένα αυτόνομο όχημα εμπλακεί σε ατύχημα και έχει να “επιλέξει” το ποιους θα διασώσει, επιβαίνοντες ή πεζούς. Αν π.χ. οι πεζοί είναι μικρά παιδιά ή υπερήλικες, θα είναι διαφορετική η αντίδραση του; Πως και με ποια λογική θα σχεδιαστεί και θα υλοποιηθεί το πλάνο δράσης της ΤΝ του οχήματος σε μια τέτοια περίπτωση;

Πάντως, για όσους ανησυχούν για την έλευση ρομπότ-εξολοθρευτών, οι επιστήμονες είναι καθησυχαστικοί. “Πιστεύω ότι η ΤΝ δεν θα φτάσει ποτέ στο σημείο που να θεωρούμε ότι υπάρχει και ‘ζει’ ανάμεσά μας, στην καθημερινότητά μας, ως ‘ον’ με φυσική υπόσταση”, λέει ο καθηγητής κ. Βούρος και με την άποψή του συμφωνεί η κ. Συκαρά εκτιμώντας ότι μηχανές που θα καθοδηγούνται από “προσωπικά” κίνητρα ή φιλοδοξίες και θα έχουν τις “δικές” τους προθέσεις, είναι απίθανο να δημιουργηθούν τα επόμενα 50 χρόνια. “Είναι πολύ πιο πιθανή η «υποδούλωση» της ανθρωπότητας από μια μικρή, δυστοπική εγκληματική ανθρώπινη ελίτ μέσω της ΤΝ και της δικτύωσης των πάντων, παρά από την ‘μηχανή-δικτάτορα’”, συμπληρώνει ο δρ. Μαυρίδης.

Παραμένοντας μια πρόκληση, η ΤΝ μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην πρόοδο της ανθρωπότητας, συνοψίζουν οι επιστήμονες. Μπορεί να συντελέσει στην κατανόηση του κόσμου και στην υποβοήθηση του ανθρώπου να δρα σε δύσκολα, απρόσιτα, άγνωστα και ίσως βλαβερά για αυτόν περιβάλλοντα. Ποια μπορεί να είναι αυτά; Από την εξερεύνηση του γαλαξία και των ελαχίστων σωματιδίων της ύλης, ως την διερεύνηση του μικρόκοσμου του ανθρώπινου οργανισμού και την επισκευή μιας δεξαμενής με υπολείμματα επικίνδυνων ουσιών.

Άλλωστε, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, “όσο αυτόνομα κι αν γίνουν τα ρομπότ, δεν πρόκειται να αποκτήσουν αυτογνωσία και συνείδηση άρα και δική τους ηθική, αυτή θα είναι πάντα των δημιουργών τους”.

Θάνος Ασκητής: Το σεξ με ρομπότ θα γίνει πραγματικότητα

Μπορεί οι μελλοντολογικές προφητείες να περιστρέφονται γύρω από την “όσμωση” του ανθρώπου με τις μηχανές αλλά η βιομηχανία του sex περιστρέφεται ήδη γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Τα ρομπότ του sex (sexbots) ίσως γίνουν το επόμενο μεγάλο τεχνολογικό “τρεντ” λένε οι ειδικοί καθώς η δημοτικότητα τους αυξάνεται με τον ίδιο βαθμό που βελτιώνονται τα ρεαλιστικά χαρακτηριστικά τους ενώ όλο και πιο πολλοί μοναχικοί άνθρωποι ενδεχομένως να αναζητήσουν ερωτική συντροφιά σε ανθρωποειδή ΤΝ. Σύμφωνα με την δρ. Έλεν Ντρίσκολ του Πανεπιστημίου του Σάντερλαντ στη Βρετανία, η τεχνολογία του sex προχωρά με γοργούς ρυθμούς και η εξέλιξή της στο εγγύς μέλλον θα επικεντρωθεί στον ρομποτικό, διαδραστικό και κινητικό τομέα των sexbots.

Έναντι του κόστους αγοράς ενός μέσου αυτοκινήτου, ο μηχανικός, συνθετικός ερωτικός σύντροφος θα είναι κατασκευασμένος για να “να οδηγήσει το sex στο επόμενο στάδιο”, διατείνονται οι σχεδιαστές τους, ανεβάζοντας την σεξουαλική διέγερση και ικανοποίηση σε επίπεδα που δεν έχει βιώσει ποτέ μέχρι σήμερα το ανθρώπινο είδος.

“Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε την επιθυμία για sex πέραν του φυσικού, να αισθανθούν οι άνθρωποι ότι έλκονται από την ΤΝ”, λέει ο Ματ ΜακΜιούλεν, ιδρυτής της RealDoll μιας αμερικανικής εταιρίας που κατασκευάζει εκπληκτικά ρεαλιστικά, πλην στατικά επί του παρόντος, sexbots με τιμές που ξεκινούν από 5.000 δολάρια. Ο ΜακΜιούλεν, που εμφανίστηκε στο προσκήνιο πριν από περίπου είκοσι χρόνια, θεωρείται ο “γκουρού” αυτής της νεοφυούς “κουλτούρας” και αγοράς όντας ο πρωτοπόρος στην τεχνολογία των υλικών κατασκευής sexbots. Σήμερα, η RealDoll επικεντρώνεται στην τελειοποίηση της κεφαλής των μηχανικών εραστών ώστε οι εκφράσεις του προσώπου τους και η παραγόμενη από ΤΝ ομιλία τους, να δημιουργεί την ψευδαίσθηση στους χρήστες τους ότι έχουν να κάνουν μ’ ένα πραγματικό, σκεπτόμενο και συναισθανόμενο ον. Τα αναβαθμισμένα sexbots θα βγουν στην αγορά εντός του έτους με τιμές που θα ξεκινούν λίγο κάτω από τα 13.000 δολ.

“Έχω εντυπωσιαστεί από το τελευταίο σώμα RD2, από την απαλότητα του ελαστικού, την υφή της επιδερμίδας, την εύκαμπτη σπονδυλική στήλη, τα απαλά χέρια, την υφή και την απαλότητα της διείσδυσης”, γράφει ένας χρήστης sexbot της RealDoll στο blog της εταιρίας, ενώ ένας άλλος λέει: “Ερωτεύτηκα ολοκληρωτικά το πρόσωπο Νο11 και το σώμα Νο7 της Τζένης μου όταν την παρήγγειλα πριν τρία χρόνια… σημαίνει τόσα πολλά για μένα”.

Οι ειδικοί μιλούν ήδη για “ρομποφιλία”, η οποία όμως θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί ως μια φυσιολογική σεξουαλική επιλογή στο εγγύς μέλλον καθώς οι σεξουαλικές ταυτότητες “εξελίσσονται” κι αυτές μαζί με την τεχνολογία. “Αντιμετωπίζουμε θέματα όπως η εικονική πραγματικότητα και το ρομποτικό sex υπό το πρίσμα των σημερινών προτύπων. Όμως, αν αναλογιστούμε ποιες ήταν οι κοινωνικές νόρμες για το sex πριν από μόλις εκατό χρόνια, είναι προφανές ότι οι αλλαγές ήταν γρήγορες και ριζικές”, σημειώνει η δρ. Ντρίσκολ. Η ίδια όπως και άλλοι συνάδελφοί της ψυχολόγοι θεωρούν ότι είναι πολύ πιθανόν οι άνθρωποι να αρχίσουν να ερωτεύονται ρομπότ στο μέλλον καθώς αυτά θα κατασκευάζονται με προδιαγραφές ιδανικού συντρόφου: υπομονετικά, συμπονετικά, ευγενικά, χωρίς εγωισμούς και… κρεβατομουρμούρα.

Απ’ την άλλη, ο διάσημος Βρετανός μαθηματικός, επαγγελματίας σκακιστής και ειδικός στην ΤΝ Ντέιβιντ Λέβι, συγγραφέας του “προφητικού” βιβλίου Love and Sex with Robots του 2007, προβλέπει ότι ως το 2050 τα ρομπότ θα είναι ικανά να “ερωτεύονται” ανθρώπους και ο γάμος με ρομπότ θα είναι το “επόμενο λογικό βήμα”. Εκτιμά μάλιστα ότι θα υπάρξει “μια τεράστια ζήτηση για μηχανικούς συντρόφους από ανθρώπους που οι ζωές τους είναι άδειες διότι δεν έχουν κανέναν να αγαπούν και κανέναν να τους αγαπήσει”. “Ο κόσμος θα γίνει πιο ευτυχισμένος διότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που σήμερα δυστυχούν, ξαφνικά θα αποκτήσουν κάποιον στην ζωή τους, νομίζω ότι πρόκειται για μια καταπληκτική υπηρεσία προς την ανθρωπότητα”, δηλώνει.

-Αλλά, πόσο πιθανά είναι όλα αυτά; Μήπως είναι απλά τεχνο-φοβικές υπερβολές; Θα φτάσουμε πράγματι στην εποχή που οι άνθρωποι θα “συνάπτουν” ερωτικές σχέσεις με ρομπότ;

“Ναι, θα φτάσουμε, να είστε σίγουροι ότι θα υπάρξει αυτή η εποχή”, δηλώνει κατηγορηματικά στο JaJ ο νευρολόγος-ψυχίατρος κ. Θάνος Ασκητής, πρόεδρος του Ινστιτούτου Ψυχικής & Σεξουαλικής Υγείας. “Προφανώς τα ρομπότ έρχονται, φτιάχνονται ήδη. Πολλά αλλάζουν στις ζωές μας και δεν μπορούμε να τα σταματήσουμε, ούτε μπορούμε να γυρίσουμε το χρόνο πίσω και να γίνουμε οπισθοδρομικοί και συντηρητικοί”.

-Θα είναι δηλαδή η ΤΝ η απάντηση στα προβλήματα των σχέσεων και της μοναξιάς;

“Ο έρωτας και η αγάπη είναι υποκειμενικά συναισθήματα διαχείρισης. Οι άνθρωποι “ανταλλάσσουν” υποκειμενικούς ρόλους στην προσπάθεια πραγμάτωσης ενός αντικειμενικού σκοπού που είναι η σεξουαλική ικανοποίηση. Όμως, η σεξουαλικότητα δεν είναι μόνον το ζωώδες ένστικτο που έχουμε μέσα μας. Είναι η εμπειρία, η παιδεία, η οριοθέτηση. Αν απαλλάξουμε τους ανθρώπους από αυτά με προγραμματισμένα συστήματα τεχνητής ευφυΐας θα καταλήξουμε σε αδιέξοδο. Τα sexbots θα είναι προσανατολισμένα στην ιδανική και απόλυτη σεξουαλική ηδονή η οποία όμως δεν υπάρχει στη φύση. Κατά συνέπεια, τα συναισθήματα όσων θα τα χρησιμοποιούν θα είναι τόσο έντονα που θα τους οδηγήσουν στην εξάρτηση, στον υψηλό εθισμό, ο νικητής θα είναι αναμφίβολα η μηχανή”…

-Δεν θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα τουλάχιστον σ’ εκείνους που θεωρούν ότι είναι αδύνατον να συνυπάρξουν ερωτικά με άλλον άνθρωπο;

“Γιατί είναι αδύνατον; Διότι έχουν πρόβλημα, έχουν ψυχική δυσκαμψία, ψυχική διαταραχή. Ας κοιτάξουμε τι συμβαίνει σήμερα στη σχέση μας με τον ψηφιακό κόσμο: Η νέα γενιά είναι εθισμένη στην ψηφιακή τελειοποίηση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν μια ψευδαίσθηση της πραγματικότητας. Βλέπουμε να χρησιμοποιούνται κατά κόρον από ανθρώπους που πάσχουν από κοινωνική φοβία, εκσεσημασμένη δειλία, δεν έχουν παιδεία. Ουσιαστικά, ενώ θα μπορούσαν να “απλώνουν” τις ανθρώπινες σχέσεις, βλέπουμε ότι τις “μονώνουν”. Αν ένα μέσον χρησιμοποιείται για να μας οδηγήσει στην φυσική ανθρώπινη επαφή, έχει σαφώς νόημα. Αν όμως μας κρατά κλεισμένους στο δωμάτιό μας, στον αυνανισμό και στις φαντασιώσεις, αυτό διαθέτει βέβαια μια γοητεία, αλλά δεν θα μας οδηγήσει ποτέ στην ανθρώπινη σχέση”.

–Ο καθηγητής της Νομικής Σχολής του Εθνικού Πανεπιστημίου της Ιρλανδίας Τζον Ντάναχερ θεωρεί ότι τα sexbots θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα “καλό υποκατάστατο” για τους οίκους ανοχής όσον αφορά ζητήματα υγιεινής ενώ θα βοηθούσαν να εξαλειφθεί το trafficking καθώς θα κοστίζουν φθηνότερα από τους εργάτες του sex.

“Πρόκειται για ένα σοβαρό ενδεχόμενο. Ωστόσο, όταν λαμβάνουμε ένα “φάρμακο”, έχουμε ενέργειες και παρενέργειες. Το θέμα είναι τί υπερισχύει. Αν τα sexbots βοηθήσουν στην μείωση των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων, αυτό είναι μια θετική ενέργεια. Φοβάμαι όμως ότι οι παρενέργειες θα είναι σοβαρότερες. Ακόμα και στην περίπτωση του αγοραίου έρωτα έχουμε να κάνουμε με ανθρώπινη διάδραση, κι όσο ο άνθρωπος δρα και αντιδρά μαθαίνει και διορθώνεται. Στον κόσμο των ρομπότ δεν θα υπάρχει αυτή η διάσταση, οι μηχανές θα είναι προγραμματισμένες για να ικανοποιούν ανάγκες. Το απέναντι ον θα είναι ένα προϊόν, μια συσκευή, που δεν θα χρειάζεται να το μαγέψεις, να το γοητεύσεις, να το κερδίσεις, θα θέλεις απλά να το αγοράσεις. Θα μετατραπούμε σε μια παραφιλική κοινότητα που θα εκφράζεται μ’ αυτόν το τρόπο. Αν αυτό αρέσει στην κοινωνία”…

-Νομίζω ότι θα έχουν περισσότερη δουλειά οι ψυχίατροι…

“Φοβάμαι πως ναι. Εκτός αν αντικατασταθούν κι αυτοί από ρομπότ”…

Οι Έλληνες της ΤΝ

Σημαντική σε αριθμό και πλούσια σε έργο, η συμβολή των Ελλήνων επιστημόνων στην έρευνα για την Τεχνητή Νοημοσύνη, τόσο σε ιδρύματα του εσωτερικού όσο και σε μεγάλα ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού, αποτελεί απόδειξη των δυνατοτήτων του επιστημονικού δυναμικού της χώρας μας. Άλλωστε, όπως πολλοί παραδέχονται, “εν αρχή” της ΤΝ βρίσκεται ένας Έλληνας, ο Αριστοτέλης, ο “πατέρας” της Λογικής, που μέσα από τους “Συλλογισμούς” του έδειξε ότι το να συνάγει κανείς ορθά συμπεράσματα από δοθείσες παραδοχές δεν απαιτεί γνώση της σημασιολογίας των προτάσεων αλλά μόνον της μορφής τους.

H λογική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μετασχηματίσει προτάσεις σε μια ακριβή, “επίσημη” γλώσσα την οποία οι υπολογιστές έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν. Παρέχει την αναγκαία, λεπτομερή και εις βάθος κατανόηση του προβλήματος συλλογισμού που καλείται να επιλύσει η ΤΝ. Η λογική απόδειξη και η δόμηση λογικών μοντέλων είναι τεχνικές που εφαρμόζονται στην ΤΝ.

Οι Έλληνες ερευνητές έχουν να επιδείξουν επιτεύγματα στην αναγνώριση φυσικής γλώσσας, στα ευφυή συστήματα αναπαράστασης γνώσης, στις ευφυείς υπηρεσίες και στη περιοχή της μηχανικής μάθησης. Τα εργαστήρια και οι ερευνητικές ομάδες των ελληνικών πανεπιστημίων χαίρουν της εκτίμησης και της συνεργασίας κορυφαίων διεθνών ερευνητικών κέντρων όπως της Οξφόρδης, του Κέιμπριτζ, του ΜΙΤ, του Carnegie Mellon κ.α. Αλλά και στο εξωτερικό έχουμε σημαντική συμβολή από Έλληνες ή Ελληνικής καταγωγής επιστήμονες όπως ο Νικόλας Νεγρεπόντε και Μιχάλης Δερτούζος στο ΜΙΤ, ο Χρήστος Παπαδημητρίου στο τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϋ στην Καλιφόρνια, ο Μικέ Παπάζογλου στο Πανεπιστήμιο του Τίλμπουρχ, στην Ολλανδία κ.α.

Η ευρωπαϊκή επιστημονική ένωση για την ΤΝ (EurAI) μέλος της οποίας είναι η Ελληνική Εταιρία Τεχνητής Νοημοσύνης (ΕΕΤΝ) έχει αναγνωρίσει 4 μέλη της ΕΕΤΝ ως κορυφαία της ευρωπαϊκής επιστημονικής κοινότητας διακρίνοντάς τους με τον τίτλο του EurAI Fellow. Η ΤΝ αποτελεί μια από τις κύριες περιοχές χρηματοδότησης που κερδίζουν Έλληνες επιστήμονες σε διεθνή ανταγωνιστικά προγράμματα όπου απαιτείται αριστεία.