Μετά από πολλές αναβολές λόγω του φόρτου εργασίας, ο Αντρέι Μπαστούνετς, πρόεδρος της Ένωσης Δημοσιογράφων της Λευκορωσίας, απάντησε στις ερωτήσεις που θέσαμε για την κατάσταση στη χώρα του μετά και τις τελευταίες “εκλογές” οι οποίες μυστυριωδώς ανέδειξαν και πάλι τον Λουκασένκο ως πρόεδρο.

Η ζοφερή εικόνα που σκιαγραφείται από τις απαντήσεις του, μας θυμίζει πως η αυταρχικότητα της εξουσίας και η αντίσταση σε αυτή, είναι βασικό καθήκον των δημοσιογράφων απανταχού της γης.

Ο Λουκασένκο βρίσκεται στην εξουσία εδώ και ένα τέταρτο του αιώνα. Τα χρόνια που πέρασαν, ποιες ήταν οι διώξεις που υπέστησαν οι συνάδελφοί μας;

Η Ένωση Δημοσιογράφων Λευκορωσίας ιδρύθηκε το 1995 ως αντίδραση στις διώξεις των δημοσιογράφων που ξεκίνησαν αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Λουκασένκο, προκειμένου να υπερασπιστούμε τα δικαιώματά μας.

Οι συλλήψεις δημοσιογράφων, οι «λευκές» δημοσιογραφικές σελίδες, όπου θα δημοσιεύονταν ρεπορτάζ, οι ποινικές διώξεις, οι κατ’ οίκον έρευνες, οι απαγορεύσεις εκτύπωσης και κυκλοφορίας εφημερίδων, οι περιορισμοί και οι αποκλεισμοί από το διαδίκτυο, είναι απλά ένα μέρος των προβλημάτων, τα οποία αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι της Λευκορωσίας.

Ποια είναι η κατάσταση με την ελευθερία του Λόγου σήμερα, με το καθεστώς του Λουκασένκο;

Στους διεθνείς δείκτες ελευθερίας του Λόγου, η χώρα μας παραδοσιακά καταλαμβάνει μία από τις τελευταίες θέσεις. Για παράδειγμα στον δείκτη «Δημοσιογράφοι δίχως σύνορα», η Λευκορωσία κατέχει σήμερα την 153 θέση μεταξύ 180 χωρών. Η Επιτροπή προστασίας των δημοσιογράφων, την κατέταξε στο TOP-10 των χωρών με την σκληρότερη λογοκρισία.

Σύμφωνα με τα αποτέλεσμα της ετήσιας έρευνα του Freedom House η Λευκορωσία παραμένει στον κατάλογο των χωρών με ανελεύθερο διαδίκτυο. Είμαι σίγουρος πως μετά τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων των δημοσιογράφων και των ΜΜΕ φέτος, η θέση της Λευκορωσίας στην κατάταξη των διεθνών ερευνών, θα χειροτερέψει. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, στο Μινσκ διεξάγονται δίκες έξι δημοσιογράφων, οι οποίοι κατηγορούνται για τη συμμετοχή τους στις διαμαρτυρίες.

Φορούσαν τα ειδικά γιλέκα με την ένδειξη «Τύπος», ήταν εφοδιασμένοι με ειδικά σήματα και επαγγελματικές ταυτότητες εκτελώντας τα επαγγελματικά τους καθήκοντα, αλλά παρόλα αυτά συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Το δικαστήριο δύο φορές επέστρεψε τον φάκελο της υπόθεσης στην αστυνομία λόγω ανεπαρκών στοιχείων, ωστόσο οι δημοσιογράφοι δεν απελευθερώθηκαν και παρέμειναν κρατούμενοι για τρία εικοσιτετράωρα, ενώ τώρα που μιλάμε, δικάζονται για τρίτη φορά.

Ποια ήταν η τύχη των δημοσιογράφων και των bloggers που συνελήφθηκαν κατά τα τελευταία χρόνια;

Μόνο το 2020 η Ένωση Δημοσιογράφων της Λευκορωσίας κατέγραψε περίπου 280 περιπτώσεις παραβίασης των δικαιωμάτων των δημοσιογράφων. Μιλάμε για προσωρινές κρατήσεις, ξυλοδαρμούς, συλλήψεις, επιμέτρηση προστίμων. Από αυτές, οι 250 καταγράφηκαν μετά τις εκλογές. Μόνο κατά τη διάρκεια του Αυγούστου, είχαμε 150 περιπτώσεις προσωρινής κράτησης δημοσιογράφων. Μέχρι τώρα που μιλάμε δεκάδες συνάδελφοί μας παραμένουν κρατούμενοι.

Έχετε κάνει δηλώσεις σχετικά με αυτά;

Φυσικά, η Ένωσή μας σε καθημερινή βάση διαμαρτύρεται εγγράφως, για να γίνουν γνωστές αυτές οι περιπτώσεις, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό. Στην ιστοσελίδα μας υπάρχει διαρκής ροή ενημέρωσης για όλα τα περιστατικά.

Ποιες ήταν οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι συνάδελφοί μας στη Λευκορωσία κατά τη διάρκεια της πρόσφατης προεκλογικής εκστρατείας;

Ο περιορισμός πρόσβασης στην πληροφορία (δεν επέτρεψαν στους δημοσιογράφους να καταγράψουν τα γεγονότα στα εκλογικά τμήματα), οι συλλήψεις κατά τις διαμαρτυρίες, η βία κατά των δημοσιογράφων, καθώς και το «κόψιμο» του διαδικτύου σε όλη τη χώρα από τις 9 μέχρι και τις 11 Αυγούστου, το «μπλοκάρισμα» των ιστοσελίδων με κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο, καθώς και τα εμπόδια στην κυκλοφορία των εφημερίδων, ήταν τα βασικά προβλήματα και δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε.

Ποια είναι η εκτίμηση που κάνει η Ένωση Δημοσιογράφων για τη βία που ασκήθηκε εκ μέρους της εξουσίας απέναντι τους δημοσιογράφους;

Ως Ένωση, από την πρώτη στιγμή καταγγείλαμε αυτή τη βία απέναντι στους συναδέλφους μας. Εκδώσαμε ανακοινώσεις, ενημερώσαμε την κοινή γνώμη στη χώρα μας, στο εξωτερικό, τις διεθνείς ενώσεις δημοσιογράφων και τους διεθνείς οργανισμούς.

Τι κατάφερε η εξουσία με την ακύρωση των διαπιστεύσεων και την απέλαση των ξένων δημοσιογράφων;

Τα μέτρα αυτά, όπως είναι φυσικό, κάνουν πιο δύσκολη τη δουλειά των ξένων ΜΜΕ και των δημοσιογράφων. Αν όμως η απέλαση ή η ακύρωση της διαπίστευσης, είχαν ως στόχο τον περιορισμό της ενημέρωσης για τα γεγονότα στη Λευκορωσία, μπορώ να σας πω πως απέτυχαν και δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Στο βαθμό που κάθε ένας που συμμετέχει ή παρακολουθεί μία διαμαρτυρία, έχει ένα smart phone, μπορεί να βιντεοσκοπήσει και να δημοσιεύσει αυτές τις σκηνές στο διαδίκτυο.

Ποια είναι η γνώμη σας για την απόφαση των αρχών να καλέσει Ρώσους συναδέλφους να εργαστούν στην κρατική ραδιοτηλεόραση μετά την παραίτηση των συναδέλφων σας ως ένδειξη διαμαρτυρίας;

Ήταν αποτέλεσμα των παραιτήσεων και των διαμαρτυριών των δημοσιογράφων και των τεχνικών της κρατικής ραδιοτηλεόρασης σε σχέση με την απροθυμία τους να ενημερώνουν για τις διαμαρτυρίες στη Λευκορωσία έτσι όπως απαιτούσε η εξουσία, δηλαδή να κρύβουν την αλήθεια για τις μαζικές διαμαρτυρίες, για την σκληρή βία που ασκείται κατά τις συλλήψεις, για τους ξυλοδαρμούς των συλληφθέντων, για την νοθεία στις εκλογές.

Σε αντικατάστασή τους ήταν Ρώσοι απεργοσπάστες, αλλά αυτό οδήγησε μόνο στην αύξηση της παρουσίας του «ρωσικού κόσμου» στα κρατικά ΜΜΕ και στην αύξηση της απειλής κατά της ασφάλειας της ενημέρωσης στην Λευκορωσία.

Είδαμε κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών στην Λευκορωσία μία έκρηξη της επονομαζόμενης δημοσιογραφίας των πολιτών, ιδίως μέσω του Telegram, το οποίο έγινε και ο βασικός δίαυλος διάδοσης της πληροφορίας τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό. Πώς αποτιμάτε αυτό το φαινόμενο;

Αυτό συνέβη γιατί, μεταξύ των άλλων, από τη στιγμή των εκλογών οι αρχές όχι μόνο απέκλεισαν τις ιστοσελίδες των ανεξάρτητων ΜΜΕ, αλλά και κατά τις τρεις πρώτες ημέρες ουσιαστικά είχαν κόψει την πρόσβαση στο διαδίκτυο. Οι πολίτες άρχισαν να ψάχνουν εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης. Το Telegram έγινε το βασικό εργαλείο επικοινωνίας και αυτο-οργάνωσης των πολιτικών ακτιβιστών. Τελείως διαφορετικό είναι το ζήτημα αν τα ανεξάρτητα ΜΜΕ προσπάθησαν να επιβεβαιώσουν τις πληροφορίες, γιατί σήμερα έχει αυξηθεί ο αριθμός των μη επιβεβαιωμένων στοιχείων στο διαδίκτυο.

Έχει μέλλον η δημοσιογραφία των πολιτών, αν καταφέρει τελικά να επανέλθει η δημοκρατία και η κανονική πολιτική ζωή στη χώρα σας;

Η δημοσιογραφία των πολιτών είναι ήδη το παρόν.

Πώς φαντάζεστε το μέλλον της δημοσιογραφίας στη χώρα σας; Πώς θα θέλατε να δείτε τη δημοσιογραφία αύριο;

Δεν ξέρουμε πως θα είναι ο χώρος της ενημέρωσης μετά από πέντε, ας πούμε χρόνια. Στην εξέλιξη επιδρούν τόσο η τεχνολογική πρόοδος, όσο και η επιδίωξη των κρατών, με το πρόσχημα της ασφάλειας, να θέλουν υπό τον έλεγχο τους τις πληροφοριακές ροές. Θα ήθελα να πιστεύω πως θεμελιώδης αρχή θα είναι η αρχή της ελευθερίας του λόγου και η επαγγελματική δημοσιογραφία θα ανταπεξέλθει στις προκλήσεις.

Ποιες σχέσεις έχετε με την Ένωση Δημοσιογράφων της Ουκρανίας και την αντίστοιχη της Ρωσίας;

Συνεργαζόμαστε στενά με τους συναδέλφους μας από την Ουκρανία. Στη Ρωσία στηρίζουμε το ανεξάρτητο δημοσιογραφικό συνδικάτο. Με την Ένωση Δημοσιογράφων Ρωσίας οι σχέσεις μας σήμερα είναι, θα έλεγα, παγωμένες.

Υπήρξε συμπαράσταση από την πλευρά των Ευρωπαίων συναδέλφων και με ποιον τρόπο εκφράστηκε;

Ευχαριστώ όλους τους Ευρωπαίους συναδέλφους για την υποστήριξη, την αλληλεγγύη, την ετοιμότητά τους να βοηθήσουν. Όλο αυτό το διάστημα μας στήριξαν τόσο ηθικά με δηλώσεις και ανακοινώσεις με αφορμή τα γεγονότα στη χώρα, όσο και δημοσιεύοντας ρεπορτάζ από την Λευκορωσία. Φυσικά, έδωσαν τη δυνατότητα στους δημοσιογράφους και τους bloggers να φύγουν από την Λευκορωσία για να σωθούν, διαθέτοντας οικονομικούς πόρους για να τους βοηθήσουν.

Νιώθουμε πως είμαστε μέλη της δημοκρατικής, δημοσιογραφικής κοινότητας και βιώνουμε τη στήριξή της. Για μας είναι πολύ σημαντικό αυτό.