Φανταστείτε για λίγο να ζούσατε σε μια χώρα που με το κινητό τηλέφωνο, την ταμπλέτα ή και τον υπολογιστή σας μπορείτε να γνωρίζετε πως δαπανά κάθε ευρώ το κεντρικό κράτος, η περιφέρεια και ο δήμος που κατοικείτε έχοντας παράλληλα την ευκαιρία να καταθέσετε δικές σας ιδέες για τη βέλτιστη κατανομή των πόρων. Να γνωρίζατε ποια είναι η συντομότερη χρονικά διαδρομή με τα μέσα μαζικής μαζικής μεταφοράς από το σημείο που βρίσκεστε. Ποια σχολεία έχουν τις καλύτερες επιδόσεις και επιτυχίες στις εισαγωγικές για τα πανεπιστήμια. Σε ποιους δρόμους και σημεία συμβαίνουν τα περισσότερα τροχαία ατυχήματα. Ποιοι χώροι εστίασης παραβιάζουν συστηματικά την υγειονομική νομοθεσία. Σε τι είδους στοιχεία βασίζονται, αν βασίζονται, οι προεκλογικές εξαγγελίες των κομμάτων.
Όλα τα παραπάνω μπορεί να είναι δυνατά χάρη στα ανοιχτά δημόσια δεδομένα. Δηλαδή, στα δεδομένα που είναι δημόσια διαθέσιμα και στα οποία μπορούν όλοι να έχουν άμεση και δωρεάν πρόσβαση, να τα χρησιμοποιήσουν και να τα επαναδιαθέσουν. Κοντεύει δεκαετία από τότε που η ιδέα των ανοικτών δεδομένων μπήκε στο λεξιλόγιο του δημόσιου βίου. Καθοριστικό ρόλο στη παγκόσμια διάχυση της θεσμικής κατοχύρωσης της ατζέντας της ανοικτής διακυβέρνησης, κεντρικό μέρος της οποίας είναι τα ανοικτά δεδομένα, έπαιξε ο Μπαράκ Ομπάμα. To υπόμνημα για τη διαφάνεια και την ανοικτή διακυβέρνηση προς όλους τους επικεφαλής των αμερικανικών δημοσίων υπηρεσιών ήταν η πρώτη πράξη που εξέδωσε μόλις ανέλαβε την προεδρία τον Ιανουάριο του 2009. Λίγους μήνες μετά ακολούθησε η λεπτομερής οδηγία για την ανοικτή διακυβέρνηση.
Tα Ανοιχτά Δεδομένα μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο
Τα ανοιχτά δεδομένα έχουν μεγάλες δυνατότητες να ασκήσουν θετικές επιδράσεις στη διακυβέρνηση, την κοινωνική οργάνωση, στην καινοτόμο επιχειρηματικότητα. Σύμφωνα με τον ερευνητικό οργανισμό GovLab, τα ανοιχτά δεδομένα αλλάζουν τον κόσμο με τέσσερις τρόπους.
- Βελτιώνουν την ποιότητα της διακυβέρνησης μέσα από την καταπολέμηση της διαφθοράς, την αύξηση της διαφάνειας, την ενίσχυση των δημοσίων υπηρεσιών και της κατανομής των πόρων.
- Εξουσιοδοτούν τους πολίτες να πάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο της ζωής τους και να απαιτήσουν την αλλαγή μέσα από μια ενημερωμένη λήψη των αποφάσεων και τις νέες μορφές κοινωνικής κινητοποίησης που είναι πιθανές χάρη στις νέες δυνατότητες επικοινωνίας και πρόσβασης στην πληροφορία.
- Δημιουργούν ευκαιρίες για πολίτες και οργανισμούς μέσα από την καλλιέργεια της καινοτομίας, την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας.
- Επιλύουν δημόσια προβλήματα κυρίως με το να επιτρέπουν σε πολίτες και παραγωγούς πολιτικής να έχουν πρόσβαση σε δεδομενοκεντρικές μορφές εκτίμησης των προβλημάτων δημόσιας πολιτικής και των ευκαιριών και συνεπειών που αυτά έχουν.
Ωστόσο παρά το διάχυτο ενθουσιασμό για τις δυνατότητες των ανοικτών δεδομένων να φέρουν οικονομική ανάπτυξη, να αναμορφώσουν την κοινωνία και να αναβαθμίσουν την ποιότητα της δημοκρατίας, στην πραγματικότητα γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα για το πως λειτουργούν, τι είδους επιδράσεις ασκούν και κάτω από ποιες προϋποθέσεις. Για τη μελέτη αυτών των ζητημάτων η GovLab διεξήγαγε παγκόσμια έρευνα. Μέσα από 19 μελέτες περιπτώσεων που παρουσιάζονται στο βιβλίο “The Global Impact of Open Data. Key Findings from Detailed Case Studies Around the World” – (μπορείτε να το κατεβάσετε δωρεάν εδώ) προκύπτουν εξαιρετικά χρήσιμα συμπεράσματα.
Αξίζει να κρατήσετε τις τέσσερις συνθήκες που καθιστούν ικανή τη μεγιστοποίηση της θετικής επίδρασης των ανοικτών δεδομένων:
- Η κομβική έννοια της συμμαχίας: Οι πιο πετυχημένες δράσεις ανοικτών δεδομένων αναπτύσσονται ως αποτέλεσμα συνεργασιών μεταξύ πολλών δημόσιων φορέων και της κοινωνίας πολιτών. Δεν προκύπτουν, δηλαδή, από την προσπάθεια ενός μόνο οργανισμού ή μόνο από κυβερνητικές υπηρεσίες.
- Δημόσιες υποδομές ανοικτών δεδομένων: πρόκειται για τις τεχνικές και οργανωτικές διαδικασίες που επιτρέπουν τη δημοσίευση σε τακτά χρονικά διαστήματα χρήσιμων συνόλων δεδομένων μέσα από τα πληροφοριακά συστήματα των φορέων του δημοσίου.
- Οι ξεκάθαρες πολιτικές ανοικτών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένων σαφώς καθορισμένων δεικτών απόδοσης, είναι απαραίτητες. Πολιτικοί ηγέτες και παραγωγοί πολιτικής έχουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία ενός ευέλικτου νομικού περιβάλλοντος για την αξιολόγηση και λογοδοσία των σχετικών δράσεων, καθώς επίσης και για να παρέχουν πολιτική κάλυψη στο ανώτερο δυνατό επίπεδο που θα ενδυναμώνει τους εμπλεκόμενους να δουλέψουν με τα ανοικτά δεδομένα.
- Προσανατολισμός στην επίλυση προβλημάτων. Οι πιο επιτυχημένες δράσεις ανοικτών δεδομένων είναι εκείνες που στοχεύουν στην αντιμετώπιση ενός προβλήματος ή θέματος που έχει οριστεί με σαφήνεια. Με άλλα λόγια οι δράσεις με τη μέγιστη επίδραση συχνά ταυτίζονται με μια γνήσια ανάγκη των πολιτών.
Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ανοιχτής διακυβέρνησης και των ανοιχτών δεδομένων απασχολούν, με τη δική του οπτική τον καθένα, την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Παγκόσμια Τράπεζα, τον ΟΟΣΑ και σχετικά πιο πρόσφατα τη Συμμαχία για την Ανοικτή Διακυβέρνηση, γνωστή ως OGP. Κορυφαίες πολυεθνικές εταιρίες συμβούλων επεξεργάζονται ειδικά αφιερώματα και δράσεις για τις ευκαιρίες αξιοποίησης των ανοικτών δεδομένων όπως η Mc Kinsey, η PWC, η Deloitte. Οργανισμοί της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας των πολιτών καταγράφουν δείκτες κατάταξης χωρών αναφορικά με τα ανοιχτά δεδομένα όπως η Open Knowledge Foundation.
Στην Ελλάδα o νόμος 4305/2014 για την ανοικτή διάθεση και περαιτέρω χρήση εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων του δημόσιου τομέα αποτελεί, μαζί με τις εγκυκλίους οδηγίες που τον συνοδεύουν, το θεσμικό πλαίσιο για τα ανοιχτά δεδομένα. Στον ιστοχώρο data.gov.gr βάσει του ν. 4305/14 και των οδηγιών του Υπουργείου Εσωτερικών υποχρεούνται να αναρτούν τα σύνολα δεδομένων (data sets) όλοι οι φορείς του δημοσίου. Μέχρι σήμερα 159 φορείς έχουν αναρτήσει πάνω από 3.600 δεδομένα. Οι αριθμοί αυτοί δεν είναι ούτε απογοητευτικοί, θα μπορούσαν να ήταν και χειρότερα, ούτε όμως και ενθαρρυντικοί για τα 2 ½ χρόνια εφαρμογής του νόμου και λειτουργίας του data.gov.gr. Για παράδειγμα στη Διαύγεια που είναι η εμβληματικότερη μεταρρύθμιση για τη διαφάνεια υπάρχουν 4.510 φορείς που αναρτούν περισσότερες από 7.000 αποφάσεις την ημέρα. Ωστόσο, το πως οι μόλις 159 φορείς που αναρτούν θα γίνουν χιλιάδες, όπως συνέβη από τη πρώτη μέρα εφαρμογής της Διαύγειας, είναι ένα μικρό μέρος του ζητήματος των ανοιχτών δεδομένων στην Ελλάδα. Για να είναι χρήσιμα τα ανοιχτά δεδομένα πρέπει τα data sets να τηρούν ορισμένες ποιοτικές τεχνικές προδιαγραφές. Πρέπει να είναι μηχαναγνώσιμα γιατί μόνο έτσι είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν σε εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα και στον παγκόσμιο ιστό.
Στην Ελλάδα όπως φαίνεται η έμφαση δίνεται στην ποσότητα και όχι στην ποιότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα σε αρκετούς δημόσιους φορείς να συγχέονται οι πληροφορίες με τα δεδομένα. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι πολλοί φορείς συνηθίζουν να αναρτούν στο data.gov.gr ιστοσελίδες με ανακοινώσεις, κάτι που δεν συνιστά ανοιχτά δεδομένα.
Ως αποτέλεσμα, οι περιπτώσεις αξιοποίησης των δεδομένων που αναρτώνται στο data.gov.gr είναι σχεδόν ανύπαρκτες καθώς απαιτείται επιπλέον φόρτος για το λεγόμενο “καθάρισμα” τους. Είναι τελικά μισοάδειο το ποτήρι των ανοιχτών δεδομένων στην Ελλάδα; Η απάντηση εξαρτάται από την οπτική και τη συνδυασμένη βούληση πολλών παικτών στην κυβέρνηση, στην κοινωνία πολιτών και στον ιδιωτικό τομέα. Όσο κυριαρχεί η δύναμη της αδράνειας και η λογική των αυτόματων πιλότων τόσο το υφιστάμενα συστήματα ηγεσίας, διαδικασιών και διαχείρισης ανθρώπινων και υλικών πόρων θα αναπαράγουν τη σημερινή αναποτελεσματική τους λειτουργία. Αν όμως με πρωτοβουλία της κυβέρνησης συζητήσουν μεθοδικά στο ίδιο τραπέζι με ισοτιμία οι αρμόδιοι δημόσιοι φορείς, οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών και κάθε είδους ενδιαφερόμενοι από τον ιδιωτικό τομέα τότε πολλά ενδιαφέροντα πράγματα μπορούν να γίνουν που θα ανατρέψουν τη στασιμότητα. Το κεντρικό θέμα μιας τέτοιας συζήτησης είναι απλό: Τι θέλουμε να πετύχουμε με τα ανοιχτά δεδομένα;
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ
Αλέξανδρος Μελίδης, Ερευνητής – Σύμβουλος Επικοινωνίας και Νέων Τεχνολογιών, Διευθύνων εταίρος Openwise
Ο Α. Μελίδης είναι σύμβουλος επικοινωνίας και νέων τεχνολογιών. Σπούδασε Πολιτική Επιστήμη και Δημόσια Διοίκηση στην Αθήνα και Μαζικές Επικοινωνίες στο Λέστερ της Μεγάλης Βρετανίας. Η δημιουργία καινοτόμων οργανισμών που λειτουργούν με αξίες όπως η συνεργατικότητα, η ανοιχτότητα, η λογοδοσία και η αποτελεσματικότητα είναι καθημερινό κίνητρο σε όλες του τις συνεργασίες. Συνεργάζεται με εταιρίες καινοτομίας και νέων τεχνολογιών, εταιρίες επικοινωνίας και δημοσκοπήσεων, πανεπιστημιακά ινστιτούτα, με μη κερδοσκοπικές εταιρίες, και συμβουλεύει μεγάλους οργανισμούς στη στρατηγική χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Την περίοδο 2009-2012 ανέλαβε συμβουλευτικά και εκπαιδευτικά καθήκοντα στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των κυβερνητικών δράσεων της Διαύγειας και του opengov. Από το 2014 ως διευθύνων εταίρος της openwise συνεργάζεται με τη διεθνή πρωτοβουλία “Συμμαχία για την Ανοικτή Διακυβέρνηση” (OGP) αναλαμβάνοντας το ρόλο του Ανεξάρτητου Μηχανισμού Αξιολόγησης (IRM) για την καταγραφή της προόδου της ελληνικής κυβέρνησης στην εφαρμογή του σχεδίου δράσης για την ανοικτή διακυβέρνηση. Γράφει επιλεκτικά στο http://almelidis.wordpress.com, μερικές παρουσιάσεις του είναι στο http://www.slideshare.net/almel και μπορείτε να του γράψετε στο almel01@gmail.com
