Η προπαγάνδα του Ισλαμικού Κράτους στο Διαδίκτυο
Τον Δεκέμβριο του 2015, σε ένα χριστουγεννιάτικο πάρτι στο Σαν Μπερναντίνο της Καλιφόρνια, ο Σιεντ Φαρούκ σκότωσε μαζί με την γυναίκα του 14 ανθρώπους. Λίγο πριν την επίθεση είχε δηλώσει στο facebook πίστη στον Εμίρη του Ισλαμικού Κράτους Αλ Μπαγκντάντι ο οποίος κατόπιν, μέσω του επίσημου περιοδικού της οργάνωσης Νταμπίκ, επικρότησε την πράξη του ζευγαριού. Κι όμως, οι δυο τους δεν είχαν γνωριστεί ποτέ και δεν είχαν επικοινωνήσει ποτέ: η επίθεση αυτή είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δύναμης που έχει η τεχνολογική επανάσταση των social media ως όπλο για την τρομοκρατία.
Το Ξεκίνημα
Πριν την εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους στην παγκόσμια σκηνή των τρομοκρατικών ομάδων, η Αλ Κάιντα είχε χρησιμοποιήσει ανάλογες μεθόδους, με λιγότερη όμως επιτυχία. Ο αρχηγός της πρόδρομης Αλ Κάιντα του Ισλαμικού Κράτους Αμπου Μουσάμπ Αλ Ζαρκάουι έγινε γνωστός για τις ακραίες μεθόδους βίας που χρησιμοποιούσε στο Ιράκ το 2003 όταν η οργάνωσή του αποκεφάλισε τους Αμερικανούς δημοσιογράφους Νικ Μπέργκ και Ντάνιελ Περλ, βιντεοσκόπησε την εκτέλεση, και στην συνέχεια ανέβασε το βίντεο στο διαδίκτυο.
Παρ’ ότι η τότε ηγεσία της Αλ Κάιντα δεν ενέκρινε την πράξη του, μετά από τα βίντεο αυτά χιλιάδες νεαροί έτρεξαν να πάρουν μέρος στην «μάχη εναντίον της Αμερικής». Αργότερα ο Ανουάρ Αλ Αλουάκι, αρχικά ιμάμης στην Αμερική κι έπειτα πνευματικός ηγέτης της Αλ Κάιντα στην Υεμένη, έγινε ο πρώτος τζιχάντι που έκανε εκτενή χρήση της τεχνολογίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ο Αλουάκι μάλιστα μέσω ένος Δανού τζιχάντι που αργότερα έγινε πράκτορας βρήκε μια Κροάτισσα που είχε ασπάστεί το Ισλάμ.
Ο Χασάν Νιντάλ ο Μουσουλμάνος ψυχιάτρος που σκότωσε 14 άτομα στην στρατιωτική βάση του Φορτ Χουντ το 2009 είχε συχνή επικοινωνία με τον Υεμενό Ιμάμη, όμως το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι οτι ο Αλουάκι τον επαίνεσε δημόσια στο λογαριασμό του στο facebook και κάλεσε τους Μουσουλμάνους της Δύσης να επιτεθούν στην Αμερική.
Ενημέρωση ISIS style
Το Κέντρο Ενημέρωσης της οργάνωσης ονομάζεται Αλ Χαγιάτ και το Κέντρο Παραγωγής, Αλ Φουρκάν. Δεν γνωρίζουμε πολλά για το προσωπικό που «τρέχει» τα κέντρα αυτά. Μέχρι τον Απρίλιο του 2015 ένας από τους κυριότερους συντελεστές του Αλ Χαγιάτ ήταν ο Αμπού Τάλχα Αλ Αλμανί, ένας Γερμανός πρώην ράπερ που πήγε στην Συρία το 2010. Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι στο Κέντρο Ενημέρωσης δουλεύουν κυρίως μορφωμένοι τεχνικοί υπολογιστών από την Δύση, εκπαιδευμένοι σε κορυφαία Πανεπιστήμια όπως το MIT, το Northwestern ή το Georgia Tech.
Η χρήση των ηλεκτρονικών μέσων έγινε βασικός πυλώνας στη γιγάντωση του Ισλαμικού Κράτους το 2013 και το 2014. Το Κέντρο Αλ Φουρκάν, με σκοπό να προσελκύσει νέους μαχητές, έβγαζε βίντεο με κάθε σχεδόν μάχη της οργάνωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τo βίντεο με την ονομασία Το Νόημα της Σταθερότητας: ένας βομβιστής αυτοκτονίας χαιρετάει τους συντρόφους του και ξεκινάει για την αποστολή του με ένα φορτηγό, ενώ τον ακολουθεί ένα drone (η οργάνωση εξοπλίζεται με, μεταξύ άλλων, αεροπλανάκια μοντελισμού και παιχνίδια drone που τα χρησιμοποιεί γι’ αυτόν τον σκοπό). Ο βομβιστής βιντεοσκοπείται από το drone καθώς οδηγεί το φορτηγάκι του και λίγο αργότερα, σε άγνωστη τοποθεσία της Λιβύης, καθώς ανατινάζεται .
Το Κέντρο Αλ Χαγιάτ έχει ένα κέντρο ενημέρωσης,με αρκετά μικρά κέντρα που ελέγχει, από την Νιγηρία ως το Αφγανιστάν, ορισμένα ακόμα και μέσα σε σκηνές ή σε βαν. Οι μαχητές που πηγαίνουν σε αυτά τα κέντρα εξοπλίζονται με ειδικές κάμερες GoPro τις οποίες ενσωματώνουν στο όπλο τους ώστε να παρακολουθείται η εμπλοκή τους σε μάχη σε πραγματικό χρόνο. Σε ορισμένες περιπτώσεις αρκετοί νεαροί ενθουσιάζονται με αυτή την πρακτική καθώς τους θυμίζει το διάσημο βιντεοπαιχνίδι Halo που ο χρήστης σκοτώνει με τον ίδιο τρόπο.
Προσέλκυση ΙSIS style
Το Ισλαμικό Κράτος χρησιμοποιεί «ελεύθερους συνεργάτες» μέσω των οποίων επιδιώκει τη δημιουργία επαφών και σχέσεων με Δυτικούς υποστηρικτές. Οι συνομιλίες γίνονται μέσω ειδικής πλατφόρμας όπως το Telegram και το Surespot. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του Γάλλου τζιχάντι Nασίμ Κασίμ που από την Συρία επικοινωνούσε με συμπατριώτες του στην Γαλλία. Ο Κασίμ μέσω του ιδιωτικού καναλιού στο Telegram προσέλκυσε αρκετούς νεαρούς. Ο Κασίμ ήταν ένας πρώην ράπερ Αλγερινής καταγωγής που έγινε ακραίος όταν το 2011 ταξίδεψε στην χώρα καταγωγής του.
Τα ίχνη του είχαν χαθεί μέχρι το περασμένο καλοκαίρι όποτε και μετά την επίθεση του οδηγού με το φορτηγό στην Νίκαια, δημοσιοποίησε ένα βίντεο στο Telegram που αποκεφαλίζει δυο Σύρους στρατιώτες και καλεί τους Γάλλους Μουσουλμάνους να κάνουν το ίδιο στην Γαλλία. Ένας απ’ τους ακολούθους του Κασσίμ ήταν και ο Νασερ Καμίς. Ο Καμίς μόλις είδε το βίντεο του Κασίμ του έστειλε μήνυμα που του ζητούσε να του πει τι να κάνει και ο Κασίμ απάντησε ως εξής: «πάρε ένα μαχαίρι, κόψε ένα κεφάλι και στείλ’το στα Ιλίσια πεδία» Στις 26 Ιουλίου ο Καμίς αποκεφάλισε έναν κληρικό στη Λυών.
ISIS loves Twitter
Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις που το Ισλαμικό Κράτος προσεγγίζει ανυποψίαστους νέους. Είναι πρακτικό και γρήγορο, γιατί εκεί οι χειριστές των εκατοντάδων λογαριασμών ανεβάζουν συνεχώς φωτογραφίες και έρχονται σε άμεση επαφή, χωρίς να χρειάζεται να μπουν σε φόρουμ ή πλατφόρμες άμεσης συνομιλίας κυρίως όμως είναι ένα μέσο που χρησιμοποιούν νεαρότερες ηλικίες. Οι γνωστές εφαρμογές στο twitter είναι η «Αυγή» και ο «Ισλαμικός Κόμβος»: η Αυγη είναι προσβάσιμη μέσω του google play store, της πλατφόρμας δηλαδή του Google για κινητά που χρησιμοποιούν αυτό το λογισμικό, ενώ ο Ισλαμικός Κόμβος είναι διαθέσιμος για τους χρήστες του Iphone.
Η εφαρμογή «κατεβαίνει» στο κινητό και η οργάνωση ζητάει προσωπικά δεδομένα του χρήστη προκειμένου να εγγραφεί. O άλλος τρόπος μέσω twitter είναι τα περίφημα hashtags (διέσεις): Το Ισλαμικό Κράτος βάζει μέσω λογαριασμού που ονομάζεται @ActiveHashtags μια λέξη που θα προσεγγίσει όσο γίνεται μεγαλύτερο κοινό. Στην περίπτωση μιας νεαρής Αμερικανίδας δασκάλας από την πολιτεία της Ουάσιγκτον έτυχε να παρακολουθεί ένα hashtag απλά από περιέργεια. Οι ειδικοί του Ισλαμικού Κράτους, στην περίπτωση αυτή ένας Βρετανός τζιχάντι που ζούσε στο Στόκπορτ, παρατήρησε ότι η κοπέλα είχε ελάχιστους ακολούθους παρότι χρησιμοποιούσε συχνά το τουίτερ. Έτσι άρχισε να της στέλνει μικρά ηχητικά μηνύματα που αρχικά δεν ακούγονταν ακραία για να μην φοβηθεί, στην συνέχεια ακολούθησαν πακέτα με βιβλία και χρήματα. Η κόπελα μετά από τρείς μήνες ήταν έτοιμη να ταξιδέψει στην Αυστρία προκείμενου να προσηλυτιστεί επισήμως όταν η γιαγιά της που έμενε μαζί της είδε στον υπολογιστή της σημαίες στα Αραβικά, κάλεσε το FBI και σύντομα η νεαρή μπήκε σε πρόγραμμα παρακολούθησης και επανένταξής.
Τι κάνει το Twitter και οι άλλες εταιρείες;
Το Iσλαμικό Κράτος προκάλεσε σοβαρά προβλήματα στις εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης. Στις πρώτες συναντήσεις που έκανε ο πρόεδρος Ομπάμα με τις εταιρείες της Σίλικον Βάλεϊ αυτές εξέφρασαν ενστάσεις ως προς την ελευθερία του λόγου, αλλά δεν αδιαφόρησαν: πρώτο το facebook παρότρυνε τους χρήστες του να αναφέρουν ύποπτους λογαριασμούς και επέδειξε μηδενική ανοχή σε θέματα που σχετίζονται με τρομοκρατία. Σε μια ανάλογη συνάντηση που έκανε ο Γάλλος υπουργός Δικαιοσύνης Μπερνάρντ Καζανεβ λίγο μετά την επίθεση του Charlie Hebdo τον Ιανουάριο του 2015 με τις εταιρείες της Σίλικον Βάλει ζήτησε να δεσμευτούν ότι θα συνδράμουν την Γαλλική κυβέρνηση και τις υπηρεσίες σε κάθε περίπτωση, οι υπεύθυνοi του Τουίτερ όμως εν αντιθέσει με τις υπόλοιπες εταρείες δεν δεσμεύτηκαν.
Το twitter από την άλλη ανέπτυξε πιο ανεκτική πολιτική δεδομένου ότι, όπως εξήγησαν οι υπεύθυνοί του, ο διαχωρισμός του τρομοκράτη από τον δημοσιογράφο που τουιτάρει δεν είναι πάντα εύκολος. Μετά όμως από την ψήφιση σχετικού νόμου από την αμερικανική Γερουσία το 2014, αναγκάστηκε και το twitter να συμμορφωθεί στις ανάγκες καταπολέμισης της τρομοκρατίας. Έτσι συστάθηκε ειδική ομάδα για εντοπισμό των ύποπτων λογαριασμών και λειτουργούν προγράμματα που ανιχνεύουν, μέσω ειδικών αλγορίθμων, τους λογαριασμούς τρομοκρατών. Επίσης η Αμερικανική κυβέρνηση δημιούργησε στο twitter λογαριασμούς όπως τον Think Again Turn Away, που ζητά από τους χρήστες του να αναφέρουν επικίνδυνα hashtags.
Παρά την αισθητή μείωση που παρατηρείται στην χρήση ιδιαίτερα του twitter από τους τζιχάντι γεγονός είναι ότι το Ισλαμικό Κράτος προσαρμόστηκε και αυτό. Έτσι, διαπιστώθηκε ότι οι χρήστες του τοποθετούν υψηλές ρυθμίσεις ασφαλείας στους λογαριασμούς τους που κάνουν τον εντοπισμό τους δύσκολο για την εταιρεία και τις διωκτικές αρχές. Προσφάτως οι Αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες προσλαμβάνουν πολύ καλούς χάκερ οι οποίοι ρίχνονται στην διαδικτυακή μάχη. Για παράδειγμα λίγο μετά την επίθεση από τον Ομάρ Ματίν την περασμένη άνοιξη στο Ορλάντο, ένας χάκερ με το ψευδώνυμα Γουάκουλα Γκόστ άρχιζει να χάκαρει τους λογαριασμούς τζιχάντι ανεβάζοντας ομοφυλοφιλικό πόρνο, κάτι που δημιούργησε σοβαρά προβλήματα στην διάδοση της προπαγάνδας σχετικά με την επίθεση.
Και τώρα;
Από τον περασμένο Σεπτέμβριο παρατηρούνται αλλαγές τόσο στην χρήση του διαδικτύου όσο και στον τύπο της προπαγάνδας του Ισλαμικού Κράτους. Τον Αύγουστο του 2015 η οργάνωση έκανε περίπου 700 ανανεώσεις την ημέρα του διαδικτυακού υλικού στην ιστοσελίδα της -τον Αύγουστο του 2016 δεν ξεπερνούσαν τις 200. Το Ισλαμικό Κράτος στοχεύει πια κυρίως στα προσφυγικά ρεύματα, παρουσιάζοντας τους πρόσφυγες ως θύματα της Αμερικανικής επέμβασης και ως βάρος για τα Δυτικά κράτη. Εκτιμάται επίσης ότι αρκετοί από τους χειριστές των λογαριασμών της κεντρικής οργάνωσης έχουν σκοτωθεί στην μάχη, με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί η κινητικότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όμως η μάχη στο διαδίκτυο έχει μπροστά της πολύ ακόμα δρόμο για να κερδηθεί· πολύ περισσότερο από το πραγματικό πεδίο της μάχης, γιατί είναι μάχη ιδεών.
Ο Γιάννης Μαντζίκος, είναι ερευνητής σε θέματα εξτρεμιστικών Ισλαμικών οργανώσεων, και είναι ο ένας εκ των δύο συγγραφέων του βιβλίου ” Al Qaeda: The Transformation of Terrorism in the Middle East and North Africa”, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Praeger το 2015.
