Η κατανόηση του Άλλου, περνάει μέσα από τη γνωριμία μαζί του, κυρίως μέσα από την αυτοεικόνα που έχει αυτός για τον εαυτό του. Το ίδιο ισχύει και για τους πολιτισμούς, ιδίως αν στο διάβα των αιώνων, με τις αλλεπάλληλες «επιχωματώσεις» συνθημάτων, ιδεολογημάτων και εμμονών, η εικόνα αυτών των πολιτισμών φαντάζει στρεβλή και παραμορφωμένη ή αν οι αποδέκτες της εικόνας αυτής, λόγω ελλιπών γνώσεων, αδυνατούν να τη συλλάβουν στην πραγματικότητά της.
Η Ρωσία ως όμορος, διαφορετικός και διάφορος του Δυτικού, πολιτισμός, αποτελεί μέχρι σήμερα μία ακατανόητη εν πολλοίς πραγματικότητα για το δυτικό πολίτη, ο οποίος την αντιλαμβάνεται είτε μέσω της λογοτεχνίας και του πολιτισμού της (άρα μερικώς) είτε μέσω των κατασκοπικών ταινιών (συνεπώς στρεβλωμένα).
Ως εκ τούτου έχει μεγάλη σημασία για την κατανόηση της Ρωσίας ως ιστορίας και ως παρόν, ως πολιτισμού και ως πολιτική να γνωρίζουμε το πως η ίδια βλέπει τον εαυτό της, τη θέση της στον κόσμο και τις προοπτικές της ως συνύπαρξη με τα υπόλοιπα έθνη. Προς αυτή την κατεύθυνση, ιδιαίτερα κατατοπιστικό είναι το άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Νιζαβίσιμαγια Γκαζέτα» στις 11 Φεβρουαρίου 2019 και φέρει την υπογραφή του Βλαντισλάβ Σουρκόφ, ενός εκ των σημαντικότερων πολιτικών στελεχών της κυβερνώσας ελίτ της χώρας, ανθρώπου που δίνει το στίγμα όχι μόνο της επίσημης κρατικής ιδεολογίας, αλλά και της πολιτικής πρακτικής σε επίπεδο στρατηγικής και υλοποίησης (βλέπε βιογραφικό του στο τέλος αυτού του σημειώματος).
Στο συγκεκριμένο κείμενο, το οποίο έχει ήδη προσελκύσει το ενδιαφέρον μεγάλων ειδησεογραφικών οργανισμών, thinktanks, πανεπιστημίων αλλά και κρατικών οργανισμών πολλών χωρών, ο Βλαντιστάλβ Σουρκόφ στην προσπάθεια του να απαντήσει στο ερώτημα που βρίσκεται εδώ και καιρό στα χείλη όλων: μετά τον Πούτιν τι; Μετά τον Πούτιν ποιος; Αποφαίνεται με σαφήνεια: ο Πουτινισμός.
Κράτος νέου τύπου
Βασικό σημείο εκκίνησης του συλλογισμού του Σουρκόφ είναι ότι αυτή τη στιγμή, υπό την ηγεσία του Πούτιν και τις διάφορες φατρίες της ρωσικής ελίτ, διαμορφώνεται το «ρωσικό κράτος του μέλλοντος», το οποίο είναι «κράτος νέου τύπου» και θα κυριαρχήσει στη Ρωσία για πολλές δεκαετίες, αν όχι καθ’ όλη τη διάρκεια του 21ου αιώνα.
Η πρώτη και αναπόφευκτη σύγκριση που έρχεται στο μυαλό του αναγνώστη είναι εκείνη ανάμεσα στον «μαρξισμό» και τον «πουτινισμό», δεδομένου ότι η ιστορία της Ρωσίας από τον 15ο αιώνα και μετά, σε όλες τις φάσεις και τα σταδία της είχε πάντα ως ενοποιητική (συγκολλητική) δύναμη μία κρατική ιδεολογία.
Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμίσουμε πως ο Βλαντισλάβ Σουρκόφ είναι εκείνος που επινόησε πρώτος και διατύπωσε την ιδέα (ή μήπως θεωρία;) της «κυρίαρχης δημοκρατίας» θέλοντας έτσι να διαφοροποιήσει τη ρωσική αντίληψη περί δημοκρατικών θεσμών διακυβέρνησης από εκείνη της Δύσης.
Ο Σουρκόφ αναπτύσσει το στοχασμό του, εκκινώντας από το συλλογισμό για «την κυρίαρχη εκδοχή της δημοκρατικής ανάπτυξης της Ρωσίας» και για τους δρόμους «της ελεύθερης κρατικής οικοδόμησης, η οποία δεν θα καθοδηγείται από εισαγόμενες χίμαιρες, αλλά από τη λογική των ιστορικών διαδικασιών».
Ως εκ τούτου το συμπέρασμα στο οποίο αβίαστα καταλήγει είναι πως «η Ρωσία σήμερα είναι ένα κράτος νέου τύπου, το οποίο είναι πρωτόγνωρο». Πρόκειται για ένα μοντέλο πολιτικού συστήματος, το οποίο είναι αποτελεσματικότατο εργαλείο για την «επιβίωση και της εξύψωση του ρωσικού έθνους όχι μόνο στο άμεσο μέλλον, αλλά για τις επόμενες δεκαετίες ή ακόμη και ολόκληρο τον 21ο αιώνα».
Η Ρωσία και ο Πουτινισμός
Στην ερώτηση: πως θα υπάρχει η Ρωσία τα επόμενα 100 χρόνια, ο Σουρκόφ δεν διστάζει να απαντήσει: με το κράτος του Πούτιν, τον οποίο θεωρεί προσωπικότητα της εμβέλειας του Ιβάν του Γ’ (πατέρα του Τρομερού) τον Μεγάλο Πέτρο και τον Λένιν. Ο νεωτερισμός, θα λέγαμε, στη σκέψη του Σουρκόφ είναι πως το «κράτος του Πούτιν» δεν είναι το παρελθόν ή το παρόν, αλλά «το μέλλον», όταν μετά τον Πούτιν ως φυσικό πρόσωπο, θα αρχίσουν να λειτουργούν οι μηχανισμοί που ο ίδιος έχει καθιερώσει και ενισχύσει.
Για τον Σουρκόφ «Ο Πούτιν μάλλον δεν είναι πουτινιστής, όπως, για παράδειγμα, ο Μαρξ δεν ήταν μαρξιστής και ούτε θα συμφωνούσε να θεωρείται ως τέτοιος αν γνώριζε περί τίνος πρόκειται». «Ο μεγάλος πολιτικός μηχανισμός του Πούτιν μόλις έχει αρχίσει να λειτουργεί» και «θα τεθεί σε πλήρη λειτουργία στο μακρινό μέλλον», «μετά από πολλά χρόνια η Ρωσία θα είναι ένα κράτος του Πούτιν, σε αναλογία με τη σύγχρονη Γαλλία η οποία μέχρι σήμερα αυτοαποκαλείται Πέμπτη Δημοκρατία του Ντε Γκολ», προβλέπει ο πρώην ιδεολογικός υπεύθυνος του Κρεμλίνου.
Ενδιαφέρον έχουν οι σκέψεις του Βλαντισλάβ Σουρκόφ και για τις σχέσεις ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση, για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σημερινή δυτική δημοκρατία, για τη δυσπιστία και το φθόνο, καθώς επίσης και για τις ύποπτες σκοτεινές πλευρές του δυτικού κατεστημένου. Δεν διστάζει μάλιστα να χρησιμοποιήσει ως επιχείρημα τη γνωστή αμερικανική τηλεοπτική σειρά «House of Cards». Για τον Σουρκόφ «ο κάτοικος της Δύσης πονοκεφαλιάζει αναζητώντας νέα παραδείγματα και τρόπους ζωής και σε αυτή του την αναζήτηση βλέπει ως απάντηση τη Ρωσία.
Το ρωσικό παράδειγμα
Κατά τον Σουρκόφ, το ρωσικό παράδειγμα, το ρωσικό πολιτικό σύστημα είναι πιο έντιμο του δυτικού. Φερ’ ειπείν, στο κράτος του Πούτιν, ισχυρίζεται ο Σουρκόφ, δεν κρύβουν αλλά απεναντίας επιδεικνύουν με κάθε τρόπο τις στρατιωτικές- αστυνομικές λειτουργίες του. Αυτό είναι κάτι που δεν ενοχλεί την κοινωνία, κατά τη γνώμη του, γιατί το κυριότερο είναι η σχέση ανάμεσα στον ηγέτη του κράτους και το λαό. Η συγκεκριμένη θέση έχει τεράστιο ενδιαφέρον γιατί για πρώτη φορά μετά τον ολοκληρωτισμό του 20ου αιώνα, όπου είχαμε την ταύτιση του ηγέτη με το έθνος (Χίτλερ) και την ταύτιση του ηγέτη με το λαό (Στάλιν), η θέση περί ταύτισης του ηγεμόνα με τους υπηκόους του επανέρχεται, έστω και εμμέσως, στο πολιτικό προσκήνιο 30 σχεδόν χρόνια μετά την κατάρρευση της Ε.Σ.Σ.Δ., δικαιώνοντας εκείνος που ερμηνεύουν τη ρωσική ιστορία ως μία αέναη διαδοχή μεγάλων ιστορικών κύκλων που περιλαμβάνουν ρήξεις και παλινορθώσεις, έλξεις και απώσεις, νίκες και ήττες, οι οποίες καταλήγουν πάντα στο ίδιο μοντέλο διακυβέρνησης εδώ και 5 αιώνες, ένα μείγμα αυταρχισμού (κληρονομιά της Χρυσής Ορδής) και βυζαντινισμού (η Ορθοδοξία και ο ρωσικός εθνικισμός – εξαιρετισμός ως κρατική ιδεολογία).
Από το «βαθύ κράτος» στον «βαθύ λαό»
Για να στηρίξει τη θέση του ο Βλαντισλάβ Σουρκόφ καταφεύγει σε μία, πρωτότυπη για τα σύγχρονα δεδομένα θέση, επιστρατεύοντας το όρο «βαθύς λαός» ή «βαθιά λαϊκότητα».
Κατά τον Σουρκόφ στη Ρωσία δεν υπάρχει βαθύ κράτος, όλα είναι φανερά και δεν χρειάζεται να κρυφτεί τίποτα, υπάρχει όμως «ο βαθύς λαός, ο οποίος είναι πάντα λογικός, δεν ανιχνεύεται στις δημοσκοπικές έρευνες, δεν υποκύπτει στους πειρασμούς της πολιτικής προπαγάνδας, στις απειλές και σε άλλες μεθόδους άμεσης μελέτης και επιρροής.»
Στο σημείο αυτό βγαίνει στη σκηνή ξανά ο Πούτιν, ο οποίος κατά τον Σουρκόφ διαθέτει το πλεονέκτημα να «ακούει προσεκτικά τον βαθύ λαό», πράγμα που του επιτρέπει να ελπίζει στην μακροημέρευση του πουτινικού συστήματος. Προχωράει όμως ένα βήμα παρακάτω, προτείνοντας την αξιολόγηση των αξιωματούχων του συστήματος με κριτήριο την ικανότητά τους να διασφαλίζουν την έγκαιρη, έγκυρη και έμπιστη επικοινωνία του ηγέτη με το λαό. Πρόκειται για μία εξίσου ενδιαφέρουσα θέση, η οποία δικαιώνει εκείνους τους Ρώσους ιστορικούς και πολιτικούς επιστήμονες, οι οποίοι ισχυρίζονται πως όλες οι μεγάλες ρήξεις (σχίσματα, επαναστάσεις) στη ρωσική ιστορία δεν είχαν στόχο τον ηγέτη, αλλά την «αυλή» ή τους «αξιωματούχους» ως μηχανισμό επικοινωνίας ανάμεσα στην ηγεσία και την κοινωνία.
Ο Σουρκόφ δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει και την ειρωνεία ως επιχείρημα πολιτικής αντιπαράθεσης, ισχυριζόμενος πως «όταν η ανοησία, η καθυστέρηση ή η διαφθορά δημιουργούν εμπόδια στη γραμμή επικοινωνίας με τους πολίτες, τότε λαμβάνονται δραστικά μέτρα για να αποκατασταθεί η δυνατότητα να ακούγονται». Και αμέσως μετά, επιτίθεται με σφοδρότητα τους πολιτικούς θεσμούς, τους οποίους υιοθέτησε η Ρωσία από τη Δύση αποκαλώντας τους παραπέτασμα και συγκρίνοντάς τους με τα ρούχα που φοράει ο άνθρωπος κατά τις αργίες όταν θέλει να επισκεφτεί κάποιον. «Στο σπίτι μας όμως φοράμε τα καθημερινά μας», ολοκληρώνει το συλλογισμό του, θέλοντας να καταδείξει για άλλη μία φορά πως η ρωσική δημοκρατία, έχει ελάχιστα κοινά σημεία με τη δυτική, πως λειτουργεί με άλλους κανόνες, αρχές και νόρμες. Ως προς αυτό δεν έχει άδικο, καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες της ρωσικού τύπου δημοκρατίας, όπου, για παράδειγμα, η ελευθερία της συνείδησης προστατεύεται μόνο αν είσαι μέλος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ενώ αν είσαι μέλος της Εκκλησίας των Μαρτύρων του Ιεχωβά, καταδικάζεσαι σε πολυετή φυλάκιση για «υποδαύλιση της τρομοκρατίας».
Αξίζει να θυμίσουμε πως το 2018 ο Βλαντίμιρ Πούτιν εξελέγη με το θηριώδες ποσοστό της τάξεως του 72% για τέταρτη φορά στον προεδρικό θώκο της Ρωσίας. Αν δεν αλλάξει το Σύνταγμα της χώρας, δεν μπορεί να είναι υποψήφιος την επόμενη φορά. Το 2008 ωστόσο, είχε παραδώσει την προεδρία στον Ντμίτρι Μεντβέντεφ και ο ίδιος ανέλαβε χρέη πρωθυπουργού, για να επιστρέψει στο Κρεμλίνο μετά από τέσσερα χρόνια. Σήμερα ο Βλαντίμιρ Πούτιν είναι 66 ετών.
Ήδη πολλοί πολιτικοί σχολιαστές επισημαίνουν πως το άρθρο αυτό γράφτηκε και δημοσιεύτηκε από το συγγραφέα του, έχοντας κατά νου μόνο έναν αναγνώστη: τον ίδιο τον Πούτιν. Στόχος του, κατά διαφόρους, είναι να επηρεάσει τον πρόεδρο της χώρας να προωθήσει τις κατάλληλες αναθεωρήσεις του Συντάγματος ώστε να του επιτραπεί εκ νέου να είναι υποψήφιος του 2024. Ωστόσο, όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και ο Πούτιν είναι θνητός. Η μετά τον Πούτιν εποχή είναι το αντικείμενο των προβληματισμών αλλά και μίας θανάσιμης διαπάλης ανάμεσα στις διάφορες φατρίες της σημερινής ρωσικής πολιτικής και επιχειρηματικής ελίτ, σε στενή διαπλοκή με τις πάσης φύσεως μυστικές υπηρεσίες της χώρας. Η έκβαση αυτής της διαμάχης είναι άγνωστη και κάθε πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη.
Who is mr Surkov?
Ο Βλαντισλάβ Γιούρκεβιτς Σουρκόφ γεννήθηκε το 1964 στο χωριό Σόλνετσεβο της περιοχής Λίπετσκ. Είναι πολιτικός, ο άνθρωπος που διατύπωσε τη θεωρία της «κυρίαρχης δημοκρατίας».
Από τα ενδιαφέροντα στοιχεία του βιογραφικού του αξίζει να αναφέρουμε πως κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας το 1883- 1885 στην Ουγγαρία πέρασε από το σχολείο των ειδικών δυνάμεων της Σοβιετικής Στρατιωτικής Κατασκοπίας.
Από το 1987 που ξεκίνησε η συνεργασία του με τον ολιγάρχη Μιχαήλ Χοντορκόφσκι μέχρι το 1999 που πέρασε στον κρατικό μηχανισμό, εργάστηκε στο χώρο της διαφήμισης και των δημοσίων σχέσεων, συνεργαζόμενους με όλους τους κολοσσούς της ρωσικής οικονομίας.
Το 1999 μεταπηδάει στην πολιτική και αναλαμβάνει βοηθός του προσωπάρχη του Κρεμλίνου. Θεωρείται εμπνευστής της ίδρυσης του κόμματος «Ενιαία Ρωσία» και βασικός ιδεολογικός καθοδηγητής του.
Από το 2011 και μετά, σταδιακά, συγκέντρωσε στα χέρια του όλες τις αρμοδιότητες σχετικά με τους ανθρώπινους πόρους της προεδρίας και της ρωσικής κυβέρνησης. Το 2013 διαφώνησε με τον Πούτιν για τα ζητήματα ανάπτυξης της καινοτομίας και των νέων τεχνολογιών, απολύθηκε αλλά επανέκαμψε μετά από λίγο ως ειδικός απεσταλμένος στην Τσετσενία και την Αμπχαζία. Το 2014 συμμετείχε σε επαφές μυστικής διπλωματίας στην Ουκρανία, γεγονός που στη συνέχεια επιβεβαιώθηκε από τη συμμετοχή του στις ομάδες εργασίας της «Τετράδας» που ασχολείται με το ουκρανικό ζήτημα στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Μινσκ.
Ως προς τις πολιτικές του απόψεις, δίνει την άκρως ενδιαφέρουσα απάντηση: είμαι Ρώσος.
Για τους δυτικούς ο Βλαντισλάβ Σουρκόφ είναι ο άνθρωπος που ενορχηστρώνει τη ρωσική πολιτική στις ανατολικές επαρχίες της Ουκρανίας και ως εκ τούτου το όνομα του φιγουράρει στον κατάλογο των προσώπων εναντίον των οποίων έχουν επιβληθεί κυρώσεις τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε πολλές άλλες χώρες του δυτικού συνασπισμού.
Στις 24 Φεβρουαρίου 2016 η ομάδα χάκερς Cyber Xunta παραβίασε το ηλεκτρονικό του ταχυδρομείο και δημοσιοποίησε έγγραφα, σύμφωνα με τα οποία ο Βλαντισλάβ Σουρκόφ ήταν εκείνος που κατέστρωσε σχέδια για την αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας, καθώς επίσης και τις συζητήσεις του με τους τότε εκπροσώπους των αποσχιστικών κινημάτων για το διαμελισμό της χώρας σε τρία καντόνια με τις ονομασίας Νοβορωσία, Μαλορωσία και Γαλικία. Ωστόσο, σοβαρές επιφυλάξεις για την αυθεντικότητα των δημοσιευμένων εγγράφων εκφράζονται από πολλές πλευρές, ακόμη και από την ουκρανική.
