Η κοινή γνώμη της Ρωσίας παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα την δίκη του πρώην υπουργού Οικονομικής Ανάπτυξης Αλεξέι Ουλιουκάγιεφ με την κατηγορία ότι έλαβε «δώρο» ύψους 2.000.000 δολαρίων από τον πρόεδρο του Δ.Σ. της Ροσνέφτ, τον πανίσχυρο Ίγκορ Σετσίν και στενό φίλο του προέδρου της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν. Στην υπόθεση είναι αναμεμειγμένος ένας, πρώην πλέον, στρατηγός της F.S.B, ο Ολέγκ Φεοκτίστοφ, το όνομα του οποίου ακούστηκε σε πολλές υποθέσεις επιχειρηματικών διώξεων, αλλά και εξαγορών και συγχωνεύσεων κολοσσών της ρωσικής οικονομίας.

Την ίδια στιγμή, ένας άλλος, άλλοτε πανίσχυρος άνθρωπος, ένας τεχνοκράτης, φερόμενος μάλιστα ως συνυποψήφιος του νυν προέδρου για την διαδοχή του Μπορίς Γιέλτσιν, ο Αλεξέι Κούτριν, πρόεδρος του Κέντρου Στρατηγικών Μελετών (Κ.Σ.Μ.), έδωσε στην δημοσιότητα τις προτάσεις που κατέθεσε στον ένοικο του Κρεμλίνου, για το μέλλον, της έτσι κι αλλιώς, χειμαζόμενης ρωσικής οικονομίας.

Παρά το γεγονός ότι ο Κούντριν παρουσίασε μόνο ένα μέρος της στρατηγικής πρότασης μέχρι το 2024, χρονιά που θα λήξει και η επόμενη θητεία του Βλαντίμιρ Πούτιν (γιατί κανείς δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία ότι θα επανεκλεγεί και μάλιστα με μεγάλη πλειοψηφία), έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε την σκέψη του και να καταγράψουμε τα προβλήματα που βλέπει ένας από τους σημερινούς οικονομολόγους της Ρωσίας.

Εννοείται πως η έκθεση δεν συζητήθηκε στο σύνολό της δημόσια, παρά μόνο πίσω από τις κλειστές βαριές πόρτες του Κρεμλίνου, πράγμα για το οποίο ο ίδιος ο Κούντριν δήλωσε πως αυτό έγινε γιατί έπρεπε πρώτα να εγκριθεί από τον πρόεδρο της χώρας.

Σε μια παρουσίαση που έγινε από τον ίδιο τον Κούτριν και τον Ιλιά Σόκολοφ, υπεύθυνο τμήματος του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων οικονομικών ερευνών και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ζητήματα Οικονομίας», η βασική τους πρόταση συνοψίζεται στην υλοποίηση δοκιμών μεταρρυθμίσεων με, παράλληλη, ανακατανομή των πόρων του προϋπολογισμού.

Ο θανάσιμος κίνδυνος του προϋπολογισμού

Σύμφωνα με τον Αλεξέι Κούντριν το 2035 οι δημόσιες δαπάνες μπορούν να υπερβούν σε τέτοιο βαθμό τα δημόσια έσοδα, ώστε ο προϋπολογισμός να δεχτεί ένα συντριπτικό χτύπημα, από το οποίο δύσκολα θα συνέλθει.

Η δυναμική της εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου θα επιδεινώνεται συνέχεια, η ζήτηση για δημόσιες υπηρεσίες και επενδύσεις θα αυξάνονται διαρκώς, ο πληθυσμός θα γερνάει διαρκώς και αυτό σημαίνει την διαρκή αύξηση πόρων για συντάξεις και ιατρική περίθαλψη.

Αν δεν γίνουν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις το διάστημα από το 2022 μέχρι το 2050 η Ρωσία θα υποχρεωθεί να αυξήσει τους πόρους του συνταξιοδοτικού της συστήματος καθώς και τους πόρους για την ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη ως ποσοστό προς το Α.Ε.Π. σε 4,5%.

Τα δύο σενάρια

Το Κ.Σ.Μ. στην έκθεσή του, προτείνει δύο σενάρια κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης μέχρι το 2035. Το πρώτο είναι το αισιόδοξο και περιλαμβάνει δομικές και θεσμικές αλλαγές, το δεύτερο αποκαλείται «βασικό» και τις αποκλείει. Ωστόσο, αν η Ρωσία δεν προχωρήσει γρήγορα στις μεταρρυθμίσεις, τότε το Α.Ε.Π. της ακόμη και υπό συνθήκες γρήγορης ανάπτυξης δεν θα μπορεί να αυξάνεται περισσότερο από 2,5% ετησίως, ενώ το 2035 θα έχει αυξηθεί μόνο κατά 50% σε σχέση με το 2016.

Αυτό σημαίνει ότι η «τρύπα» του προϋπολογισμού θα μεγαλώνει διαρκώς, λόγω των αναγκών των δημοσίων προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας, τα οποία το διάστημα 2006 – 2016 αυξήθηκαν από 8,85 του Α.Ε.Π. σε 12,7%, αλλά και τον δαπανών για την υγεία και την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους.

Κατά την άποψη των συντακτών της έκθεσης, οι μεταρρυθμίσεις θα επιτρέψουν στην οικονομία να επιταχύνει την ανάπτυξή της με ρυθμούς που θα φτάσουν το 4%, ενώ το 2035 θα έχουν διπλασιαστεί. Οι δαπάνες του προϋπολογισμού θα πρέπει να σταθεροποιηθούν μετά το 2019 στο 34% του Α.Ε.Π. και να αλλάξει η δομή τους, δηλαδή να ανακατανεμηθούν οι πόροι του προς εκείνους, οι οποίοι θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη της οικονομίας και, συγκεκριμένα, των δημοσίων εσόδων.

Ας δούμε πως έχουν όμως τα πράγματα σήμερα στον ρωσικό προϋπολογισμό.

Τα χαρακτηριστικά του ρωσικού προϋπολογισμού

Κύριο χαρακτηριστικό του προϋπολογισμού της Ρωσικής Ομοσπονδίας είναι η δομή των δαπανών του, κατά τον Κούντριν και τους συνεργάτες του. Για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού (Παιδεία και Υγεία) δαπανάται περίπου το ένα τρίτο των δαπανών άλλων χωρών, ενώ για την Άμυνα και Ασφάλεια κατά ένα τρίτο περισσότερο.

Σύμφωνα με την στρατηγική που προτείνει το Κ.Σ.Μ. θα πρέπει να αυξηθούν οι παραγωγικές δαπάνες, οι οποίες σήμερα είναι ύψους 10,5% – 11% του Α.Ε.Π. και σταδιακά μειώνονται και να περιοριστούν οι υπόλοιπες δαπάνες. Προτείνουν μάλιστα να αυξηθούν κατά 30% οι δημόσιες επενδύσεις για την ανάπτυξη των δημόσιων υποδομών, οι δαπάνες για την Παιδεία κατά 0,8% του Α.Ε.Π., για την Υγεία κατά 0,7%-0,8% το 2024, σε σχέση με το 2017. Αυτή η ανακατανομή θα αυξήσει τις δαπάνες του προϋπολογισμού κατά 2% – 2,4% του Α.Ε.Π.

Η υλοποίηση αυτών των μεταρρυθμίσεων πρέπει να αποσβεστούν, αφενός και, αφετέρου, να συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Για τον λόγο αυτό προτείνουν μια σειρά μεταρρυθμίσεων.

Οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις

Στην Παιδεία, θα πρέπει να θεσπιστεί η υποχρεωτική εκπαίδευση για παιδιά ηλικίας 5- 15 ετών και επαγγελματικής εκπαίδευσης για τους μαθητές των τελευταίων τάξεων. Παράλληλα, προτείνεται η ίδρυση δικτύου εθνικών ερευνητικών πανεπιστημίων, να εισαχαθούν προγράμματα πτυχιακών εφαρμοσμένων σπουδών στο σύστημα μέσης τεχνικής εκπαίδευσης, η ίδρυση όχι λιγότερων των 300 κολεγίων με σπουδές σε τομείς των νέων τεχνολογιών και όχι λιγότερων των 600 κολεγίων με πολυθεματικές σπουδές.

Στην Υγεία προτείνουν την ανάπτυξη του συστήματος προληπτικής υγιεινής, εξοπλισμού των νοσοκομείων και κλινικών με νέα μηχανήματα, αλλά και προγράμματα περίθαλψης και παρακολούθησης των χρόνιων νοσημάτων. Σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης, αυτό θα επιτρέψει στην Ρωσία να επιμηκύνει τον μέσο όρο ζωής από τα 72 στα 76 χρόνια, να αυξήσει αριθμητικά το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό, συνεπώς και τους ρυθμούς παραγωγής.

Κατά τον Κούντριν και τους συνεργάτες του, οι δαπάνες για την Υγεία και την Παιδεία είναι υποχρηματοδοτούμενες χρονίως. Οι δημόσιες δαπάνες για τους δύο αυτούς τομείς μόλις που επαρκούν για την διατήρηση του σημερινού επιπέδου, ενώ θέτουν εν αμφιβόλω την περαιτέρω βελτίωσή του. Η εξεύρεση των σχετικών πόρων, θεωρείται σχετικά εύκολη αν χαλαρώσουν οι περιορισμοί του προϋπολογισμού και αυξηθεί η τιμή βάσης του πετρελαίου από τα 40 δολάρια στα 50 το βαρέλι. Με βάση τους υπολογισμούς που έκανε το Κ.Σ.Μ. αυτό θα εξοικονομήσει σε ετήσια βάση περίπου 100 δισεκατομμύρια ρούβλια, για κάθε δολάριο που θα αυξάνει η τιμή βάσης του πετρελαίου. Η εναλλακτική πρόταση είναι η αύξηση των συντελεστών στην φορολογία των φυσικών προσώπων.

Μείωση 30% σε πόρους και προσωπικό των Δυνάμεων Άμυνας και Ασφαλείας

Από την άλλη πλευρά, προτείνεται η μείωση των μη παραγωγικών δαπανών και πρώτα απ’ όλα στους τομείς της Ασφάλειας και της Άμυνας. Ο αριθμός των εργαζομένων στο σύστημα Δημόσιας Ασφάλειας μπορεί να μειωθεί κατά 25%, να προχωρήσει η αναδιοργάνωσή του και να αλλάξει ο τρόπος διοίκησης και υποκίνησης των στελεχών. Οι δαπάνες για την Άμυνα που αυξήθηκαν το διάστημα 2006 – 2016 από το 2,6% του Α.Ε.Π. στο 4,4%, μπορούν να μειωθούν μέχρι το 2,8%, να σταθεροποιηθεί η χρηματοδότηση των εξοπλιστικών αγορών και να μετατραπεί πλήρως ο στρατός σε επαγγελματικό.

Παράλληλα, θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας με αναδιανομή των πόρων στοχευμένα προς εκείνους που έχουν πραγματική ανάγκη, να αυξηθεί το όριο συνταξιοδότησης και να αναπτυχθεί το κεφαλαιοποιητικό σύστημα των συνταξιοδοτικών ταμείων, σε εθελοντική βάση.

Αξίζει να υπενθυμίσουμε πως αντίστοιχο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων το Κ.Σ.Μ. είχε προτείνει και το 2012 με το φιλόδοξο όνομα «Πρόγραμμα 2020» λίγο πριν τις προεδρικές εκλογές και την ανάληψη της εξουσίας από τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Ωστόσο, ελάχιστα έγιναν με αποτέλεσμα, σήμερα, η ρωσική οικονομία να ταλανίζεται από τα δομικά προβλήματα που προκαλούν οι δυσλειτουργίες και οι ανισότητες του κρατικού προϋπολογισμού.

Σε αντίθεση με τις προτάσεις του «Πρόγραμμα 2020», οι αμυντικές δαπάνες, αλλά και οι λεγόμενες κοινωνικές δαπάνες, αυξήθηκαν, πράγμα που επηρέασε δραματικά τους ρυθμούς της οικονομικής ανάπτυξης.

Εξάλλου, οι προτάσεις του Κούντριν και Κ.Σ.Μ. για ενίσχυση των τάσεων οικονομικής ανάπτυξης μέσα της διαφοροποίησης της οικονομίας και την υπέρβαση του μοντέλου εξάρτησής της από τις εξαγωγές πρώτων υλών, κυρίως ενεργειακών και της ενίσχυσης της τεχνολογικής ανάπτυξης, δεν είναι κάτι που απασχολεί μόνο την Ρωσία, αλλά και πολλές άλλες αναπτυγμένες χώρες.

Δύο κρίσιμα ερωτήματα

Το ζήτημα των πολιτικών που αφορούν την ανακατανομή των δημόσιων πόρων, είναι καθαρά πολιτικό και οι αποφάσεις λαμβάνονται από τον στενό κύκλο του Κρεμλίνου και της ρωσικής κυβέρνησης. Θα τολμήσει να μειώσει τις δαπάνες για την Άμυνα και την Ασφάλεια, σε μια εποχή που στο εσωτερικό της Ρωσίας καλλιεργείται η εντύπωση πως αυτή είναι περικυκλωμένη από εχθρούς;

Θα μπορέσει η Ρωσία να οικοδομήσει μια οικονομία της γνώσης και της καινοτομίας στην μεταβιομηχανική εποχή;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα δοθεί τα επόμενα χρόνια και, κυρίως, στην πολιτική που θα ακολουθήσει η ηγεσία της μετά τις προεδρικές εκλογές του 2018. Μέχρι τότε αλλαγές δεν αναμένονται.

πηγή κεντρικής φωτό