Αλεξάντρ Μινέγιεφ: Η παρουσίαση του εντυπωσίασε όλους όσους συμμετείχαμε στο σεμινάριο “Ευρώπη – Δύση: δημοσιογράφοι και διάλογος” που διοργάνωσε η Μόνιμη Αντιπροσωπεία της ΕΕ στην Μόσχα μαζί με την Ευρωπαϊκή και Διεθνή Ένωση δημοσιογράφων στις Βρυξέλλες, πριν από μερικές εβδομάδες.
Σε ένα διάλειμμα τον πλησίασα και πίνοντας καφέ αρχίσαμε να συζητάμε διάφορα ζητήματα που έχουν σχέση με τη Ρωσία, τους φίλους δημοσιογράφους, τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη Συρία.
Κάποια στιγμή αντιλήφθηκα πως έχω απέναντί μου μια θρυλική φυσιογνωμία της ρωσικής δημοσιογραφίας κι αποφάσισα να τον καλέσω για φαγητό. Στο ελληνικό εστιατόριο που πήγαμε η συζήτηση σύντομα περιστράφηκε γύρω από τα θέματα της εμπειρίας του ως δημοσιογράφου, πολεμικού ανταποκριτή και σχολιαστή.
Ευτυχώς που την κατέγραψα στο μαγνητόφωνο του κινητού μου τηλεφώνου κι έτσι αργότερα, στην Αθήνα, μετέφερα στο χαρτί τα κυριότερα σημεία της.
Ποιος είναι ο στόχος της δημοσιογραφίας εν γένει, κατά την άποψή σας;
Να δίνει τροφή στην κοινή γνώμη, να βοηθάει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τα γεγονότα. Ως δημοσιογράφος που γαλουχήθηκε σε ειδησεογραφικό πρακτορείο, μπορώ να ορίσω τον ιδιόμορφο ρόλο της δημοσιογραφίας των ειδησεογραφικών πρακτορείων: να παράγει αξιόπιστο και εξαντλητικό υλικό για τους αναλυτές (ακαδημαϊκούς, του ημερήσιου Τύπου, των τηλεοπτικών σταθμών, αλλά και των δημόσιων οργανισμών) και των ανθρώπων που λαμβάνουν αποφάσεις (στην πολιτική και στον επιχειρηματικό κόσμο).
Για πολλά χρόνια εργάζεστε ως δημοσιογράφος απεσταλμένος σε διάφορες χώρες του κόσμου, από το Βιετνάμ μέχρι την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ποια συμβουλή θα δίνατε σε ένα νεαρό δημοσιογράφο που θέλει να ακολουθήσει το δρόμο σας;
Ο κάθε δημοσιογράφος έχει το δικό του δρόμο και δεν χρειάζεται να προσπαθήσει να μιμηθεί κάποιον άλλο. Έχω μια πολύ θλιβερή εμπειρία. Ένας νεαρός συγγενής μου αποφάσισε να ακολουθήσει το δρόμο μου, εγκαταλείποντας την μεγάλη του αγάπη που ήταν η Βιολογία. Επανέλαβε όλα μου τα βήματα. Δημοσιογράφος ωστόσο δεν έγινε και ούτε πρόκοψε στην Βιολογία. Όλοι οι γνωστοί μου δημοσιογράφοι είχαν ένα κοινό σημείο: μια ακόρεστη περιέργεια και μια επιθυμία να φτάσουν στην αλήθεια. Δεν είχαν σπουδάσει όμως όλοι τους δημοσιογραφία. Κάποιοι ήταν μηχανικοί, κάποιοι άλλοι ναυτικοί του πολεμικού ναυτικού. Εγώ, για παράδειγμα, έχω σπουδάσει Ανατολικές Επιστήμες. Η εκπαίδευση μας βοηθάει να αποκτήσουμε ένα επαγγελματικό επίπεδο και να μην λέμε ανοησίες. Δεν μπορείς όμως να είσαι καλός δημοσιογράφος χωρίς την βαθιά γνώση και της γλώσσας στην οποία γράφεις.
Ο Μινέγιεφ, νεαρός τότε, ανταποκριτής στην Ινδοκίνα.
Πώς μπορεί ο δημοσιογράφος να αποφύγει τις παγίδες παραπληροφόρησης που στήνει η εξουσία;
Θα πρέπει να αποκτήσει εμπειρία στην επικοινωνία με τους εκπροσώπους της εξουσίας, μεταξύ των άλλων και αρνητική εμπειρία, βασισμένη σε περιπτώσεις εξαπάτησης. Αυτό κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι η εξουσία παραπληροφορεί πάντα. Η εμπειρία και η γνώση του υπόβαθρου μας κάνει επιφυλακτικούς εκεί που πρέπει και μας υποχρεώνει να ελέγχουμε και να ξαναελέγχουμε τις πηγές μας. Γενικά, ο έλεγχος και άλλων πηγών είναι ο χρυσός κανόνας. Είναι κρίμα που στην πράξη, εξαιτίας της βιασύνης πολλές φορές δεν το κάνουμε αυτό.
Με ποιο τρόπο ο δημοσιογράφος πρέπει να μεταφέρει στους αναγνώστες του την πληροφορία που απέκτησε από τις πηγές του και οι οποίες βρίσκονται στον περίγυρο της εξουσίας;
Τέτοιου είδους πηγές είναι πολύτιμες. Ως προς την αξιοπιστία τους όμως είναι κάτι για το οποίο εσείς θα δώσετε την απάντηση. Αν οι πληροφορίες δεν υπόκεινται σε μια γρήγορη επαλήθευση, αλλά έχουν μεγάλη σημασία για την κοινή γνώμη, τότε καλύτερα να τις μεταδώσετε στους αναγνώστες σας, ομολογώντας έντιμα πως δεν μπορείτε να τις επιβεβαιώσετε. Πληροφορίες από μη ελεγμένες πηγές, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν καταστροφικές κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις, καλύτερα να μην φτάσουν ποτέ στον αναγνώστη. Είναι πολύ θλιβερά παραδείγματα, διάφορα ρεπορτάζ της ρωσικής τηλεόρασης για το “σταυρωμένο αγόρι” στο Ντονμπάς και την Λίζα το “κοριτσάκι που βίασαν οι μετανάστες” στο Βερολίνο.
Υπάρχουν ηθικοί φραγμοί στη δουλειά του δημοσιογράφου και ποιοι;
Πρώτα απ’ όλα δεν πρέπει να λέει ψέματα. Εδώ έχω υπόψη μου το συνειδητό ψέμα. Απεχθάνομαι τελείως την εκμετάλλευση των εθνικιστικών ενστίκτων. Σε προσωπικό επίπεδο αποστρέφομαι εντελώς την αναζητήτηση πληροφοριών προσωπικού χαρακτήρα για τις διασημότητες, πράγμα που κάνει ο “κίτρινος Τύπος”. Είναι όμως μια πραγματικότητα και μέρος της ζωής των ΜΜΕ. Επιπλέον, είναι κάτι που πολύ συχνά το κάνουν και οι πολιτικοί.
Εδώ και πολλά χρόνια εργάζεστε στην πρωτεύουσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ανταποκριτής. Αντιμετωπίσατε κάποιες δυσκολίες λόγω της ρωσικής σας καταγωγής;
Αν αναφέρεστε σε φραγμούς ή διακρίσεις, θα πρέπει να σας πω πως δεν αντιμετώπισα τίποτα τέτοιο. Οι ανταποκριτές όμως από τις χώρες της ΕΕ έχουν το πλεονέκτημα να αποκτούν πληροφορίες από τους διπλωμάτες και τους αξιωματούχους της εθνικότητάς του. Η Ρωσία δεν είναι μέλος της Ε.Ε.
Πώς αποτιμάτε το επίπεδο διαλόγου ανάμεσα στη Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα;
Ήρθα στις Βρυξέλλες το 1994, στα τέλη του οποίου ο πρόεδρος Μπορίς Γιέλτσιν υπέγραψε στην Κέρκυρα τη Συμφωνία για την συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας. Εξαιτίας του πρώτου πολέμου στην Τσετσενία η συμφωνία αυτή τέθηκε σε ισχύ το 1997 και σήμερα κάθε χρόνο επεκτείνεται, γιατί οι διαπραγματεύσεις για τη νέα συμφωνία έχουν παγώσει. Αυτές τις δύο και πλέον δεκαετίες υπήρξαν περιπτώσεις σοβαρής ψυχρότητας, μα τόσο χαμηλό επίπεδο διαλόγου σαν σήμερα, δεν θυμάμαι.
Ο Μινέγιεφ πάνω στην ελληνική φρεγάδα “Θεμιστοκλής”
Ποιο ρόλο μπορεί να διαδραματίσει ο δημοσιογράφος στον διάλογο όχι μόνο μεταξύ κρατών, αλλά και μεταξύ κοινωνιών αλλά και μεμονωμένων προσώπων;
Σε αυτό, συγκεκριμένα, έγκειται ο βασικός ρόλος των ΜΜΕ. Ασκούν επιρροή όχι στους πολιτικούς, αλλά στους αναγνώστες, τους θεατές, τους ακροατές. Η “Νόβαγια Γκαζέτα”, ολοκλήρωσε ένα πρόγραμμα, κατά τη διάρκεια του οποίου έφερνε από την Ρωσία επαγγελματίες (δασκάλους, γιατρούς, μικροεπιχειρηματίες, δημοτικούς συμβούλους) για να συναντηθούν με τους συναδέλφους τους από κάποια χώρα – μέλος της ΕΕ. Συζητούσαν, μιλούσαν για τη δουλειά τους, για την καθημερινότητά τους, για τις απόψεις τους, συμπεριλαμβανομένων και των στερεοτύπων, ενώ οι δημοσιογράφοι την ίδια στιγμή τα κατέγραφαν και τα δημοσίευσαν. Αυτό μάλλον ήταν πολύ ωφέλιμο για την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων.
Έχετε δουλέψει σε πολλές εφημερίδες και ΜΜΕ τόσο στη σοβιετική εποχή όσο και μετά από αυτή. Ποια θεωρείτε πως είναι η πιο σκληρή λογοκρισία: η πολιτική ή η οικονομική;
Η πιο σκληρή είναι η αυτολογοκρισία. Είναι και πολιτική και οικονομική συνάμα. Συνειδητοποιείς ότι μπορούν ανά πάσα στιγμή να σε απολύσουν γιατί η πολιτική σου συνείδηση διαφέρει από την καθεστηκυία. Στην ΕΣΣΔ αυτό σήμαινε ότι μπορείς να βρεις μόνο μια δουλειά χαμηλής ειδίκευσης και αμοιβής, όπως για παράδειγμα βιβλιοθηκονόμος, και μάλιστα πολύ μακριά από αυτά που σπούδασες. Και να ξεχάσεις κάθε ιδέα για καριέρα.
Μιας κι αναφερθήκατε. Ποιος είναι ο ρόλος της αυτολογοκρισίας στη ζωή και το έργο του δημοσιογράφου που ασχολείται με διεθνή θέματα;
Δεν υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στον δημοσιογράφο που γράφει για διεθνή θέματα και τον δημοσιογράφο που ασχολείται με την εσωτερική πολιτική. Αν μπορούμε να μιλήσουμε για “υγιή” αυτολογοκρισία, τότε αυτό θα το όριζα ως επιφυλακτικότητα και έλεγχο των πηγών.
Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια δολοφονήθηκαν ή κηρύχθηκαν αγνοούμενοι εκατοντάδες δημοσιογράφοι. Πόσο επικίνδυνο επάγγελμα είναι η δημοσιογραφία στην πατρίδα σας;
Δεν θα έλεγα ότι η Ρωσία τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια ήταν η πιο επικίνδυνη χώρα για τους δημοσιογράφους. Αλλά για χώρα, η οποία με βάση όλα τα χαρακτηριστικά της είναι ευρωπαϊκή, συμμετέχει στο Συμβούλιο της Ευρώπης, είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ, μέχρι πρόσφατα συμμετείχε στο G8, η κατάσταση είναι, φυσικά, σκανδαλώδης. Στην κεντρική αίθουσα της εφημερίδας μας υπάρχουν οι φωτογραφίες των συναδέλφων που χάσαμε. Δεν είναι μόνο η Άννα Πολιτκόφσκαγια, το όνομα της οποίας είναι ευρέως γνωστό. Είναι ο Ίγκορ Ντόμνικοφ, ο φίλος μου από τα φοιτητικά μας χρόνια και βουλευτής της Δούμας Γιούρι Σεκοτσίχιν, η ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και ανταποκριτής στον Καύκασο Νατάλια Εστιμίροβα, ο δικηγόρος της εφημερίδας Στανισλάβ Μαρκέλοφ και η πολύ νέα δόκιμη δημοσιογράφος Αναστασία Μπαμπούροβα. Είχαν αναλάβει επικίνδυνα θέματα διαφθοράς υψηλόβαθμων αξιωματούχων, του εγκληματικού (με εγκλήματα που κάνουν και οι δύο πλευρές) πολέμου στον Καύκασο, με την αύξηση της επιρροής των νεοναζιστικών ομάδων στην Ρωσία. Δηλαδή με ρεπορτάζ που αφορούσαν τεράστια ποσά αλλά και την υψηλή πολιτική. Η εφημερίδα “Νόβαγια Γκαζέτα” είναι ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα. Πολλοί συνάδελφοι που δούλευαν και σε άλλα ρωσικά ΜΜΕ δολοφονήθηκαν. Συνήθως τα εγκλήματα αυτά δεν εξιχνιάζονται. Πότε βρίσκονται οι φυσικοί αυτουργοί αλλά όχι οι ηθικοί, πότε ο θάνατος καταχωρείται ως άτυχο περιστατικό ή ασθένεια ταχέως εξελισσόμενη.
Βοήθησαν οι διεθνείς οργανώσεις δημοσιογράφων τις αντίστοιχες ρωσικές, οι οποίες βιώνουν την πίεση της εξουσίας;
Μονίμως αισθανόμαστε την αλληλεγγύη. Γι’ αυτό και ευχαριστούμε τους συναδέλφους μας. Η υλική βοήθεια μπορεί να μας δημιουργήσει προβλήματα. Πέρσι, το ρωσικό κοινοβούλιο ψήφισε ένα νόμο, σύμφωνα με τον οποίο οποιαδήποτε οργάνωση, έλαβε ή λαμβάνει βοήθεια από το εξωτερικό, ανακηρύσσεται “ξένος πράκτορας”. Μια τέτοια ταμπέλα ισούται με το θάνατο της εφημερίδας στο πλαίσιο των “πατριωτικών”, αντιαμερικανικών και αντιευρωπαϊκών διαθέσεων, οι οποίες καλλιεργούνται από την κυβερνητική προπαγάνδα.
Σε τι έγκειται η διαφορά ανάμεσα στην διατύπωση προσωπικής γνώμης του δημοσιογράφου από την προπαγάνδα;
Για την διατύπωση της προσωπικής γνώμης υπάρχουν οι προσωπικές στήλες και οι στήλες σχολιασμού των εφημερίδων, οι οποίες αυτό ακριβώς σηματοδοτούν: την γνώμη. Η δημοσίευσή τους δεν εξαρτάται από τον πολιτικό προσανατολισμό της εφημερίδας. Η προπαγάνδα είναι η χειραγώγηση των γεγονότων (η αποσιώπηση ή η υπογράμμιση) η οποία παρουσιάζεται ως αλήθεια. Η ψευτοανάλυση είναι απλά η σάλτα γι’ αυτό το πιάτο.
Εργάζεστε στην θρυλική, στα μάτια του δυτικού αναγνώστη, εφημερίδα “Νόβαγια γκαζέτα”, στην οποία εργαζόταν μέχρι το τέλος της ζωής η Άννα Πολιτκόφσκαγια. Θεωρείτε πως η δολοφονία της εξιχνιάστηκε και οι ένοχοι τιμωρήθηκαν;
Συνήθως τέτοιες δολοφονίες στη Ρωσία δεν εξιχνιάζονται πλήρως. Πότε βρίσκονται και τιμωρούνται οι φυσικοί αυτουργοί, χωρίς να μάθουμε ποτέ τον ηθικό και παραγγελιοδόχο της δολοφονίας (όπως στην περίπτωση της Πολιτκόφσκαγια), πότε ο θάνατος αποδίδεται σε ατυχές περιστατικό ή ασθένεια.
Υπάρχει κάποιο ρεπορτάζ ή ανταπόκριση για τα οποία έχετε μετανιώσει;
Αν ψάξω όλο και κάτι θα βρω. Ίσως, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ λόγω της μονομερούς αλληλεγγύης προς τους Βιετναμέζους να ήταν αμφιλεγόμενες κάποιες ανταποκρίσεις μου σύμφωνα με τις σοβιετικές προπαγανδιστικές προδιαγραφές. Σήμερα εξετάζω αυτά τα γεγονότα πολύ διαφορετικά. Δεν θεωρώ όμως πως έχει κάνει κάτι για το οποίο θα πρέπει να ντρέπομαι.
Ο Μινέγιεφ στην βάση Αβιάνο του ΝΑΤΟ
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ: Ο Αλεξάντρ Μινέγιεφ γεννήθηκε στο Αστραχάν της Ρωσίας.
Είναι απόφοιτος του Ινστιτούτου Ανατολικών Γλωσσών του Πανεπιστημίου της Μόσχας και διδάκτωρ Ιστορίας.
Η δημοσιογραφική του σταδιοδρομία ξεκίνησε το 1972 στο Βιετνάμ ως ανταποκριτής του ΤΑΣΣ. Κάλυψε δημοσιογραφικά τους τελευταίους μήνες του πολέμου στην Ινδοκίνα, τα επαναστατικά γεγονότα του 1975 στο Βιετνάμ, το Λάος, την Καμπότζη, τον πόλεμο Κίνας – Βιετνάμ και την προσφυγική κρίση του 1979. Στην ευρύτερη περιοχή εργάστηκε ως δημοσιογράφος μέχρι το 1985.
Το διάστημα 1989 – 1994 ήταν διευθυντής σύνταξης, αναπληρωτής γενικός διευθυντής του ΤΑΣΣ. Κάλυψε τις πολιτικές εξελίξεις στην ΕΣΣΔ και τη Ρωσία, συμμετείχε στην ομάδα που συνόδευε τους προέδρους της χώρας.
Από το 1989 μέχρι το 2006 ήταν επικεφαλής του γραφείου του ΤΑΣΣ στις Βρυξέλλες. Βασική του δραστηριότητα ήταν η κάλυψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, κάνοντας πολλές συνεντεύξεις με τους επικεφαλής των ηγετών των δύο αυτών οργανισμών.
Από το 2001 συνεργάζεται με την εφημερίδα “Νόβαγια γκαζέτα”, τις εφημερίδες “Βρέμια νοβοστέι” και “Νοβιε ιζβέστια”. Το 2006 ξεκινάει η αποκλειστική του συνεργασία με την “Νόβαγια γκαζέτα” ως σχολιαστής, αλλά και ως ανταποκριτής από την ΕΕ.
Είναι μέλος του Συμβουλίου της Ένωσης Διεθνούς Τύπου στις Βρυξέλλες.
