Των Holger Roonemaa και Inga Springe (Ανταπόκριση από το Ταλίν της Εσθονίας)
μτφ.: Θεοδώρα Ροντζοβά
Αρχεία του Skype και άλλα ντοκουμέντα που περιήλθαν στην κατοχή του BuzzFeedNews προσφέρουν μια σπάνια ματιά στις εσωτερικές διεργασίες του μηχανισμού προπαγάνδας του Κρεμλίνου.
ΤΑΛΙΝ, Εσθονία: Το Buzz Feed News αποκάλυψε ότι η Ρωσική κυβέρνηση ίδρυσε μια ομάδα φαινομενικά ανεξάρτητων ιστοσελίδων ειδήσεων στην Ανατολική Ευρώπη με σκοπό να διοχετεύουν “ιστορίες” υπαγορευμένες από το Κρεμλίνο. Κρατικά ρωσικά ΜΜΕ δημιούργησαν μυστικές εταιρείες με σκοπό να χρηματοδοτούν αυτές τις ιστοσελίδες στις χώρες της Βαλτικής, μια περιοχή στρατηγικής σημασίας μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, αλλά και σε άλλα σημεία στην Ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία.
Τα ντοκουμέντα έφτασαν στα χέρια των δημοσιογράφων του BuzzFeed News, της Εσθονικής εφημερίδας Postimees και του Re:Baltica που κάνει μόνον ερευνητική δημοσιογραφία, χάρη στους νόμους περί ελεύθερης πρόσβασης στην πληροφορία όταν διεξάγεται έρευνα για εγκληματικές πράξεις που στην συγκεκριμένη περίπτωση αφορούσε άτομο για το οποίο υπήρχαν υποψίες ότι ήταν “δάκτυλος της Μόσχας” στο Εσθονικό έδαφος.
Τα αρχεία των υπολογιστών που κατασχέθηκαν στα πλαίσια της αστυνομικής έρευνας αποκαλύπτουν τα μυστικά και τις παραπλανητικές τακτικές που χρησιμοποίησε η Ρωσία στην προσπάθειά της να επηρεάσει την κοινή γνώμη και να προωθήσει τις θέσεις του Κρεμλίνου.
ΠΟΛΕΜΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ
Οι ιστοσελίδες, οι οποίες έχουν όλες την ονομασία Baltnews, παρουσιάστηκαν ως ανεξάρτητα μέσα ενώ στην πραγματικότητα οι κατευθυντήριες γραμμές τους υπαγορεύονταν άμεσα από τη Μόσχα.
Μονάχα ακριβώς πριν τη δημοσίευση αυτού του άρθρου, ή λίγο αργότερα οι ιστοσελίδες παραδέχτηκαν τελικά ότι ανήκουν στο Ρωσικό Κράτος και διαχειρίζονται απ’αυτό, επισημαίνει η ειδησεογραφική ιστοσελίδα Meduza. Οι ιστοσελίδες Baltnews περιλαμβάνουν πλέον μια δήλωση που γράφει ότι «Το πρακτορείο ειδήσεων BALTNEWS υπάγεται στην (Ρωσική) Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Επιτήρησης των Επικοινωνιών, Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Μαζικής Ενημέρωσης (Roskomnadzor) από τις 17 Αυγούστου του 2018», και ότι ιδιοκτήτης της ιστοσελίδας είναι το διεθνές πρακτορείο ειδήσεων Rossiya Segodnya. Δεν είναι σαφές το πότε προστέθηκε η δήλωση, αλλά σύμφωνα με την Internet Archive’s Wayback Machine δεν υπήρχε στην εσθονική ιστοσελίδα στις 25 Αυγούστου.
Ο Raul Rebane, ειδικός στις στρατηγικές επικοινωνίες στην Εσθονία, είπε ότι αυτή η σκευωρία καθώς και άλλες παρόμοιες είναι « συστημικές δραστηριότητες που σχετίζονται με την πληροφόρηση σε ξένο έδαφος» καθώς και ότι τα δίκτυα ρωσικής προπαγάνδας στις χώρες της Βαλτικής λειτουργούν εδώ και χρόνια, αλλά πρόσφατα η δραστηριότητά τους έχει γίνει εντονότερη.
Πολύ πριν η ανάμειξη της Ρωσίας στις Αμερικανικές Εκλογές του 2016 γίνει μια από τις σημαντικότερες ειδήσεις παγκοσμίως και οι εκστρατείες παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου γίνουν οικείο ζήτημα, η Μόσχα είχε έρθει αντιμέτωπη με κατηγορίες για απόπειρες επηρεασμού της κοινής γνώμης στα Βαλτικά κράτη της Λιθουανίας, της Λετονίας και της Εσθονίας, κράτη τα οποία είναι όλα μέλη του ΝΑΤΟ.
Οι αποκαλύψεις σχετικά με τις ιστοσελίδες στις χώρες της Βαλτικής παρέχουν μια σπάνια και λεπτομερή εκ των έσω θέαση των τρόπων λειτουργίας των εκστρατειών παραπληροφόρησης που προέρχεται από το Κρεμλίνο.
ΓΙΑΤΙ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΑΥΤΕΣ;
Στη Βαλτική, η Ρωσία γειτνιάζει άμεσα με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ έχει μεγάλη στρατιωτική παρουσία, αλλά το σημαντικότερο γεγονός ίσως να είναι ότι στην περιοχή κατοικούν εκατοντάδες χιλιάδες άτομα ρωσικής καταγωγής, κυρίως στην Εσθονία και τη Λετονία.
Όταν ο Putin προσάρτησε τη Χερσόνησο της Κριμαίας το 2014, το έκανε με το πρόσχημα της προστασίας των συμφερόντων του «ρωσόφωνου πληθυσμού». Επομένως και στις χώρες της Βαλτικής η ρωσική προπαγάνδα είναι ένας πραγματικός και υπαρκτός κίνδυνος, και εξηγεί γιατί οι απόπειρες της Μόσχας να επηρεάσει την κοινή γνώμη αντιμετωπίζονται με τόση σοβαρότητα.
Στις αρχές του Οκτωβρίου του 2014 ο Aleksandr Kornilov- μέλος της Επιτροπής Συντονισμού των Ρώσων Ομογενών στην Εσθονία, ενός οργανισμού γνωστού με το ρωσικό του ακρωνύμιο KSORS, που φαίνεται να ασχολείται με μειονοτικά δικαιώματα όπως η εκπαίδευση στη ρωσική γλώσσα, αλλά αντιμετωπίζεται από τις υπηρεσίες αντικατασκοπείας της Εσθονίας ως εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου- έδωσε συνέντευξη σε μια ειδησεογραφική ιστοσελίδα της Λιθουανίας ονόματι Delfi.lt σχετικά με την ίδρυση τριών νέων ιστοσελίδων στις χώρες της Βαλτικής.
Aleksandr Kornilov
Ο Kornilov είπε στον δημοσιογράφο που πήρε τη συνέντευξη ότι οι ιστοσελίδες, οι οποίες θα λειτουργήσουν ξεχωριστά στη Λιθουανία, την Εσθονία και τη Λετονία, θα είναι ανεξάρτητα μέσα που δεν θα αναμειγνύονται με τα πολιτικά: «Το μέσο θα είναι ψυχαγωγικό: δεν θα είστε ανταγωνιστές μας» είπε στον ρεπόρτερ. « Η ιδέα είναι ένα συμβατικό, ψυχαγωγικό, μη-πολιτικό μέσο».
Όμως η πραγματικότητα ήταν πολύ διαφορετική. Οι ιστοσελίδες ιδρύθηκαν και διευθύνονταν από τη Μόσχα, από ένα από τα μεγαλύτερα κυβερνητικά πρακτορεία ειδήσεων της Ρωσίας.
Οι ιστοσελίδες είχαν όλες το ίδιο όνομα- Baltnews- μόνο με διαφορετικούς κωδικούς χωρών να ξεχωρίζουν τα ονόματα του τομέα τους. Παρουσιάζονταν ως ανεξάρτητες ιστοσελίδες για τον τοπικό ρωσόφωνο πληθυσμό της κάθε χώρας. Συνέταιρος στο έργο στην Εσθονία ήταν και επισήμως μια ΜΚΟ που διηύθυνε ο Kornilov με το όνομα Altmedia, την οποία και δημιούργησε το 2010 για να εκπροσωπεί τον ρωσόφωνο πληθυσμό της χώρας.
Σε μια συνομιλία του Skype που περιήλθε στην κατοχή του BuzzFeed News και των ερευνητικών συνεργατών του, ο Kornilov δέχεται διαταγές από έναν υπάλληλο της Rossiya Segodnya- που διευθύνει την ιστοσελίδα και το πρακτορείο ειδήσεων Sputnik καθώς και το πρακτορείο ειδήσεων RIANovosti, και συνδέεται στενά με την RT(παλαιότερα γνωστή ως RussiaToday)- να συμμορφωθεί με μια λίστα από εγκεκριμένα θέματα τα οποία μπορεί να καλύψει.
«San, σε παρακαλώ απάντησε», ζητά ο Aleksandr Svyazin από τον Kornilov τον Ιούνιο του 2015, χρησιμοποιώντας μια συντομογραφία του ονόματός του.
«Aleksandr, σε παρακαλώ εμφανίσου!» λέει αργότερα, καθώς χάνει την υπομονή του.
«Εδώ είμαι», απαντά τελικά ο Kornilov.
«San, γεια σου! Έχω μια εργασία για σένα», λέει ο Svyazin. «Κάθε μέρα θα πρέπει να κάνεις ρεπορτάζπάνω σε τρία από τα πέντε θέματα που θα σου προτείνουμε».
Αφού έλαβε την πρώτη λίστα με θέματα, ο Kornilov απαντά μονολεκτικά στα Ρώσικα, “понятно”- «κατάλαβα».
Τα αρχεία του Skype υποδεικνύουν ότι ο Svyazin ήταν η κύρια επαφή του Kornilov καθ’ όλη τη διάρκεια της σκευωρίας, καθώς έστειλαν ο ένας στον άλλον χιλιάδες μηνύματα μέσα σε δυο χρόνια και συνομιλούσαν τακτικά σχετικά με δημοσιογραφικά ζητήματα της ιστοσελίδας.
Όταν επικοινώνησε με το BuzzFeed News στο Facebook, ο Svyazin αρνήθηκε κάθε σχέση με το Sputnik ή το Baltnews. Ο Svyazin δεν απάντησε όταν του παρουσιάστηκε το screenshot μιας συνομιλίας στο Skype- όπου το εικονίδιο επαφής του είναι ορατό- μεταξύ του ιδίου και του Kornilov. Παρόλα αυτά, σε μήνυμα που ακολούθησε προς ρεπόρτερ του BuzzFeed News, ο Svyazin παρέπεμψε όλες τις ερωτήσεις στο γραφείο τύπου της RossiyaSegodnya.
Αυτή η ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ του Kornilov και του Svyazin, μια από τις πολλές που αποκαλύφθηκαν, καταδεικνύει την έλλειψη ανεξαρτησίας των ιστοσελίδων, οι οποίες, όπως δείχνουν τα ντοκουμέντα, αποτελούσαν μέρος μιας επιχείρησης προπαγάνδας την οποία ενορχήστρωσε, δημιούργησε και διηύθυνε η RossiyaSegodnya, καθώς έστηνε μέσα ενημέρωσης που λειτουργούσαν ως φερέφωνα της Μόσχας στην Ευρώπη.
Λίγο καιρό αφότου οι ιστοσελίδες Baltnews τέθηκαν σε λειτουργία τον Οκτώβριο του 2014- τρεις σχεδόν πανομοιότυπες ιστοσελίδες σε Λετονία, Εσθονία και Λιθουανία- o υπάλληλος της Rossiya Segodnya, Svyazin, ενυπόγραφος συντάκτης σε διάφορες ιστοσελίδες Sputnik στην Ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία, είπε στον Kornilov στο Skype να ξεκινήσει να του στέλνει εβδομαδιαίες αναφορές για “αξιοσημείωτα μελλοντικά γεγονότα”.
«Aleksandr, σου ζητάμε να στέλνεις πληροφορίες σχετικές με γεγονότα της επόμενης εβδομάδας. Μπορείς να το κάνεις; Στείλε τις την Κυριακή ή την Δευτέρα», είπε ο Svyazin στις 10 Νοεμβρίου.
«Πληροφορίες σχετικά με τι;» ρώτησε ο Kornilov.
«Σχετικά με τα επικείμενα συμβάντα της ερχόμενης εβδομάδας. Ξέρεις, πράγματα όπως «την Τρίτη η κυβέρνηση έχει σύσκεψη, την Τετάρτη η κυβέρνηση παραιτείται, την Πέμπτη μια επίσκεψη του Obama, την Παρασκευή κάτι άλλο…» είπε ο Svyazin.
«Μα δεν έχω ειδήσεις όπως η σύσκεψη της κυβέρνησης, η κατάρρευση της κυβέρνησης ή επίσκεψη του Obama», απάντησε ο Kornilov.
«Παράδειγμα ήταν αυτό», είπε ο Svyazin. «Στείλε ο,τι έχεις».
Από τις 19 Νοεμβρίου, ο Svyazin άρχισε να φαίνεται πιο απαιτητικός.
«Aleksandr, χρειαζόμαστε επειγόντως μια προεπισκόπηση των σημαντικότερων γεγονότων της ερχόμενης εβδομάδας. Άλλη μια ώρα να περάσει και θα είναι πολύ αργά», έγραψε.
«Δεν έχω γεγονότα», απάντησε ο Kornilov.
«Αλλά πού μπορώ να βρω; Πρέπει να τα προσθέσω στο ημερολόγιο μέχρι τις 4 μ.μ»
ΟKornilov δεν φάνηκε πρόθυμος να συμπληρώσει τη λίστα με τα επικείμενα συμβάντα. Οι δυο τους συνέχισαν να συζητούν ποιες ειδήσεις θα ταίριαζαν στο ημερολόγιο, αλλά κατά τις επόμενες εβδομάδες, ο Svyazin έπρεπε επανειλημμένα να του υπενθυμίζει να εκπληρώσει την αποστολή του.
Στις 18 Δεκεμβρίου ο Svyazin είπε στον Kornilov ότι υπήρχε άλλη μια εντολή.
«Έχουμε εντολή να δημοσιεύσουμε πέντε έρευνες σχετικά με την Ευρώπη, που να έχουν διεξαχθεί από ευρωπαϊκή εταιρεία της τάξης της Flagship[RIANovosti]. Το δημοσιευμένο υλικό πρέπει να περιλαμβάνει διεξοδικά σχόλια από ειδικούς», είπε στον Kornilov. «Μείνε σε επαφή μαζί μου- θα σου στείλω το υλικό λίγο αργότερα».
Μια ημέρα αργότερα, ο Svyazin, και πάλι στο Skype, είπε ότι είχαν αποφασίσει να επισπεύσουν τη δημοσίευση για την ίδια μέρα.
Η πρώτη έρευνα που δημοσίευσε ο Kornilov έλεγε ότι σχεδόν ο μισός πληθυσμός του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και της Γερμανίας ήθελε η Ε.Ε να εξαρτάται λιγότερο από τις Η.Π.Α, η δεύτερη ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δεν πιστεύουν ότι η Ε.Ε ήταν ανεξάρτητη όταν αποφάσιζε για τις κυρώσεις στη Ρωσία, και η τρίτη ότι υπήρχε ένας συνεχώς αυξανόμενος προβληματισμός των Ευρωπαίων σχετικά με το βαθμό εξάρτησης της Ε.Ε από τις Η.Π.Α.
Τον Φεβρουάριο, ο Svyazin έστειλε στον Kornilov το link μιας ακόμη έρευνας της RIANovosti, σχετικά με την ελάχιστη εμπιστοσύνη που έχουν οι Αμερικανοί στις αστυνομικές δυνάμεις του κράτους τους. Εκείνη τη φορά δεν χρειάστηκε καν να πει στον Kornilov ότι θα έπρεπε να γράψει τη δική του εκδοχή της είδησης για την εσθονική Baltnews. «Οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν βλέπουν την αστυνομία ως εγγυητή της ασφάλειάς τους», γράφει η επικεφαλίδα που δημοσιεύτηκε από την Baltnews Estonia. Παρόμοιες ειδήσεις παρουσιάστηκαν στο διαδίκτυο την ίδια μέρα στην λετονική και στη λιθουανική εκδοχή της Baltnews.
Όλες οι έρευνες παρουσιάζονται να έχουν διεξαχθεί από την ICMResearch που έχει έδρα της το Λονδίνο, και που αναφέρεται ως «γνωστή βρετανική εταιρεία δημοσκοπήσεων» στις πρωτότυπες ειδήσεις τις RIANovosti. Η ICM Research, που τώρα λειτουργεί με την ονομασία ICMUnlimited, είπε στο BuzzFeed News ότι ουδέποτε δούλεψε για την RIA Novosti αλλά πράγματι διεξήγε κάποιες δημοσκοπήσεις για την RossiyaSegodnya/Sputnik που δημοσιεύτηκαν το 2015. «Δυστυχώς τα αρχεία μας δεν ανάγονται τόσο πίσω σε χρονολογίες όπως το 2015, οπότε και δεν μπορούμε να επιβεβαιώσουμε αν οι έρευνες [που αναφέρονται στο παρόν άρθρο] διεξήχθησαν από ICM ή αν μας αποδίδονται εσφαλμένα» δήλωσε ο GregorJackson, ο διευθυντής έρευνας της εταιρείας.
Η πρώτη ημερήσια λίστα στάλθηκε αυθημερόν, στις 19 Ιουνίου και περιλάμβανε θέματα όπως η επέκταση των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας, ερωτήματα για την πιθανότητα η Ελλάδα να εγκαταλείψει την Ευρωζώνη, και τις τετ-α-τετ συναντήσεις του Putin στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης.
Από τις αρχές του Ιουλίου, μερικά θέματα στην ημερήσια λίστα άρχισαν να έχουν την ρωσική λέξη обязательно (υποχρεωτικό) συνημμένη στον τίτλο, μέσα σε αγκύλες. Τα υποχρεωτικά θέματα ήταν συχνά εκείνα που παρουσίαζαν εντάσεις μεταξύ της Ε.Ε και των Η.Π.Α, καθώς και όσα κάλυπταν τις εξελίξεις των συγκρούσεων στην Ανατολική Ουκρανία και την Κριμαία.
Άλλες θεματικές των ειδήσεων που έπρεπε να καλύπτονται περιλάμβαναν τη μη αποπληρωμή των χρεών από την Ελλάδα προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την αποκοπή της Κριμαίας από το ενεργειακό δίκτυο της Ουκρανίας και μια… μάχη του Αμερικανικού Ναυτικού καθώς εισερχόταν στα ύδατα της Μαύρης Θάλασσας.
Το σχέδιο είχε ως εξής: χρήματα έβγαιναν από τη Ρωσία μέσω “shellcompanies”, ευθείς δημοσιογραφικές εντολές δίδονταν μέσω Skype, και οι ιστοσελίδες με τη σειρά τους ανέφεραν τους τίτλους που είχαν δημοσιεύσει, καθώς επίσης αγόραζαν κλικ και έκαναν δοκιμές στην αγορά σχολίων από ρωσικά «εργοστάσια τρολλ» για να παρουσιάσουν βελτιωμένα τα νούμερά τους.
Όταν το BuzzFeed News τον προσέγγισε για να σχολιάσει, ο Kornilov είπε ότι, καθώς δεν δουλεύει πλέον για την Baltnews, δεν είναι προετοιμασμένος να απαντήσει στα ερωτήματα των δημοσιογράφων για τις ιστοσελίδες. « Δεν με αφορά πλέον», είπε. Ακόλουθες απόπειρες να επικοινωνήσουν μαζί του δεν είχαν επιτυχία.
Στις αρχές του 2015, η Altmedia ξεκίνησε να στέλνει μηνιαίες αναφορές διακίνησης, που περιλάμβαναν τίτλους των πιο πολυδιαβασμένων ιστοριών, στην Barsolina Ventures. Οι αναφορές, οι οποίες δεν έφεραν υπογραφή, αναφέρονται σε ένα νέο συμβόλαιο του Ιανουαρίου του 2015. Ως μέρος της συμφωνίας, η Barsolina Ventures θα πλήρωνε 11.400 ευρώ το μήνα στην Altmedia. Αυτή η συμφωνία συνεχίστηκε και το 2016, την πιο πρόσφατη χρονιά που καλύπτουν τα ντοκουμέντα. Βασισμένη σε δεδομένα προσβάσιμα στο κοινό, φαίνεται ότι η Altmedia εξακολούθησε να λαμβάνει κονδύλια μέχρι και την άνοιξη του τρέχοντος έτους, όταν η RossiyaSegodnya έδωσε τέλος στις εργασίες. Το BuzzFeedNews προσέγγισε την Rossiya Segodnya, την RIANovosti και την ομάδα τύπου τους για να μάθει τα σχόλιά τους στέλνοντας τρία ξεχωριστά email, αλλά κανένα δεν έλαβε απάντηση.
Η επόμενη εταιρεία που προχώρησε σε συμφωνία με την Altmedia ήταν η SPNMediaSolutionsDOOBeograd, μια εταιρεία στη Σερβία. Ντοκουμέντα από το μητρώο σερβικών επιχειρήσεων αποκαλύπτουν ότι δημιουργήθηκε στις 31 Μαρτίου του 2015, από την OOOMediaCapital, μια άλλη εταιρεία η οποία μέσω διαφορετικών μεσαζόντων ανήκε στην Rossiya Segodnya στη Ρωσία.
Η διεύθυνση της SPN MediaSolutions είναι καταχωρημένη στην νομική εταιρεία Stanisic’sOffice, σε μια πλούσια συνοικία στο κέντρο του Βελιγραδίου.
Σύμφωνα με τις οικονομικές αξιολογήσεις της ίδιας της εταιρείας, δεν έχει υπαλλήλους. Αλλά τις χρονιές 2015, 2016 και 2017, ο ετήσιος κύκλος εργασιών της ανερχόταν γύρω στα 3.5 εκατομμύρια ευρώ, με όλα τα έσοδα να προέρχονται από «ξένες αγορές». Σύμφωνα με το μητρώο σερβικών επιχειρήσεων, από την ίδρυση της εταιρείας οι manager της είναι όλοι κάτοχοι διαβατηρίων, καταχωρημένων στο μητρώο, που δείχνουν ότι είναι Ρώσοι πολίτες.
Η Tanya Stanisic, συνέταιρος της εταιρείας που βοήθησε να ιδρυθεί η SPNMedia, αρνήθηκε να σχολιάσει: « Δυστυχώς δεν μπορώ να σας βοηθήσω. Δεν είμαι εξουσιοδοτημένη να σας μιλήσω για την υπόθεση ενός πελάτη. Επίσης, αυτό δεν επιτρέπεται από τον Κώδικα Επαγγελματικής Δεοντολογίας με βάση το προνόμιο της εχεμύθειας και τις σχέσεις μεταξύ δικηγόρου και πελάτη» έγραψε σε ένα email αφού το BuzzFeed News πήγε στο γραφείο της εταιρείας για τρίτη φορά.
Η SPN MediaSolutions δεν έχει απλώς συμφέροντα στην Εσθονία. Μια ουκρανική δικαστική εντολή από τον Ιούλιο στην οποία απέκτησε πρόσβαση το BuzzFeed News παραθέτει την Ουκρανική Υπηρεσία Ασφαλείας (SBU) να λέει ότι η ίδια εταιρεία χρηματοδοτούσε κρυφά το ουκρανικό παρακλάδι της RIANovosti.
Ο υποδιευθυντής της SBU, Viktor Kononenko, είπε τον Μάιο ότι κάθε μήνα η σερβική εταιρεία μετέφερε 53.000 ευρώ «ρωσικής προέλευσης» σε ουκρανικές εταιρείες που διοχέτευαν τα χρήματα στο ουκρανικό παρακλάδι του ειδησεογραφικού πρακτορείου του Ρωσικού Κράτους. Ο Kononenko δεν απάντησε όταν το BuzzFeed News επικοινώνησε μαζί του για να σχολιάσει.
Ο Kirill Vyskinsky, επικεφαλής της RIANovosti Ukraine, συνελήφθη από την SBU τον Μάιο, με την κατηγορία απάτης και εξαπόλυσης«πολέμου πληροφοριών» υπέρ της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας. Στην δικαστική εντολή που έφτασε στα χέρια των δημοσιογράφων του BuzzFeed News, η RIA Novosti Ukraine κατηγορείται ότι φιλοξένησε και διέδωσε 16 αντι-ουκρανικά άρθρα που στόχευαν να διχάσουν την ουκρανική κοινωνία, να δημιουργήσουν αποσχιστικά αισθήματα, και να υποκινήσουν το μίσος ανάμεσα σε διαφορετικές εθνότητες. Ο δικηγόρος του Vyskinsky Andriy Domansky δεν απάντησε σε email που του ζητούσε να σχολιάσει, αλλά πρωτύτερα ο Vyskinsky είχε αρνηθεί τις κατηγορίες.
Τα ντοκουμέντα και οι συνομιλίες Skype που σχετίζονται με το πώς η επιχείρηση χρηματοδοτήθηκε και διεξήχθη στην Εσθονία αφορούν μόνο τη συγκεκριμένη χώρα, αλλά οι ιστοσελίδες τηςBaltnews στη Λετονία και τη Λιθουανία φαίνονται να έχουν δημιουργηθεί με παρόμοιο τρόπο- και οι τρεις ιστοσελίδες έχουν πανομοιότυπη μορφή, δημιουργήθηκαν την ίδια περίοδο, και δημοσίευαν παρόμοιες ειδήσεις την ίδια μέρα. Οι τοπικές υπηρεσίες ασφαλείας και στις τρεις χώρες θεωρούν ότι αι οι τρεις ιστοσελίδες είναι μέρος της ίδιας επιχείρησης.
ΛΕΤΟΝΙΑ
Οι οικονομικές αναφορές της Baltnews.lt δείχνουν ότι είχε ετήσιο κύκλο εργασιών ύψους 100.000 ευρώ, αλλά έχει λίγες ως καθόλου διαφημίσεις και καθόλου συνδρομές επί πληρωμή.
Ο αρχισυντάκτης της ιστοσελίδας, Andrejs Jakovlevs, αρνήθηκε να σχολιάσει λέγοντας ότι τα οικονομικά ζητήματα δεν ήταν αρμοδιότητα του δημοσιογραφικού προσωπικού. Είπε ότι υπήρχε μια συμφωνία ανταλλαγής πληροφοριών με τη RIANovosti, αλλά δεν είχε γίνει ανταλλαγή χρημάτων, και κανείς δεν του υπαγόρευσε ποτέ τι να γράψει.
Όμως, η εσωτερική υπηρεσία αντικατασκοπείας και ασφάλειας της Λετονίας, γνωστή με το ακρωνύμιο DP, είπε ότι, σύμφωνα με τις πληροφορίες της, η Baltnews.lt χρηματοδούνταν από τη Ρωσία μέσω εταιρειών σε τρίτες χώρες: «Οι πληροφορίες που απέκτησε η DP δείχνουν ότι τα χρήματα που η ιστοσελίδα έλαβε από τη Ρωσία ήταν η κύρια πηγή εσόδων της Baltnews.lt» δήλωσε ο υποδιευθυντής της DP Ēriks Cinkus στο BuzzFeed News.
Εν τω μεταξύ στη Λιθουανία, η υπηρεσία πληροφοριών της χώρας, VSD, ταυτοποίησε την Baltnews.lt και την Sputnik ως τα κανάλια μέσω των οποίων η Ρωσία διέδιδε φιλορωσικά μηνύματα στη χώρα.«Ο στόχος τους ήταν να επεκτείνουν την επιρροή της Ρωσίας στον πληροφοριακό χώρο της Λιθουανίας, να προωθήσουν αντι-δυτικά αισθήματα και να διαμορφώσουν μια κοινή γνώμη ευνοϊκή προς το Κρεμλίνο», έγραψε η VSD στην πιο πρόσφατη ετήσια αναφορά της.
Η αναφορά έλεγε ότι το 2017, με εντολές της Ρωσίας, η Baltnews και η Sputnik άρχισαν να δημοσιεύουν περισσότερα άρθρα σχετικά με τη κατάσταση της πολωνικής κοινότητας στη Λιθουανία.
«Επεδίωξαν να υποκινήσουν εθνικές συγκρούσεις και να οξύνουν τις σχέσεις της Λιθουανίας με την Πολωνία. Οι δημοσιεύσεις τους προσπαθούσαν να πείσουν το κοινό ότι η Λιθουανία κάνει διακρίσεις εναντίον της τοπικής πολωνικής κοινότητας, ή να του δημιουργήσουν την εντύπωση ότι η Πολωνία δεν εκχωρεί τις εδαφικές της αξιώσεις στους γείτονές της», γράφει η αναφορά.
Μέχρι και την 1ηΙουνίου του τρέχοντος έτους, ο αρχισυντάκτης της Baltnews.lt ήταν ο Anatoly Ivanov, και τα οικονομικά στοιχεία από τη ΜΚΟ που διηύθυνε- την Eurasian Media Laboratory- δείχνουν ότι λάμβανε σημαντικά χρηματικά ποσά ως χρηματοδότηση από την Barsolina Ventures.
Σύμφωνα με αναφορές στο λιθουανικό μητρώο επιχειρήσεων, η Eurasian Media Laboratory έλαβε περίπου 500.000 ευρώ μέσα σε τρία χρόνια. Το 2015 και το 2016 η Barsolina Ventures πλήρωνε 163.200 ευρώ στην Eurasian Media Laboratory ετησίως. Και το 2017, η Eurasian Media Laboratory ανέφερε έσοδα αξίας 185.472 ευρώ, με την μεγάλη πλειοψηφία να προέρχονται από την Barsolina Ventures για « υπηρεσίες πύλης δικτύου (internetgetaway)». Όταν επικοινώνησε τηλεφωνικά με το BuzzFeed News, o Ivanov δεν απάντησε σε ερωτήσεις σχετικές με πληρωμές.
Λιθουανία
Εκτός από την παροχή χρηματοδότησης, η Rossiya Segodnya φαίνεται επίσης ότι συντόνιζε άμεσα τη θεματολογία των άρθρων που θα κάλυπταν και οι τρεις ιστοσελίδες της Baltnews.
Στις 25 Μαΐου του 2016, ο Svyazin- μάλλον κατά λάθος- έστειλε στον Kornilov μια λίστα με θέματα που φαίνονται να παρουσιάζουν την αναμενόμενη κάλυψη μέσων ενημέρωσης του Κρεμλίνου σε πρώην χώρες της ΕΣΣΔ: τα Κράτη της Βαλτικής, το Κιργιστάν, τη Λευκορωσία, τη Γεωργία, τη Μολδαβία, το Ουζμπεκιστάν, το Καζαχστάν, το Αζερμπαϊτζάν, και την αποσχισθείσα από τη Γεωργία περιοχή της Οσσετίας, που δέχεται την υποστήριξη της Ρωσίας. Η Εσθονία έχει δυο ξεχωριστές αναφορές στη λίστα: μια για την Baltnews και μια για τοπική εκδοχή του Sputnik.
ToBuzzFeed News σύγκρινε τη λίστα με ειδήσεις που δημοσιεύτηκαν σε αυτές τις χώρες εκείνη την ημέρα, και διαπίστωσε ότι όλες εκτός από τις τοπικές εκδοχές του Sputnik είχαν πράγματι δημοσιευτεί όπως είχε ζητηθεί. Το Sputnik του Κιργιστάν έγραψε, όπως του ζητήθηκε, ότι ο ντόπιος μεγιστάνας επιχειρήσεων Sharshenbek Abdykerimov είχε κρυφά ένα διαμέρισμα στο Tower, τον υψηλότερο κατοικημένο ουρανοξύστη του Λονδίνου εκείνη τη στιγμή.
Το Sputnik της Γεωργίας έγραψε, όπως του ζητήθηκε, για το ενδυματολογικό γούστο των γυναικών πολιτικών της χώρας, περιλαμβάνοντας αρκετά παραδείγματα και φωτογραφίες. Στη Μολδαβία, η τοπική ιστοσελίδα Sputnik είχε εντολή να καλύψει την εξάρτηση του εθνικού νομίσματος από το ρωσικό ρούβλι, και την τιμή του πετρελαίου. Διεκπεραίωσε την εργασία δημοσιεύοντας ένας άρθρο με τίτλο «Η Διάγνωση του Leu μας: Η Απελευθέρωση από μια Εξάρτηση Φέρνει Νέα Εξάρτηση».
Εσθονία, Ταλίν
Μερικές φορές, οι άνθρωποι από τη Ρωσία κατηύθυναν την κάλυψη. Στις 20 Ιουλίου του 2015, ένας συντάκτης πολυμέσων της Rossiya Segodnya ζήτησε νέα άρθρα για τα ένοπλα κινήματα των αυτονομιστών της Ανατολικής Ουκρανίας. Παρόμοια κάλυψη υποχρεωτικών θεμάτων ζητούνταν τακτικά και τους ακόλουθους μήνες. Οι εντολές έρχονταν επίσης και από μια γυναίκα η οποία συστήθηκε στον Kornilov μέσω Skype ως Liana Minasyan και είπε ότι ήταν εκδότης ενός προγράμματος πολυμέσων « που θα ασχολούνταν με τις χώρες της Βαλτικής». Άλλο ένα άτομο που αναμείχθηκε με την κάλυψη ειδήσεων στην Εσθονία φαίνεται να ταξίδεψε επίσης εκεί για να στρατολογήσει δημοσιογράφους για το τοπικό Sputnik.
Το εσθονικό πρακτορείο αντικατασκοπείας KAPO ταυτοποίησε την Minasyan ως την προϊσταμένη του γραφείου του εσθονικού Sputnik το 2015. « Η Rossiya Segodnya έχει προχωρήσει σε ενέργειες προκειμένου να δημιουργήσει ένα γραφείο στην Εσθονία και ένα μέσο σε εσθονική και ρωσική γλώσσα για λογαριασμό του Sputnik, από την άνοιξη του 2015», αποκάλυψε η ΚΑΡΟ στην αναφορά του 2015, προσθέτοντας ότι « η Liana Minasyan από τη Μόσχα» ήταν ανάμεσα στα άτομα που επέβλεπαν το γραφείο. Πέρυσι η Minasyan επιβεβαίωσε στη Re:Baltica ότι ήταν υπεύθυνη για όλες της ιστοσελίδες του Sputnik στη Βαλτική, αλλά αρνήθηκε κάθε σχέση με την Baltnews.
Όταν το BuzzFeed News την προσέγγισε ξανά για το συγκεκριμένο άρθρο, η Minasyan είπε ότι δεν εργαζόταν για την Baltnews ή με τα κράτη Βαλτικής πια. «Αν θέλετε, μπορώ να προωθήσω το ερώτημά σας στον πρώην συνάδελφό μου», είπε, και δεν απάντησε στις ερωτήσεις που ακολούθησαν.
Λετονία
Από την αρχή, ο Kornilov προσπάθησε να σχηματίσει την εντύπωση μιας ανεξάρτητης ιστοσελίδας ειδήσεων. Όταν το λιθουανικό μέσο Delfi.lt κάλυψε τη δημιουργία της Baltnews, o Kornilov παρουσιάστηκε ως ο εκδότης και των τριών ιστοσελίδων. Και στα τρία Κράτη της Βαλτικής οι τομείς είχαν καταχωρηθεί στο όνομά του, αλλά σύντομα καταχωρήθηκαν εκ νέου στην MediaCapitalHoldingB.V- την εταιρεία που είχε καταχωρηθεί στην Ολλανδία μέσω πληρεξουσίων (proxies) τηςRossiya Segodnya.
Αμέσως μετά τη δημοσίευση του άρθρου στο Delfi, o Kornilov είχε μια συζήτηση με τον Jevgeni Levik, έναν φιλορώσο δημοσιογράφο στην Εσθονία ο οποίος εργαζόταν στη Baltnews ως ο πρώτος της αρχισυντάκτης, αλλά απολύθηκε από τον Kornilov λίγο πριν η ιστοσελίδα τεθεί σε λειτουργία για το κοινό.
«Η επίσημη θέση μας είναι η εξής: Αναπτύσσουμε ένα διαδραστικό project πληροφόρησης μαζί με ξένους επενδυτές», είπε ο Levik πριν την απόλυσή του σε μια συνομιλία στο Skype που αποκτήθηκε χάρη στη νομοθεσία περί ελεύθερης πρόσβασης στην πληροφορία. Συζήτησαν επίσης πώς θα μπορούσαν να αντιδράσουν αν οι δημοσιογράφοι έκαναν ερωτήσεις σχετικά με τους επενδυτές της ιστοσελίδας.
«Ίσως θα έπρεπε να τους δώσουμε το όνομα της εταιρείας. Είμαι σίγουρος ότι πολλοί δεν θα είχαν καμία αντίρρηση να το μάθουν. Και όλα τα συμβόλαια; Α, και να προετοιμάσεις ένα businessplan, είπε ο Kornilov, καταφανώς σαρκαστικά.
Ο Levik είπε « αν ρωτήσουν ποιοι είναι οι Ολλανδοί, θα απαντήσω ότι είναι ιδιώτες και ότι πρόκειται για ένα ιδιωτικό εμπορικό project. Οι όροι είναι εμπιστευτικοί. Είμαι ο αρχισυντάκτης και βρίσκομαι σε άμεση επικοινωνία με τον αντιπρόσωπο στην Εσθονία. Σωστά;».
«Σωστά. Να αντιμετωπίζεις μόνο καταστάσεις που μπορείς να χειριστείς. Για την ακρίβεια οι άνθρωποι δεν είναι ιδιώτες, αλλά πρόκειται για επενδυτικό κεφάλαιο», είπε ο Kornilov.
OLevik αρνήθηκε να σχολιάσει όταν ήρθε σε τηλεφωνική επικοινωνία με το BuzzFeedNews. « Πάνε τέσσερα χρόνια που έχει γίνει αυτή η ιστορία. Ένας δημοσιογράφος ήμουν μόνο», είπε.
Τα αρχεία αποκαλύπτουν επίσης ότι για αρκετά χρόνια οι…Baltnews πλήρωναν επίσης ένα «εργοστάσιο τρολλ» για ψεύτικα σχόλια σε συγκεκριμένα άρθρα. Η τιμή ανά σχόλιο ήταν 9 ρούβλια ( μόνο 0,13 δολάρια).
O Harrys Puusepp, διευθυντής και εκπρόσωπος τύπου της εσθονικής υπηρεσίας ΚΑΡΟ είπε στο BuzzFeed News ότι η σκευωρία της Baltnews μοιάζει με τον τρόπο λειτουργίας άλλων μηχανισμών προπαγάνδας του Κρεμλίνου και δείχνει ότι κεκαλυμμένες οικονομικές απάτες χρησιμοποιούνται για να νομιμοποιήσουν την αθέμιτη προπαγάνδα.
«Είναι ένας αποκαλυπτικός φαύλος κύκλος παραγωγής και χρηματοδότησης προπαγάνδας, η οποία μετά παρουσιάζεται ως η γνήσια φωνή των ντόπιων Ρώσων, με σκοπό αυτή η παραμορφωμένη δημόσια εικόνα να υποστηρίξει τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής τους σε διεθνείς πλατφόρμες», είπε ο Puuseep.
Τα ντοκουμέντα και τα αρχεία του Skype συνεχίζονται μέχρι το καλοκαίρι του 2016- τη στιγμή που η εσθονική αστυνομία κατέσχεσε τους υπολογιστές του Kornilov και των συνεργατών του ως μέρος εγκληματικής έρευνας για πλαστογραφία. Τα δημόσια δεδομένα δείχνουν ότι η οικονομική απάτη της Baltnews συνεχίστηκε και καιρό μετά αυτή την ημερομηνία. Το 2016, μετά από μπλεξίματα με τις εσθονικές φορολογικές αρχές και την αστυνομία, ο Kornilov άλλαξε τη ΜΚΟ που χρησιμοποιούσε για να διευθύνει τη Baltnews. Αντί για την Altmedia, άρχισε να χρησιμοποιεί μια νέα ΜΚΟ με το όνομα Baltnewsmedia.
Ενώ ο Kornilov κατάφερε να αποφύγει την καταδίκη για φορολογική απάτη και πλαστογραφία ντοκουμέντων, η ΜΚΟ που ίδρυσε και χρησιμοποιούσε όσο δημοσίευε στην Baltnews καταδικάστηκε- στον Kornilov επετράπη να κρατήσει λευκό το ποινικό του μητρώο, παρόλο που η ετυμηγορία του δικαστηρίου προσδιορίζει ρητά τον ρόλο του ως διακανονιστή και επικεφαλής σκευωρίας φοροδιαφυγής και πλαστογράφησης ντοκουμέντων.
Οταν το BuzzFeed News επικοινώνησε μέσω email με τη λετονική ιστοσελίδα Baltnews για να σχολιάσει, παρέπεμψε όλα τα ερωτήματα στο γραφείο τύπου της Rossiya Segodnya.
ΗBaltnews εξακολουθεί να λειτουργεί και στις τρεις χώρες της Βαλτικής.
Συμπληρωματικό ρεπορτάζ από τους/τις Šarūnas Černiauskas και Paulius Gritėnas στη Λιθουανία, Vesna Radojević στη Σερβία και Vlad Lavrov στην Ουκρανία.
