Η ακολουθία του Ακάθιστου Ύμνου, οι τόσο δημοφιλείς “Χαιρετισμοί” στην Παναγία, είναι ένα από τα πιο σημαντικά υμνογραφικά κείμενα της βυζαντινής μουσικής, συνδεδεμένοι με την Ορθόδοξη εκκλησιαστική λατρευτική ζωή και την εθνική πορεία του Ελληνισμού, ο οποίος αναγνωρίζει στο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου την “Υπέρμαχο Στρατηγό”.

Την 6η Αυγούστου 626, εν τη απουσία του αυτοκράτορος Ηρακλείου, οι Άβαροι της Παννονίας  κατέλαβαν την Παναγία των Βλαχερνών σε συνεργασία με τους Πέρσες και ετοιμάζονταν για την κατάληψη της Πόλης. Ο Πατριάρχης Σέργιος περιέτρεχε τα τείχη της Πόλης με την εικόνα της Παναγίας της Βλαχερνίτισσας και ενθάρρυνε τον λαό σε αντίσταση. Τη νύχτα εκείνη, φοβερός ανεμοστρόβιλος που αποδόθηκε σε θεϊκή αρωγή, δημιούργησε τρικυμία και κατέστρεψε τον εχθρικό στόλο, ενώ αντεπίθεση των αμυνόμενων προξένησε τεράστιες απώλειες στους εχθρούς, οι οποίοι αναγκάστηκαν να λύσουν την πολιορκία και να αποχωρήσουν άπρακτοι.

Υπό μία ευρύτερη έννοια οι “Χαιρετισμοί” – που ψάλλονται κάθε Παρασκευή, στις τέσσερις πρώτες εβδομάδες της Σαρακοστής κατά τις αντίστοιχες “στάσεις” τους και την πέμπτη Παρασκευή καθ’ ολοκληρίαν – αποτελούν μία ευχαριστήρια ωδή του εκκλησιάσματος στην προστάτιδα μητέρα του Χριστού.

Ο ύμνος επικεντρώνεται κυρίως στο, παράδοξο για τα ανθρώπινα, γεγονός της αμώμου συλλήψεως του υιού του Θεού. Της συλλήψεως και στη συνέχεια της τεκνοποιίας άνευ επαφής, άνευ διαρρήξεως του παρθενικού υμένα. Ο ύμνος και οι “στάσεις” διέπονται από την ευγνωμοσύνη των πιστών για την φροντίδα Της στη ζωή τους και καταλήγουν στην αντιφατική, κατά περιεχόμενο, αλλά πλήρους θεολογικής συμβάσεως φράση “Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε”.

Η φυσική αντινομία της απειρογάμου Θεοτόκου δεν ξενίζει τον πιστό· αντιθέτως εδραιώνει την βεβαιότητά του στην ύπαρξη του Όντος που κατισχύει των πραγμάτων και της Φύσεως πέριξ αυτών.

Τα φθαρτά απεικάσματα του μάταιου κόσμου των αισθήσεων γίνονται υποφερτά με την προσδοκία ενός κόσμου αγνότητος και δικαίου στην αναμενόμενη ανάσταση νεκρών και την ζωή του μέλλοντος αιώνος, όπως πρεσβεύει το σύμβολο της Ορθοδόξου Πίστεως: το περιβόητο “Πιστεύω”, το οποίο απαγγέλεται από σύσσωμο το εκκλησίασμα ακριβώς πριν από τον Κανόνα της Θεοτόκου, που προηγείται του Ακαθίστου Ύμνου.

Στις 5 Απριλίου 2024 βρέθηκα στον Ιερό Ναό της Οδηγήτριας στα Μανιάτικα Πειραιώς. Όχι τυχαία. Συνηθίζω, μετά την γνωριμία μου με τον Νίκο Καλαποθάκο ,να πηγαίνω μαζί του στην περιβόητη εκκλησία στην, παλαιόθεν, γειτονιά του Μεγάλου Καραβά, στον ομώνυμο του ναυάρχου, Λόφο του Βώκου.

Το αρχικό επίθετο του Ανδρέα Μιαούλη ήταν Βώκος. Μετά την αποχώρηση των Τούρκων οι οπλαρχηγοί κατέστησαν ιδιόκτητες τις εκτάσεις τους στον Πειραιά. Οι ξεριζωμένοι Μανιάτες βρίσκονται από τον 19ο αιώνα στον λόφο που με δυσκολία ανεβαίνει πεζός λόγω της απότομης κλίσης του. Η εκκλησία βρίσκεται σε περίοπτη θέση στην κορυφή του λόφου, όμως η αυθεντικότητα του εκκλησιάσματος την κάνει να φαίνεται ιδιαίτερη στα μάτια του επισκέπτη ή σε όποιον θέλει να ξεχωρίσει την κατάνυξη από την παρατήρησή της.

Ακόμα και εάν δεν είσαι μέλος των ανθρώπων της γειτονιάς -κάτι που μπορεί να καθιστά δύσκολη την παρουσία εκεί-, θα μπορούσες να συναισθανθείς το υψηλό φρόνημα της πίστεώς τους.

Η Ορθόδοξη λειτουργία δεν μεταφέρει, απλώς τον εκκλησιαζόμενο  σ’ έναν παρελθόντα χρόνο τελετουργικής παραστάσεως, γεγονός που ενισχύεται από τα άμφια, την γλώσσα και την μονοφωνική ψαλμωδία. Λειτουργεί ως μηχανή χρόνου που μπορεί να σε γυρίσει αιώνες πίσω, όταν η ψυχική διάθεση εμφανιζόταν ως εξωτερικό γεγονός.

Στην σκηνή του αρχαίου θεάτρου έβλεπε κάποιος τον εαυτό του, τους κινδύνους που αντιμετώπιζε λόγω μιας πιθανής ύβρεως που τις περισσότερες φορές ήταν αόρατη και την ανακούφιση που ένιωθε όταν διαμέσου του φόβου και του ελέους επέρχετο η προσδοκώμενη κάθαρσις. Η Θεία Λειτουργία δομημένη κατ’ αυτά τα πρότυπα προσιδιάζει σε μία κατάσταση ανακουφίσεως από την αμαρτία, το “λάθος” που για όλους είναι δεδομένο στην ζωή. Σε κάθε μεγάλη γιορτή, εσπερινό ή Κυριακή επανεκκινείται η ζωή στον Θείο δρόμο.

Την ημέρα εκείνη ο Μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ, ιστάμενος εις το σωλέα προ της εικόνος της Θεοτόκου, απήγγειλε εμμελώς την Γ’ στάση των “Χαιρετισμών”. Αμέσως μετά οι ψάλτες και το εκκλησίασμα έψαλλαν το “Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια”, που πάντα δημιουργεί ένα υπερβατικό αίσθημα, μία ανατριχίλα αναδυόμενη από ένα θρησκευτικό και εθνικό ασυνείδητο.

Ακολούθησε ένας εικοσάλεπτος λόγος. Ένα, υπό ευρεία έννοια, κήρυγμα. Θα ήταν πιο εύστοχο να τον χαρακτηρίσουμε ως έναν περιγραφικό της τρέχουσας κοινωνικής πραγματικότητας λόγο, με τις αντίστοιχες νουθεσίες και προτάσεις για την επίλυση των υπαρχόντων ή διαφαινόντων προβλημάτων.

Αρχικώς αναφέρθηκε στις ευχαριστήριες πνευματικές εκδηλώσεις στο πρόσωπο της Παναγίας. Μετά επισήμανε ότι “ζούμε σε μία εποχή μεγάλης απομειώσεως της αλήθειας”:

Σε μία εποχή που οι άνθρωποι είναι “εγκλωβισμένοι στα πράγματα της φθοράς και του θανάτου…Η καθημερινότητα είναι οδυνηρή και τα προβλήματα επιβιώσεως τεράστια…Η ζωή έχει γίνει πιο σύνθετη και πιο βάναυση…Οι κοινωνικές δομές αντί να επιλύουν, επαυξαύνουν, τα προβλήματα”. 

Αναφέρθηκε στην μεταβίβαση ακινήτου από τον πατέρα στο παιδί, η οποία «παλαιότερα ήταν απλούστατη, ενώ τώρα χρειάζεται ένα πλήθος εγγράφων και δεκαπλάσιο χρόνο». Σαν οι άνθρωποι να έχουν φτιάξει μία μηχανή που απεργάζεται τον κόπο και την δυσκολία: “Τί χρειάζεται το Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης; Μόνο και μόνο για να υπάρξει γραφειοκρατία”.

Επιπροσθέτως «ο υπερπληθυσμός δημιουργεί μετανάστευση που φέρνει μεγάλο συνωστισμό σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι τα υλικά πράγματα να μην αφήνουν χρόνο στην πνευματική ζωή. Οπότε κάποιοι νομίζουν ότι είναι προτιμότερο να την εξαλείψουν φθάνοντας στο σημείο να απορρίψουν και αυτήν την ύπαρξη της ψυχής.»

Με αποτέλεσμα να χαθεί κάθε ηθικό πλαίσιο και οι έφηβοι να καταπίπτουν στην βία: “Κάποιος έχει φροντίσει με μία μονοκονδυλιά να διαγράψει την ψυχή. Μία κοπέλα είκοσι οκτώ ετών έχει αλλάξει τέσσερις συντρόφους πριν την σκοτώσει ο εραστής της έξω από το αστυνομικό τμήμα. Εκείνοι οι γονείς πού ήταν; Τώρα φτάσαμε στο κοινοβούλιό μας να ψηφίσουν τα τρία κόμματα ότι δύο άντρες και δύο γυναίκες μπορούν να κάνουν γάμο. Δύο άντρες και δύο γυναίκες δεν κάνουν παιδιά, που σημαίνει γάμος, τίποτα δεν κάνουν. Μπορείς να χρησιμοποιείς το σώμα σου όπως θέλεις; Μπορείτε να πίνετε νερό από το αυτί σας;  Όμως δεν πρέπει να μείνουμε με τα μάτια καρφωμένα στο χώμα. Εάν γυρίσουμε το βλέμμα μας προς τα πάνω θα δούμε το σύμπαν, ένα θαύμα που βεβαιώνει την ύπαρξη του Θεού, η ίδια η Φύση βεβαιώνει την ύπαρξη του Θεού», ολοκληρώνει ο Δεσπότης, αφού επιδοθεί σε μία σειρά γνωστών επιστημονικών αληθειών, για να υποστηρίξει το θαύμα της υπάρξεως μέσω των νόμων της Φύσεως και την σοφία του Δημιουργού τους: “Θαύμα είναι η ζωή η ίδια”. 

«Η τεχνολογία και η επιστήμη είναι χρήσιμα για την ζωή μας αλλά φτάνουν έως τον τάφο. Δεν απαντούν στα κυρίαρχο ερώτημα του σκοπού της ζωής. Αλλά ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα που γεννήθηκε για να γίνει μέτοχος της ζωής του Θεού, δηλαδή ένα πλάσμα πάνω από την φθορά. Δεν μπορεί να υπάρξει δημιουργία χωρίς Δημιουργό. Δεν μπορεί από το Τίποτα να γίνει Κάτι», επιχειρηματολογεί ο Σεβασμιώτατος. «Ζούμε μέσα στο θαύμα, εξαγγέλουμε το Θαύμα και η Παναγία ακριβώς αυτό τον σκοπό διακονεί. Οι Άγιοι έκαναν πράξη την αλήθεια τους, αλλά και εμείς όσο μικροί κι εάν είμαστε μπορούμε να βιώσουμε το Θαύμα. Μία ζωή που προϋποθέτει καθαρότητα και πράξεις αγαθές», ολοκληρώνει ο Σεραφείμ.

Τί σημαίνουν όλα τα παραπάνω; Τα λόγια επιδέχονται ερμηνειών ή αποτελούν μέρος μιας δογματικής που ξενίζει ή απορρίπτεται στις μέρες μας;

Είναι σαφές ότι ο Μητροπολίτης, εμφορούμενος από το καθήκον του Ιεράρχου, οφείλει να διατηρήσει ακέραια την ενότητα του ποιμνίου του, περιγράφοντας το ηθικό πλαίσιο του βίου αυτού. 

Η ζωή διέπεται από τους φυσικούς νόμους που επέλεξε ο Δημιουργός της. Είτε πρόκειται για τον περιβάλλοντα χώρο είτε για την ψυχική ζωή οι νόμοι του Θεού έχουν ορίσει το πλαίσιο της κινήσεως. Σε ό,τι αφορά τον έναστρο ουρανό και την γη τα πράγματα είναι σχετικά απλά. Ακόμα και εάν δεν γνωρίζουμε πως και γιατί υπάρχουν δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε τον θαυμαστό τρόπο της υπάρξεως τους, ακόμα και αν διαφοροποιούνται ιστορικά οι απόψεις μας για την καταγωγή τους.

Το μπέρδεμα ξεκινάει στο πρόβλημα της ψυχικής κινήσεως του ανθρώπου η οποία, όσο προχωράει ο νεότερος κόσμος, τόσο απομακρύνεται από τις έννοιες της σταθερότητας ενός φυσικού νόμου.

Η ελευθερία της βουλήσεως, ή αλλιώς το πλήθος των επιλογών, απειλούν ακόμα και τα θεμέλια του βιολογικού φύλου. Γεννιέσαι άντρας αλλά έχεις το δικαίωμα να διεκδικήσεις ένα διαφορετικό φύλο αρκεί να αισθάνεσαι καλύτερα μέσα σε αυτό. Στην σύντομη και μάταιη ζωή νομιμοποιείσαι – βεβαίως μιλάμε μόνο για τον δυτικό κόσμο του 1,5 δισεκατομμυρίου ανθρώπων, τα υπόλοιπα 6,5 δις διατελούν υπό άλλη νοοτροπία ακόμα κι όταν αντιγράφουν τη “δυτική” ζωή – να εκπληρώσεις την πιο παράδοξη επιθυμία στο όνομα της αυτοπραγματώσεως που εγγυάται η κοινωνία και το κράτος δικαίου.

Ο Μητροπολίτης εντοπίζει το πρόβλημα της απομακρύνσεως από τους φυσικούς νόμους – Μπορείτε να πίνετε νερό από το αυτί σας; – και προσπαθεί να το λύσει υπενθυμίζοντας ότι είναι τόσο ακλόνητα θεμελιώδης η αρμονία του σύμπαντος που οι όποιες παρεκβάσεις από αυτήν είναι ένα πρόσκαιρο αποτέλεσμα της αρνήσεως της πνευματικής διαστάσεως του ανθρώπου εξαιτίας της καθημερινής ενασχολήσεως του με τις ανάγκες της καθημερινότητος. 

Οι οποίες, συνεχώς αυξανόμενες, δεν αφήνουν χρόνο και χώρο στην ψυχή, απομακρύνοντάς την από την θεϊκή μετοχή και μετατρέπουν τον άνθρωπο κυριολεκτικώς σε ένα πλάσμα αποτελούμενο αποκλειστικά από σάρκα και αίμα. Ένα πλάσμα που κοιτάει προς τα κάτω αντί προς τα πάνω. Δηλαδή προς τον δρόμο για την ένωση με τον Δημιουργό. Διατηρώντας την ψυχή εντός του εκκλησιαστικού “φυσικού” πλαισίου εξασφαλίζουμε μία υγιή ζωή και έναν ακόμα υγιέστερο θάνατο αφού οδηγεί στην αιώνια αφθαρσία. Τα σκηνώματα των Αγίων ευωδιάζουν στη νίκη τους κατά της φθοράς, επισημαίνει στο τέλος του ολιγόλεπτου λόγο του.

“Απόδοτε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ” αναφέρεται στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (κβ 21) ως απάντηση του Χριστού στην πονηρή ερώτηση περί φορολογίας που του τέθηκε για να τον παγιδεύσουν.

Οι κοσμικοί νόμοι συμπεριλαμβανομένου του Κτηματολογίου – ειρήσθω εν παρόδω, εάν υπήρχε τον 19ο αιώνα ο Βώκος – Μιαούλης δεν θα είχε περιλάβει στην κατοχή του τις εν λόγω εκτάσεις ούτε θα είχε κτίσει το περιβόητο σπίτι του μπροστά από το Ναό του Αγίου Σπυρίδωνος, που γκρέμισε ο Σκυλίτσης το 1972 για να απελευθερώσει την θέα τηςεκκλησίας προς την θάλασσα και υμνήθηκε για την πράξη του με προτομή στην αντίστοιχη θέση – εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία των αναγκών μία κοινωνίας χωρίς απαραιτήτως να μπλέκουν τα πράγματα με την πνευματική ζωή των ανθρώπων της.

Οι νόμιμες σχέσεις ομοφυλοφίλων είναι εν τοις πράγμασι αδύνατον πλέον να αγνοηθούν. Βέβαια το σύμφωνο συμβίωσης ή τέλος πάντων μία εμπλουτισμένη εκδοχή του δεν θα έμπλεκε τα πράγματα με ένα μυστήριο της Εκκλησίας και πιθανώς θα είχε ένα πιο δίκαιο και αποδοτικό αποτέλεσμα.

Η έλλειψη χρόνου στην καθημερινότητα, που ισχύει αναμφισβήτητα, δεν είναι συνέπεια της τεχνολογίας ή μιας κυβερνητικής συνωμοσίας που θέλει δέσμιους τους ανθρώπους. Είναι συνέπεια της κακής χρήσης των μέσων και της απουσίας σκοπού της ζωής που θα έβαζε φρένο στα περιττά, ακριβώς γιατί θα τα ξεπερνούσε ως άχρηστα.

Ο διαχωρισμός Εκκλησίας – Κράτους υποδεικνύεται υποδειγματικά από την ευαγγελική απάντηση. Ο νομοθέτης της εκλεγμένης Βουλής θα είχε καθαρό και αντικειμενικό έργο, ενώ ο ιεράρχης της ορισμένης ενορίας θα μπορούσε να επιτελέσει απρόσκοπτα το ενωτικό του έργο, εντός του θεολογικού πλαισίου του.

Εντός ενός πλαισίου φυσικής νομοτέλειας, η πνευματική ζωή στερείται το ουσιαστικό στοιχείο της που είναι η περιβόητη και ανεπίστρεπτα κατοχυρωμένη ελευθερία της βουλήσεως. Η ζωή μας ως ανθρώπων ξεπερνά τη Φύση ακριβώς γιατί έχουμε πετύχει να προσπαθούμε να ζούμε ειρηνικά, κάτι εξ’ ορισμού εκτός Φύσεως, όπου μοναδικός νόμος είναι η επικράτηση του ισχυρότερου.

Τα προβλήματα που έχουμε δημιουργήσει στο φυσικό περιβάλλον είναι η βασική μας προτεραιότητα στο μέλλον αλλά και η μέχρι τώρα επιτυχημένη πορεία μας ως ανθρωπότητα δεν μειώνεται από τα λάθη μας. Εξάλλου, όπως και να το δει κάποιος, είναι αναμφισβήτητη η πνευματική μας διάσταση και κατ’επέκταση μία ζωή νοήματος που υποδεικνύει, εάν όχι με βεβαιότητα την θεϊκή μας προέλευση, σίγουρα τον προς τα άνω προορισμό μας.

Εύχομαι γρήγορη ανάρρωση στον φίλο μας Νίκο. Και του χρόνου να δούμε και να ακούσουμε μαζί τους “Χαιρετισμούς”.