NAOMI KLEIN
Doppelganger: A Trip Into the Mirror World
εκδ. Farrar, Straus and Giroux, σελ. 416

Η λέξη Doppelganger είναι γερμανική και υποδεικνύει κάποιον που μας μοιάζει πολύ, όχι ως δίδυμος αλλά ως σωσίας. Κυριολεκτικά σημαίνει «διπλός περιπατητής», όπως η σκιά μας ή ένα φάντασμα.

Το 2022, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, άρχισε να χρησιμοποιείται για να επισημάνει μια τεράστια εκστρατεία παραπληροφόρησης κατευθυνόμενη, όπως στη συνέχεια αποδείχθηκε, από τη Ρωσία εις βάρος της Γαλλίας, αν και δεν άργησε να στοχεύσει και τη Γερμανία.

Το 2024, ο όρος είχε πλέον καθιερωθεί για τις ιστοσελίδες που μιμούνται πραγματικές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες μεγάλων εφημερίδων όπως αυτές που συμπεριλήφθηκαν και σποραδικά συμπεριλαμβάνονται ακόμη στην εκστρατεία παραπληροφόρησης: Le Parisien, 20 minutes, Le Monde, Le Figaro, Libération, FAZ, Der Spiegel, Bild, Die Welt είναι μεταξύ αυτών που οι χάκερ «μιμήθηκαν», προωθώντας άρθρα και «αποκαλύψεις» φιλορωσικού περιεχομένου ή απλώς «ειδήσεις» που, ακολουθώντας παλιές καλές προπαγανδιστικές τεχνικές λαϊκιστών και αυταρχικών ηγετών και καθεστώτων, στοχεύουν στην πρόκληση σύγχυσης και γενικής αμφισβήτησης θεσμών και ανθρώπων εκ μέρους των κοινωνιών.

Για παράδειγμα, η επιδρομή των κοριών στη Γαλλία, που, με τη λυσσώδη σε έκταση και ταχύτητα αναπαραγωγή, γέμισε και τα ελληνικά ΜΜΕ, χωρίς ωστόσο ποτέ να διαψευσθεί στο τέλος απ’ αυτά, ήταν μια τέτοια περίπτωση.

Oπως ακριβώς οι παλιές, γνωστές εφημερίδες είδαν να καθρεφτίζεται ένα Doppelganger είδωλο που υπονόμευε την ιστορία, την αξιοπιστία και τις αρχές τους, μπερδεύοντας και εξαπατώντας το κοινό τους, έτσι και η Ναόμι Κλάιν βρίσκεται κάποια στιγμή «αντιμέτωπη» στο διαδικτυακό σύμπαν με τη Ναόμι Γουλφ. Και οι δύο συγγραφείς, και οι δύο Ναόμι, και οι δύο Εβραίες, και οι δύο με κάπως κοινά εμφανισιακά χαρακτηριστικά και συνομήλικες… Είναι ομοιότητες αρκετές για να μπερδέψουν ένα διαδικτυακό κοινό που έχει συνηθίσει, χρόνια τώρα, να μην μπαίνει σε λεπτομέρειες εξακρίβωσης.

Στο σύμπαν του Στιβ Μπάνον

Η σύγχυση, πιθανόν, δεν θα παρήγε κάποιο ιδιαίτερα σοβαρό πρόβλημα εάν η Ναόμι Γουλφ, Αμερικανίδα, φεμινίστρια, εξέχουσα και πολλά υποσχόμενη προσωπικότητα του τρίτου κύματος του φεμινιστικού κινήματος, συγγραφέας του βιβλίου «The Beauty Myth: How Images of Beauty Are Used Against Women» (Wolf, 1990) και σύμβουλος του προέδρου Μπιλ Κλίντον… κάποτε, δεν είχε ενταχθεί στο συνωμοσιολογικό σύμπαν του Στιβ Μπάνον.

Τακτική συνεργάτις του podcast του Μπάνον, «War Room» και με τη δική της διαδικτυακή πλατφόρμα να προπαγανδίζει τρομακτικές και αναπόδεικτες θεωρίες, μεταξύ άλλων σχετικά με τις παρενέργειες όλων των εμβολίων και αυτού για την COVID-19: «Mας αποστειρώνουν, σκοτώνουν τα μωρά μας, παρακολουθούν κάθε μας κίνηση, μετατρέπουν τα παιδιά σε άβουλα drones, ανατρέπουν το σύνταγμα των ΗΠΑ, διαβρώνουν τη δύναμη της Δύσης».

Η Ναόμι Κλάιν έρχεται αντιμέτωπη με ένα διαδικτυακό μπέρδεμα, που της αποδίδει αναρτήσεις στο X (Τwitter) για τους «εμβολιασμένους ανθρώπους που δεν μυρίζουν πλέον ανθρώπινα και τα περιττώματά τους μολύνουν το πόσιμο νερό», ενώ βομβαρδίζεται από υβριστικά σχόλια και απειλές.

Ελεύθερη κατάδυση στον βυθό του συνωμοσιολογικού σύμπαντος

Κάπου εδώ βρίσκεται το σημείο εκκίνησης για την κατάδυση στο συνωμοσιολογικό σύμπαν, πλην όμως με διάθεση και πρόθεση κατανόησης αλλά και ειλικρινούς αυτοκριτικής όταν επισημαίνει ότι όλοι ζούμε μέσα σε μια αίθουσα καθρεφτών, σε «μια κουλτούρα γεμάτη με διάφορες μορφές διπλασιασμού, στην οποία όλοι όσοι διατηρούμε μια προσωπικότητα ή ένα avatar στο Διαδίκτυο δημιουργούμε τους δικούς μας σωσίες – εικονικές εκδοχές του εαυτού μας που μας αντιπροσωπεύουν στους άλλους.

Μια κουλτούρα στην οποία πολλοί από εμάς έχουν καταλήξει να θεωρούν τους εαυτούς τους ως προσωπικές μάρκες, σφυρηλατώντας μια διαιρεμένη ταυτότητα που είναι ταυτόχρονα εμείς και όχι εμείς, ένας σωσίας που εκτελούμε αδιάκοπα στον ψηφιακό αιθέρα ως το τίμημα της εισόδου σε μια αδηφάγο οικονομία της προσοχής».

Αλήθεια και ψέμα

Αλλά ο κόσμος των καθρεφτών δεν αφορά μόνον τα άτομα αλλά και τα επιχειρήματα, τον τρόπο με τον οποίο έχει καταλήξει να λειτουργεί ο κόσμος και τη γραμμή μεταξύ γνήσιου και ψευδούς να θολώνει όλο και περισσότερο, αφού «κάθε άποψη που επικρίνει την εισβολή στο Ιράκ βρίσκει απέναντι αυτήν που υποστηρίζει ότι η 11η Σεπτεμβρίου ήταν μια “δουλειά εκ των έσω” και κάθε επικριτής της αποτυχίας των ΗΠΑ να αντιδράσουν στην πανδημία θα πρέπει τελικά να αντιμετωπίσει τους ισχυρισμούς περί μικροτσίπ και γενετικής μηχανικής».

Και, κατά την Κλάιν, οι ευθύνες της πνευματικής ελίτ και κυρίως της Αριστεράς (ό,τι κι αν σημαίνει πια αυτό) είναι ευδιάκριτες και σημαντικές, δεδομένου ότι «τόσο πολλοί άνθρωποι της εργατικής τάξης ή της κατώτερης μεσαίας τάξης παρασύρονται από τις θεωρίες συνωμοσίας και η Αριστερά απέτυχε να τους κερδίσει», αφού, ενώ θα έπρεπε, «τα αριστερά κινήματα συχνά συμπεριφέρονται με τρόπους που δεν είναι ούτε περιεκτικοί ούτε στοργικοί… Επίσης δεν σκεφτόμαστε αρκετά πώς να οικοδομήσουμε συμμαχίες με ανθρώπους που δεν είναι ήδη στα κινήματά μας».

Το «Doppelganger: A Trip Into the Mirror World» είναι ένα βιβλίο 416 σελίδων, που δύσκολα θα καταφέρει κάποιος να το εντάξει σε μια αυστηρά ορισμένη κατηγορία. Οικονομία, πολιτική, κοινωνιολογία, αυτοβιογραφία αποτελούν πεδία τα οποία η Καναδή συγγραφέας και ακτιβίστρια διανοούμενη διασχίζει με άνεση αλλά και ειλικρινή διάθεση, όταν παραδίδοντας τα δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου (13 και 14) που αφορούν το Ισραήλ και τον εβραϊσμό για ελεύθερη ανάγνωση στο Διαδίκτυο λέει: «Εγραψα το “Doppelganger” επειδή είμαι πεπεισμένη ότι μπορούμε να ξεφύγουμε από τις διαιρεμένες αφηγήσεις μας, ότι μπορούμε να δούμε και να ακούσουμε και να μάθουμε από τους σωσίες μας, ακόμη και από αυτούς που απορρίπτουμε περισσότερο. Μπορεί να είναι η μόνη μας ελπίδα».

Φως στα «σκοτεινά χρόνια»

«Υπάρχει κάτι ελπιδοφόρο σε αυτό το εγχείρημα, στην καθαρή διανοητική του φιλοδοξία και εμβέλεια, στην προσπάθειά του να διαχωρίσει και να αποκρυπτογραφήσει τους παραλογισμούς και τις ειρωνείες της πολιτικής μας διαταραχής, κάτι που σχεδόν κανένας άλλος συγγραφέας δεν θα μπορούσε να καταφέρει.

Αν έπρεπε να αναφέρω ένα μόνο βιβλίο που δίνει νόημα σε αυτά τα τελευταία σκοτεινά χρόνια, θα ήταν αυτό», έγραψε η Κέιτι Ρόιφ στους NYT και, προσωπικώς, ήθελα να το περιγράψω ως έναν αισιόδοξο και ανακουφιστικά ελπιδοφόρο επαναπροσδιορισμό των πάντων μας. Αλλά μεσολάβησαν η ορκωμοσία και οι πρώτες ημέρες Τραμπ και τότε, ξαφνικά, η αισιοδοξία της Κλάιν μου φάνηκε απελπισμένη. Σαν την προσπάθεια ενός παλιού καλού ανθρώπου να αντισταθεί στους ανέμους μιας δυσοίωνης αλλαγής, επιστρέφοντας σε ασφαλείς ακτές μαζί με όσο περισσότερους μπορεί.