Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, πρώτη μέρα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η δήλωση του Πατριαρχείου Μόσχας ήταν πολύ σύντομη – ο Πατριάρχης Κύριλλος εξέφρασε την ελπίδα ότι “ο φιλεύσπλαχνος Κύριος θα κρατήσει όρθια τα ρωσικά, ουκρανικά και άλλα έθνη που είναι πνευματικά ενωμένα από την Εκκλησία μας”, προτρέποντας όλους να προσευχηθούν για την ειρήνη.
Στις 3 Μαρτίου, το Πατριαρχείο απέστειλε μια ειδική προσευχή για την ειρήνη: θα έπρεπε από δω και στο εξής να απαγγέλλεται σε όλες τις εκκλησίες που υπάγονται στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας. Η προσευχή έκανε λόγο για “πνεύμα αδελφικής αγάπης και ειρήνης” και προέτρεπε σε αποκλεισμούς: “απαγορεύστε τις ξένες γλώσσες των εθνών που διεξάγουν συνωμοσίες εναντίον της Αγίας Ρωσίας και ανατρέψτε τα σχέδιά τους”.
Στις 6 Μαρτίου, την Κυριακή του Αποχαιρετισμού πριν από την έναρξη της Σαρακοστής, ο Πατριάρχης Κύριλλος υποστήριξε στην πραγματικότητα την εκδοχή του Κρεμλίνου για τα γεγονότα στην Ουκρανία, προσθέτοντας νέες λεπτομέρειες: Σχεδόν ο κύριος λόγος της σύγκρουσης στο Ντονμπάς ήταν η απελπισμένη αντίσταση της ανατολικής Ουκρανίας στις παρελάσεις υπερηφάνειας των ομοφυλοφίλων που πραγματοποιούνται εκεί.
Ωστόσο, την 1η Μαρτίου περίπου εκατό κληρικοί της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας απηύθυναν έκκληση για συμφιλίωση και τερματισμό των εχθροπραξιών στην Ουκρανία, ενώ ο ίδιος ο επικεφαλής της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας, Μητροπολίτης Ονούφριος υπήρξε κατηγορηματικός από την πρώτη ημέρα της σύγκρουσης, καλώντας τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να “σταματήσει αμέσως τον αδελφοκτόνο πόλεμο” εκφράζοντας ιδιαίτερη αγάπη και υποστήριξη προς “τους στρατιώτες μας που υπερασπίζονται τη γη μας”.
Στις 16 Μαρτίου 2022, 65 καταρχάς και περισσότεροι από 1000 στη συνέχεια, από τους πλέον διακεκριμένους και έγκυρους ορθόδοξους ιερείς και θεολόγους μελετητές από όλον τον κόσμο, συνυπέγραψαν ένα κείμενο – δήλωση το οποίο επιχειρηματολογεί κατά της λεγόμενης «ρωσικής ειρήνης» σημειώνοντας στην αρχή ότι πρόκειται περί μιας οδυνηρής αλήθειας «την οποία όμως πρέπει να αντιμετωπίσουμε σε αυτή την εποχή της μετάνοιας, και που είναι ότι η δική μας ηγεσία, και συγκεκριμένα η ηγεσία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, έχει αναπτύξει και προωθήσει μια ψευδή διδασκαλία γνωστή ως “Russkii Mir” ή “Ρωσικός Κόσμος”, παρέχοντας στον κ. Πούτιν τη θρησκευτική “λευκή επιταγή” που στηρίζει την αποτρόπαια εισβολή και προσάρτηση των ειρηνικών, δημοκρατικών γειτόνων της Ρωσίας: Ουκρανία».
Περίπου τις ίδιες μέρες, ιερείς σε ξένες ενορίες της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως αυτή του Αγίου Νικολάου των Μύρων στο Αμστερνταμ δήλωναν ομόφωνα ότι τους ήταν πλέον αδύνατον να ασκούν τη διακονία τους εντός του Πατριαρχείου Μόσχας. Ανακοίνωσαν ότι μετατίθενται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι ενορίτες υποστήριξαν την πρόθεση των κληρικών.
Οι Πατριάρχες της Λιθουανικής, Ρουμανικής, Φινλανδικής και Αλεξανδρινής Ορθόδοξης Εκκλησίας καταδίκαζαν επίσης την εισβολή ζητώντας από τον Κύριλλο να παρέμβει υπέρ της ειρήνης τερματίζοντας την υπεράσπιση που παρέχει στις «αδελφοκτόνες» πράξεις του Πούτιν.
Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος καταδίκασε επίσης την “επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, ένα ανεξάρτητο και κυρίαρχο ευρωπαϊκό κράτος, καθώς και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη βάναυση βία” κατά των αμάχων.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής τάχθηκε επίσης κατά του πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου. “Ζητώ την άμεση παύση των εχθροπραξιών και από τον Πρόεδρο Πούτιν να τερματίσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, καταδικάζουμε τη βία και την επιθετικότητα”, δήλωσε ο Μητροπολίτης Τίχων, Προκαθήμενος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική. Στις 13 Μαρτίου, παρέδωσε επιστολή στον Πατριάρχη Κύριλλο ζητώντας του να κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να σταματήσει ο πόλεμος.
Ήδη από τις 22 Φεβρουαρίου, δύο ημέρες πριν από την έναρξη του πολέμου, ο Αρχιεπίσκοπος Ζήνων της Γεωργιανής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο οποίος διευθύνει ενορίες στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία, έστειλε επιστολή στον Ουκρανό πρέσβη Vadim Pristayko στην οποία έγραφε: “Ο λαός μας, Γεωργιανοί και Ουκρανοί, γνωρίζει καλά τον πόνο και το αίσθημα αδικίας που προκάλεσε η ρωσική εισβολή. Ελπίζουμε ότι μετά τις εμπειρίες του 2008 με τη Γεωργία και του 2014 με την Ουκρανία, η διεθνής κοινότητα θα κατανοήσει τον κίνδυνο και θα είναι σε θέση να συνεργαστεί με τη Ρωσία με τις μέγιστες δυνατές διπλωματικές προσπάθειες για να αποτρέψει την αιματοχυσία αθώων”.
O Μητροπολίτης Ιωάννης Β΄, ο επικεφαλής της Αρχιεπισκοπής των Ορθοδόξων Εκκλησιών της ρωσικής παράδοσης στη Δυτική Ευρώπη (Πατριαρχείο Μόσχας) απηύθυνε έκκληση στον Πατριάρχη Κύριλλο να υψώσει τη φωνή του ως επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας “κατά του τερατώδους και παράλογου πολέμου”.
Ο Πατριάρχης της Αυτοκέφαλης -μετά την αναγνώριση της Αυτοκεφαλίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως- Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας, Επιφάνιος, καταδίκασε σθεναρά και από την πρώτη στιγμή την εισβολή.
Το Πατριαρχείο Μόσχας δεν σχολίασε καμιά από τις παραπάνω εκκλήσεις και πρωτοβουλίες λέγοντας ότι ο Πατριάρχης Κύριλλος είχε ήδη εκφράσει την επίσημη θέση της Εκκλησίας.
Εφεξής και μέχρι σήμερα, ο συντονισμός του Κύριλλου με τις επίσημες θέσεις του Κρεμλίνου θα ήταν απόλυτος και θα εκφραζόταν, πέραν των ρητών δηλώσεων, με σαφή υποστήριξη στα πεδία των μαχών. Ευλογεί τους στρατιώτες και τους διοικητές στη Μόσχα πριν από το ταξίδι τους στο μέτωπο, ενώ, στα τέλη Ιανουαρίου 2023, μια μέρα που αρκετοί ρωσικοί πύραυλοι έπληξαν και πάλι ουκρανικές πόλεις και σκότωσαν Ουκρανούς πολίτες, ο Κύριλλος απηύθυνε έκκληση στην εκκλησιαστική κοινότητα της Μόσχας να δωρίσει χρήματα για τους Ρώσους στρατιώτες. Πρόκειται για αναγκαία βοήθεια, είπε, καθώς η Ρωσία αντιμετωπίζει “ολόκληρο τον δυτικό κόσμο”.
Αν και μερικές από τις εκκλήσεις προς τον Πατριάρχη δείχνουν έκπληξη για τη στάση του… δεν θα έπρεπε.
Ηδη, το 2014, την παραμονή του «δημοψηφίσματος» για την ένταξη της Κριμαίας στη Ρωσία, παράξενες και μάλλον ανομοιογενείς ομάδες ανθρώπων είχαν εμφανιστεί στις πύλες των ουκρανικών στρατιωτικών μονάδων: εκτός από τους “πράσινους άνδρες” χωρίς διακριτικά (μια μείξη ανθρώπων της GRU, Ρώσων στρατιωτών και πολεμιστών της παραστρατιωτικής Wagner) και τους κοζάκους, οι Ουκρανοί στρατιωτικοί πείστηκαν να παραδοθούν στις νέες αρχές από ιερείς της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (ROC).
Τα κατάφεραν – και σχεδόν όλοι οι Ουκρανοί στρατιωτικοί στη χερσόνησο αποδέχθηκαν τα κηρύγματα για τον «τερματισμό της αιματοχυσίας» και κατέθεσαν τα όπλα τους. Η Liliya Yapparova, δημοσιογράφος του ρωσικού ανεξάρτητου ηλεκτρονικού μέσου Meduza, ανακάλυψε λεπτομέρειες αυτής της ειδικής επιχείρησης η οποία είχε πραγματοποιηθεί σε συνεργασία του ρωσικού υπουργείου Άμυνας με τη ρωσική εκκλησία.
Ο ιερέας, οι Κοζάκοι και το Ευαγγέλιο ως διαπραγματευτές στην Κριμαία το 2014
Οι ουκρανικές στρατιωτικές μονάδες της Κριμαίας είχαν ήδη περικυκλωθεί από ρωσικές ειδικές μονάδες και φιλορωσικές παραστρατιωτικές ομάδες. Ο πατέρας Ντμίτρι Βασιλένκοφ, αναπληρωτής πρόεδρος του τμήματος συνεργασίας της Επισκοπής της Αγίας Πετρούπολης με τις ένοπλες δυνάμεις και τις «υπηρεσίες επιβολής του νόμου», ήταν μεταξύ των ιερέων που συμμετείχαν στη διαπραγμάτευση με στόχο την «αυτόβουλη» παράδοση των Ουκρανών στρατιωτικών έτσι ώστε να φανεί αυτό που επιθυμούσε ο Πούτιν: Οτι η Κριμαία υποδέχθηκε τους Ρώσους ως απελευθερωτές και ιδία βουλήσει. Οι ουκρανικές στρατιωτικές μονάδες πράγματι παραδόθηκαν. Βοήθησε πολύ το γεγονός ότι η επικοινωνία με το Κίεβο ήταν προβληματική, οι εντολές ασαφείς και οι ιερείς συνοδεύονταν από οπλισμένους με πολυβόλα. Μιλώντας στο Medusa, ο πατέρας Ντμίτρι παραδέχθηκε ότι βρισκόταν στην Κριμαία με τις γραμμές του ρωσικού υπουργείου Αμυνας αλλά αρνήθηκε να μιλήσει λεπτομερώς αποδίδοντας τα εύσημα για την επιτυχία της «ειδικής επιχείρησης» στη θεία παρέμβαση.
Δεν θα ήταν εξάλλου η πρώτη φορά που ο ιερέας απολάμβανε ένα σχετικό θεϊκό θαύμα. Είχε μακρά συνεργασία με τους κοζάκους συμμετέχοντας σε δεκάδες αποστολές στον Καύκασο, τη νότια Οσετία, την Τσετσενία, πάντοτε υπό τις εντολές της Rosgvardiya, της Εθνικής Φρουράς της Ρωσικής Ομοσπονδίας που είναι η εσωτερική στρατιωτική δύναμη της Ρωσίας. Μια ανεξάρτητη υπηρεσία που αναφέρεται απευθείας στον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του ως Ανώτατου Αρχιστράτηγου και Προέδρου του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ο Βασίλενκοφ, όπως και άλλοι ιερείς, τιμήθηκαν με το Τάγμα Φιλίας το 2015 μετά από προεδρικό διάταγμα «Για το έργο στην Κριμαία».
Επισήμως οι επισκοπές παρέμειναν αμέτοχες στα ταξίδια των ιερέων τους στην Κριμαία. Ακολουθώντας το παράδειγμα του ρωσικού στρατού, οι ιερείς είχαν πάει στη χερσόνησο ως «παραθεριστές».
Ο αρχιεπίσκοπος Κλήμης είναι μεταξύ αυτών που κατέθεσαν τη μαρτυρία τους στο medusa, επιβεβαιώνοντας ότι εκκλησίες του Πατριαρχείου της Μόσχας στην Κριμαία μετατράπηκαν σε στρατώνες για τους κοζάκους και τις άλλες ρωσικές ή φιλορωσικές δυνάμεις, ακόμη και σε αποθήκες όπλων τις μέρες πριν το «δημοψήφισμα» για την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία.
Η ίδρυση της πρώτης ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και “περίεργες” ιδιοκτησίες στη Νορβηγία
Μέχρι το Νοέμβριο του 2022, ο Κύριλλος έχει διανύσει πολλά «χιλιόμετρα» από τη δήλωση “ο φιλεύσπλαχνος Κύριος θα κρατήσει όρθια τα ρωσικά, ουκρανικά και άλλα έθνη που είναι πνευματικά ενωμένα από την Εκκλησία μας” που έκανε στις 24 Φεβρουαρίου, την πρώτη μέρα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Εχει φτάσει ήδη στην παρακάτω:
«Ο Κύριος, αγαπώντας την Ουκρανία, την τιμωρεί. Και για να καταλάβετε τι συμβαίνει, πρέπει να καταλάβετε γιατί ο Κύριος τιμωρεί την Ουκρανία. Οι Ρώσοι είναι απλώς ένα όργανο του Θεού, είναι σαν μια ζώνη με την οποία ο πατέρας τιμωρεί το παιδί του. Και το ανόητο, παράλογο παιδί είναι πραγματικά θυμωμένο με τη ζώνη. Ο Θεός τιμωρεί το παιδί που αγαπάει και το παιδί που δεν τον υπακούει. Είναι πολύ σημαντικό στη ζωή μας, στη δημόσια ζωή, στην κρατική ζωή, να καταλαβαίνουμε ποιο είναι το θέλημα του Θεού και να μην αντιστεκόμαστε ποτέ σε αυτό το θέλημα. Πριν από 30 χρόνια, η ιδεολογία της Ουκρανίας βασιζόταν στο μίσος για τη Ρωσία, φιλοξενούσε στρατιωτικά και βιολογικά εργαστήρια, και αυτό έχει γίνει γνωστό τώρα. Πού ήθελε να πάει η ορθόδοξη Ουκρανία; Ήθελε μανιωδώς να πάει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να υπάρχει πάντα ένα κομμάτι λαρδί και ψωμί, ώστε να μπορεί να το αποκτήσει χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Και ποια είναι η σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ένωση; Είναι τα αρχαία Σόδομα και Γόμορρα. Και δεν το κρύβουν πλέον. Η σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ένωση και ολόκληρη η συλλογική Δύση υπερασπίζεται την αμαρτία».
Προς υπεράσπισιν των παραπάνω, στις 12 Νοεμβρίου 2022, ανακοινώνεται και η ίδρυση της πρώτης ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας (PMC) της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (ROC) υπό το όνομα: Ο Σταυρός του Αγίου Ανδρέα και με σκοπό τη δημιουργία και αποστολή εθελοντικών ταγμάτων για να πολεμήσουν τους Ουκρανούς στα εδάφη τους.
Ενα μήνα περίπου πριν, στις 17 Οκτωβρίου, το νορβηγικό μέσο bergen dagbladet, δημοσίευε μια έρευνα σύμφωνα με την οποία η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αγοράσει τα τελευταία χρόνια αρκετά ακίνητα κατά μήκος της νορβηγικής ακτής και, μεταξύ αυτών, ένα με πλήρη θέα σε μια από τις σημαντικότερες εγκαταστάσεις των Νορβηγικών Ενόπλων Δυνάμεων και τη σημαντικότερη βάση του νορβηγικού βασιλικού ναυτικού, το Haakonsvern. Το κτίριο στεγάζει την εκκλησία που συνδέεται με το πατριαρχείο της Μόσχας και μεταφέρθηκε εκεί το 2017 από το κέντρο της πόλης. Οταν το bergen dagbladet επισκέφθηκε την ενορία, δεν υπήρχε κανείς εκεί. Στα παράθυρα υπήρχαν σταυροί, φανάρια και άλλα θρησκευτικά σύμβολα, μέσα από τα παράθυρα του υπογείου διακρινόταν μια απλή αίθουσα συσκέψεων με λευκά πλαστικά τραπεζομάντιλα στα τραπέζια, βιβλία στα ράφια, αλλά στον κεντρικό όροφο, όλα τα παράθυρα καλύπτονταν από χοντρές κουρτίνες.
Η Alfa Sefland Winge, ερευνήτρια στη Νορβηγική Ναυτική Ακαδημία, λέει ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιηθούν κτίρια και ακίνητα όπως το σπίτι προσευχής στο Haakonsvern: «Φανταστείτε όλο το φάσμα των δυνατοτήτων. Μπορεί κάποιος από αυτήν τη θέση να διακόψει στρατιωτικά σήματα, να υποκλέψει τα σήματα, να ελέγξει drones, να προσφέρει κατάλυμα σε άτομα που χαρτογραφούν την περιοχή.
Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα τοπογραφικής δραστηριότητας που μπορεί να πραγματοποιηθεί από μια τέτοια βάση». Παράλληλα προβληματίζεται για τη συγκεκριμένη μετακόμιση της εκκλησίας από το κέντρο του Μπέργκεν σε αυτήν ακριβώς την τοποθεσία. «Αναρωτιέμαι γιατί» λέει στο bergen dagbladet. Ο ερευνητής και ειδικός στη Ρωσία Pål Kolstø στο Πανεπιστήμιο του Όσλο, μοιράζεται και ο ίδιος τους προβληματισμούς της Winge.
Τον Νοέμβριο του 2022 ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας, Vasyl Malyuk, επιβεβαίωσε ότι ιερείς εργάζονται για τη Ρωσία, αποκαλώντας τους “πολεμιστές με ράσα”. Η Υπηρεσία Ασφαλείας, σε συνεργασία με την Εθνική Αστυνομία και την Εθνική Φρουρά, έλεγξε εξονυχιστικά περισσότερα από 350 εκκλησιαστικά κτίρια και 850 άτομα. Βρήκε εκατομμύρια σε μετρητά και “ύποπτους” Ρώσους πολίτες κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων στα εδάφη της Ιεράς Κοιμήσεως Κιέβου-Πέχερσκ (Μονή Λαύρας του Σπηλαίου) στο Κίεβο, της Μονής Αγίας Τριάδας Κορέτς και των εγκαταστάσεων της Επισκοπής Σάρνι-Πολέ στην περιοχή Ρίβνε. Κατά τη διάρκεια του ελέγχου των εγγράφων, ορισμένοι από αυτούς παρουσίασαν διαβατήρια και στρατιωτικές κάρτες της… ΕΣΣΔ, δεν είχαν καθόλου πρωτότυπα έγγραφα, αλλά μόνο αντίγραφά τους, ή είχαν διαβατήρια Ουκρανών πολιτών με σημάδια πλαστογραφίας.
Γιατί; Θρησκειολογικές και ιστορικές απαντήσεις για τη στάση του Κύριλλου
Η διαπίστωση ότι «η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ως δομή έχει αρχίσει να μετασχηματίζεται από «Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία» με την ευρεία έννοια σε «Εκκλησία της Ρωσικής Ομοσπονδίας» που διατυπώνεται από τη δεξαμενή σκέψης Carnegie, περιγράφει μια πραγματικότητα την οποία αντιλαμβάνονται πολλοί δημιουργώντας το ερώτημα «γιατί;» που είναι βεβαίως εύλογο αλλά οι απαντήσεις δύσκολες και όχι πάντα προφανείς. Ειδικά για τους μη μυημένους στην ορθόδοξη εκκλησιαστική πραγματικότητα αλλά και στη θρησκειολογία γενικότερα.
Ο Πωλ Λαντουσέρ, επίκουρος καθηγητής στην Ορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου του Τορόντο και στο Πανεπιστήμιο Laval στον Καναδά, σε ένα κείμενο που δημοσιεύθηκε στους Moscowtimes επιχειρεί να δώσει μερικές απαντήσεις. Οπως γράφει: «Αρκετές φορές οι Ρώσοι εκκλησιαστικοί και κρατικοί ηγέτες έχουν γοητευτεί από την ιδέα ότι ο ρωσικός λαός και η πολιτική του έκφραση έχουν μια ειδική αποστολή ή ένα “φανερό πεπρωμένο” να εκπληρώσουν.
Οι διαδοχικές επαναλήψεις αυτής της “ρωσικής ιδέας” αντικατοπτρίζουν μια αυξανόμενη σύγκλιση της θρησκείας, της εθνότητας και του εθνικισμού με την κρατική εξουσία σε μια εκρηκτική κοσμική ιδεολογία που είναι αποφασισμένη να επιβάλει την κοσμοθεωρία της εντός της Ρωσίας, των γύρω χωρών, της Ορθόδοξης Εκκλησίας και παγκοσμίως.
Η πρώτη επανάληψη έγινε εμφανής μετά την ενωτική Σύνοδο της Φερράρας μεταξύ της Ρωμαϊκής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας το 1439 και την πτώση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453. Τα δύο αυτά γεγονότα επιτάχυναν την ανάδυση της αίσθησης του ρόλου και της ευθύνης της Μόσχας ως πνευματικού και γεωπολιτικού κέντρου της Ορθοδοξίας, που αποτυπώθηκε στο επίθετο “Τρίτη Ρώμη”: η πρώτη Ρώμη είχε πέσει σε αίρεση και σχίσμα με το filioque και τον παπισμό- η Κωνσταντινούπολη, η δεύτερη Ρώμη, παρεξέκλινε από την Ορθοδοξία με την ένωση με τους Λατίνους και περιήλθε υπό τουρκική κυριαρχία ως θεία τιμωρία, χάνοντας έτσι την αξίωσή της για υπεροχή στην Ορθοδοξία. Η Μοσχοβία, αφού απέρριψε την ένωση με τη Ρώμη και απελευθερώθηκε από τους Μογγόλους, έγινε έτσι η Τρίτη Ρώμη της Χριστιανοσύνης. Η αυτοανακήρυξη της αυτοκεφαλίας της Ρωσικής Εκκλησίας το 1448 και η εκλογή του πρώτου πατριάρχη Μόσχας το 1589 ενίσχυσαν τη θεωρία της Τρίτης Ρώμης.
Παρόλο που η ιδέα της Μόσχας ως Τρίτης Ρώμης δεν αποτέλεσε κυρίαρχο θέμα τους επόμενους αιώνες, εξακολουθούσε να εμφανίζεται στους πιο παραδοσιακούς ρωσικούς κύκλους- η Ρωσική Εκκλησία έδινε έμφαση στην οικουμενική φύση της Εκκλησίας έναντι των ιδιαίτερων εθνικών ή εθνοτικών εκφράσεων.
Όμως η άνοδος του εθνικισμού τον 19ο αιώνα επιτέθηκε σε αυτή την οικουμενική προοπτική και η ιδέα ενός μεσσιανικού ρόλου για τη Ρωσία και τη Ρωσική Εκκλησία επανήλθε δραματικά, αποτυπωμένη στο επίθετο “Αγία Ρωσία”: το θεϊκά προικισμένο πεπρωμένο της Ρωσίας που θεμελιωνόταν στη διατήρηση και εξάπλωση της Ορθοδοξίας, υπό την καθοδήγηση των δίδυμων θεσμών, της μοναρχίας και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Η πτώση του κομμουνισμού και η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης άφησαν ένα υπαρξιακό και ιδεολογικό κενό: Η Ρωσία δεν είχε πλέον αυτοπροσδιορισμό, εθνικό σκοπό, επιτακτικό παγκόσμιο ρόλο. Μέσα σε αυτό το κενό η “ρωσική ιδέα” επανήλθε στην επιφάνεια με τις παλαιότερες θεϊστικές και ειδικά ορθόδοξες εκδοχές της, της Τρίτης Ρώμης και της Αγίας Ρωσίας. Η ιδεολογία “Ρωσικός κόσμος”- Russky mir, που διατυπώθηκε από ανώτερους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους, στοχεύει στην επέκταση της παγκόσμιας επιρροής τόσο της Ρωσίας όσο και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Το περίγραμμα του δόγματος “Ρωσικός κόσμος” διατυπώθηκε σε μια ομιλία του Πατριάρχη Κύριλλου στις 3 Νοεμβρίου 2009 στην Τρίτη Συνέλευση του Ιδρύματος Russkii mir- ο Κύριλλος ανέφερε τον Θεό μόνο τρεις φορές και τον Χριστό καθόλου, ενώ επανέλαβε 38 φορές τη φράση “Ρωσικός κόσμος”. Αλλά υπάρχουν σημαντικές αποχρώσεις μεταξύ αυτών των επαναλήψεων, η δημιουργία και υιοθέτηση όλο και πιο επικίνδυνων μεταλλάξεων, ιδίως με την επέκταση της κρατικής εξουσίας.
Η έννοια της Τρίτης Ρώμης ήταν σε μεγάλο βαθμό εκκλησιαστική και μόνο χαλαρά συνδεδεμένη με το προνεωτερικό κράτος. Η έννοια της Αγίας Ρωσίας είχε μια πιο πολιτική χροιά, μια ενότητα εκκλησίας και κράτους για την προώθηση της εσωτερικής συνοχής σε μια όλο και πιο κατακερματισμένη και ανήσυχη αυτοκρατορία, σε μια απελπισμένη προσπάθεια να συγκρατήσει τις δυνάμεις της νεωτερικότητας- και πάλι, η έννοια ήταν βασικά εσωστρεφής. Αν και η Αγία Ρωσία διατηρούσε ένα ισχυρό θρησκευτικό στοιχείο, ο εθνικισμός και η απολυταρχία ήταν εξίσου εξέχοντα ιδεολογικά χαρακτηριστικά.
Κάτω από τη σημαία “Ρωσικός κόσμος”, ο Πούτιν και ο Κύριλλος ενσταλάζουν στη ρωσική ψυχή αντιχριστιανικές αξίες πολύ πιο επιτυχημένα από ό,τι έκαναν ποτέ ο Λένιν και ο Στάλιν, την καλλιέργεια βαθύτατου μίσους, επιθετικότητας και βίας εναντίον όλων των εχθρών – εκείνων που αρνούνται να υποταχθούν στις προσωπικές και γεωπολιτικές φιλοδοξίες του ρωσικού κράτους και της ρωσικής εκκλησίας.».
Ο ιερέας Alexander Shramko, ραδιοφυσικός στην εκπαίδευση, υπηρετεί ως ιερέας από το 1994. Το 2018 τέθηκε σε διαθεσιμότητα επειδή επέκρινε τον Πατριάρχη Μόσχας και πασών των Ρωσιών Κύριλλο, ο οποίος έφτασε στον καθεδρικό ναό του Αγίου Πνεύματος στο Μινσκ της Λευκορωσίας, με φρουρούς ασφαλείας.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο ανεξάρτητο μέσο zerkalo, επισημαίνει ότι “η Ορθόδοξη Εκκλησία γενικά είναι επιρρεπής στην υποτέλεια απέναντι στις αρχές. Πόσο μάλλον στη Ρωσία. Ο πατριάρχης ποτέ δεν διαφώνησε με τη θέση του κράτους. Απλώς δεν ήταν τόσο εμφανές όταν το ζήτημα της επιλογής της θέσης δεν ήταν τόσο οξύ, όταν δεν υπήρχε μια τόσο ριζική και επώδυνη οριοθέτηση. Κατά πολλούς, αυτή η υποτέλεια της εκκλησίας καθορίστηκε τη στιγμή που ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος όχι μόνο τερμάτισε τους διωγμούς αλλά έκανε τον χριστιανισμό κρατική θρησκεία. Τότε άρχισαν οι συμβιβασμοί. Η Εκκλησία έγινε υποτελής του κράτους».
Ο αρχιμανδρίτης Κύριλλος (κατά κόσμον Sergei Govorun), συν-συγγραφέας της ανοιχτής επιστολής των θεολόγων κατά του πολέμου και της “Ρωσικής Ειρήνης” είχε εργαστεί υπό τον –τότε μελλοντικό- Πατριάρχη στο Τμήμα Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας. Το 2012, δεν μπορούσε να συμφωνήσει με την πολιτική της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία ήδη τότε, σύμφωνα με τον ιερέα, προωθούσε το δόγμα της “ρωσικής ειρήνης”, και παραιτήθηκε. Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, έχει επικρίνει επανειλημμένα τις ρωσικές αρχές, μεταξύ άλλων, συνυπογράφοντας τη δήλωση για τη “Ρωσική Ειρήνη”, στην οποία δηλώνει ότι η θέση που έχει λάβει η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι απαράδεκτη.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Medusa δηλώνει ότι ήταν μάρτυρας του πώς διαμορφωνόταν αυτό το δόγμα του “ρωσικού κόσμου”. Οπως λέει: «Προειδοποίησα την ιεραρχία της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας για τον κίνδυνο που εγκυμονεί αυτό το δόγμα για την εκκλησία και την κοινωνία. Και όταν δεν εισακούστηκα, αναγκάστηκα να παραιτηθώ και να ασχοληθώ με την ακαδημαϊκή κοινότητα. Αλλά ακόμη και ως ακαδημαϊκός, συνέχισα να γράφω για αυτό το δόγμα, να προειδοποιώ για τους κινδύνους του. Δυστυχώς, οι προβλέψεις μου αποδείχθηκαν αληθινές και συνέβη αυτό που συνέβη. Ελπίζω ότι η παγκόσμια ευαισθητοποίηση για το τι κρύβεται πίσω από αυτό το δόγμα θα εξαπλωθεί».
Εχει ενδιαφέρον να διαβάσουμε ένα μικρό απόσπασμα από αυτήν τη συνέντευξη:
Στο κήρυγμά του στις 6 Μαρτίου, ο Πατριάρχης Κύριλλος είπε: “Έχουμε μπει σε έναν αγώνα που δεν έχει φυσική αλλά μεταφυσική σημασία”. Μπορεί αυτό να θεωρηθεί υπαινιγμός για την ιερή φύση του πολέμου;
Αυτό είναι το μόνο σημείο στις δηλώσεις του Πατριάρχη Κύριλλου με το οποίο συμφωνώ. Αυτός ο πόλεμος δεν είναι πραγματικά μόνο ένας πόλεμος για χρήματα, πόρους, εδάφη, δεν είναι απλώς ένας από τους πολλούς πολέμους. Πρόκειται για έναν πόλεμο με κάποια μεταφυσική διάσταση. Τουλάχιστον έτσι το φαντάζονται εκείνοι που ξεκίνησαν αυτόν τον πόλεμο.
Άκουσα πολύ προσεκτικά την ομιλία του Πούτιν στις 21 Φεβρουαρίου, όπου έδωσε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα και ιστοριοσοφία. Μας περιέγραψε την ιστορική εικόνα που έχει στο μυαλό του. Και αυτή η εικόνα δεν είναι σίγουρα επιστημονική, ούτε ιστορική, αυτή η εικόνα είναι μεταφυσική. Δηλαδή έχει τη μεταφυσική στο μυαλό του. Και νομίζω ότι αυτή η μεταφυσική είναι κακοήθης, είναι μια διαστρέβλωση τόσο του Χριστιανισμού όσο και της Ορθοδοξίας.
Ο Πούτιν, κατά τη γνώμη μου, είναι ένας κλασικός αιρετικός που διαστρεβλώνει το δόγμα, τον Χριστιανισμό, και αυτή η διαστρέβλωση είναι που οδήγησε σε όλες αυτές τις συνέπειες. Υπό αυτή την έννοια, η αίρεση είναι επίσης μια μεταφυσική κατηγορία. Γι’ αυτό συμφωνώ με τον Πατριάρχη όταν λέει ότι εδώ υπάρχει μεταφυσική.
Εχω προτείνει εδώ και καιρό επίμονα ότι όταν τελειώσει ο πόλεμος, θα πρέπει να πραγματοποιηθεί η διαδικασία που πέρασε η Δυτική Ευρώπη ως αποτέλεσμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μια διαδικασία απελευθέρωσης από την ολοκληρωτική ιδεολογία. Αυτό που πρέπει να γίνει τώρα τόσο στην εκκλησία όσο και στη ρωσική κοινωνία είναι μια ριζική, βαθιά “αναπλήρωση”.
Το δόγμα της “Ρωσικής Ειρήνης” είναι μία από τις μορφές “πουτινισμού” της εκκλησίας και της κοινωνίας. Και θα πρέπει να ακολουθήσουμε τον δρόμο που ακολούθησαν οι κοινωνίες της Δυτικής Ευρώπης – μια πολύ ριζική επανεξέταση. Και αυτό θα πρέπει να γίνει πρώτα απ’ όλα εντός της ROC. Και, φυσικά, αυτό πρέπει να ακολουθείται από καθαρά νομικές διαδικασίες – όπως ήταν το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης στην εποχή του. Νομίζω ότι οι προσωπικότητες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων εντός της εκκλησίας, που υποστήριξαν την ιδεολογία της “ρωσικής ειρήνης”, που τη διατύπωσαν, που συνέβαλαν ενεργά στον πόλεμο, θα πρέπει να κριθούν όχι μόνο από τον Θεό, αλλά και από ένα ανθρώπινο δικαστήριο.
Το δόγμα της “ρωσικής ειρήνης” είχε τη δική του εξέλιξη και αυτή η εξέλιξη συνεχίζεται. Διατυπώθηκε αρχικά στη σχολή των λεγόμενων μεθοδολόγων που συνδέονται με το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας τη δεκαετία του 1990. Αρχικά, ήταν ένα αρκετά φιλελεύθερο δόγμα. Υποδήλωνε ότι υπήρχε μια ορισμένη πνευματικά ισχυρή περιφέρεια που σχηματίστηκε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης στις δυτικές χώρες από τους Ρώσους που πήγαν να εργαστούν εκεί. Και τώρα θα πρέπει να φέρουμε αυτό το δυναμικό των Ρώσων της περιφέρειας πίσω στο κέντρο, στη Ρωσία, για να βοηθήσουμε τη Ρωσία να αναπτυχθεί ως μια κανονική δημοκρατία.
Στη συνέχεια, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η ιδέα αυτή διαστρεβλώθηκε και αντιστράφηκε. Αυτό συνέβη υπό την επιρροή της ρωσικής εκκλησίας, η οποία επαναδιατύπωσε αυτή την ιδέα – ότι δεν είναι η περιφέρεια ισχυρή με ιδέες, αλλά το κέντρο. Οι ιδέες που διαμορφώνονται στο κέντρο της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένης της εκκλησίας, θα πρέπει να διαδοθούν στην περιφέρεια. Και έτσι να συμπεριλάβει αυτή την περιφέρεια εκτός της Ρωσικής Ομοσπονδίας στη σφαίρα πολιτικής επιρροής της Ρωσίας.
Και αυτή η ιδεολογία του “ρωσικού κόσμου” χρησιμοποιήθηκε από το Κρεμλίνο το 2014 για να προσαρτήσει την Κριμαία. Από το 2015, η εκκλησία έχει σταματήσει να διατυπώνει το δόγμα δημοσίως. Νόμιζα ότι θα παρέμενε στο ράφι, αλλά όταν άκουσα την ομιλία του Πούτιν στις 21 Φεβρουαρίου, συνειδητοποίησα ότι δεν είχε μπει στο ράφι, είχε ανασυρθεί, και τώρα ο ίδιος ο Πούτιν ήταν ο κήρυκας αυτού του δόγματος “Ρωσικός κόσμος”.
Μιλώντας για τον στόχο, για ποιο λόγο και γιατί μιλάνε τόσο πολύ για την Αγία Ρωσία;
Δεν μπορείς να στέλνεις ανθρώπους να σκοτώσουν ή να πεθάνουν. Οι άνθρωποι χρειάζονται μια ιδέα για να πάρουν τα όπλα. Και η ιστορία όλων των πολέμων δείχνει ότι κανένας πόλεμος, αν και όλοι οι πόλεμοι έγιναν για κάποιο πραγματιστικό σκοπό, δεν δικαιολογήθηκε αποκλειστικά από έναν πραγματιστικό στόχο. Κάθε πόλεμος είχε την ιδέα του και δικαιολογούνταν από αυτήν. Πιστεύω ότι χωρίς την ιδεολογία του “ρωσικού κόσμου” ο πόλεμος θα ήταν αδύνατος, όπως και η προσάρτηση της Κριμαίας και ο πόλεμος στο Ντονμπάς.
Από αυτά που λέτε, αποδεικνύεται ότι η Εκκλησία ήταν η ρίζα του πολέμου.
Ναι. Δυστυχώς, η εκκλησία είναι υπεύθυνη τόσο για τα γεγονότα του 2014, για τον «αργό» πόλεμο που συνεχίζεται από το 2014, όσο και για τον ενεργό πόλεμο που συνεχίζεται τώρα. Και το λέω αυτό ως μέλος αυτής της εκκλησίας.».
2-3 πράγματα για τον Κύριλλο: Πατριάρχης, κατάσκοπος, σκιέρ και «Μητροπολίτης του καπνού»
Τον Οκτώβριο του 2020 η ερευνητική δημοσιογραφική ομάδα του, χαρακτηρισμένου ως πράκτορα στη Ρωσία, ανεξάρτητου μέσου Proekt, είχε αποκαλύψει ότι δύο ξαδέλφια του εκλεγμένου το 2009, Πατριάρχη και ο ίδιος με το κοσμικό του όνομα Vladimir Gundyaev, κατέχουν ακίνητα αξίας 225 εκατομμυρίων ρουβλίων (2,87 εκατομμυρίων δολαρίων) στη Μόσχα, την περιοχή γύρω από αυτήν και την Αγία Πετρούπολη. Κάποια από αυτά είχαν δωρηθεί στην οικογένεια από τον επιχειρηματία Alexander Dmitrievich, παλιό φίλο του Πατριάρχη. Το Proekt σημειώνει ότι αυτό έλαβε χώρα έξι μήνες αφότου το γραφείο του δημάρχου της Μόσχας απέσυρε τις αξιώσεις του κατά του επιχειρηματικού εταίρου του Dmitrievich, του Ιταλού υπηκόου Nicola Savoretti, ο οποίος επίσης ισχυρίζεται ότι γνώριζε τον Πατριάρχη Κύριλλο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο Savoretti δήλωσε στο Proekt ότι ο Πατριάρχης δεν συμμετείχε στη διευθέτηση της διαφοράς με το γραφείο του δημάρχου.
Τον Δεκέμβριο του 2019, η Novaya Gazeta επέστησε την προσοχή σε προηγούμενα δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης σχετικά με την εμπλοκή του Πατριάρχη Κύριλλου σε επιχειρήσεις αυτοκινήτων, πετρελαίου, κοσμημάτων και αλιείας.
Η εφημερίδα επικαλέστηκε ανεπιβεβαίωτες αναφορές που υποστήριζαν ότι η εκτιμώμενη καθαρή περιουσία του πατριάρχη ανέρχεται σε 4-8 δισεκατομμύρια δολάρια, υπογραμμίζοντας ότι τα στοιχεία αυτά δεν μπορούν να επαληθευτούν, καθώς ο Κύριλλος διατηρεί τις αποταμιεύσεις του σε τράπεζες στην Ελβετία, την Ιταλία και την Αυστρία.
Σύμφωνα με τη Novaya Gazeta, ο πατριάρχης φέρεται να κατέχει μετοχές σε διάφορα ακίνητα στη Μόσχα, καθώς και στις περιοχές της Μόσχας, του Σμολένσκ και του Καλίνινγκραντ. Επιπλέον, ο Πατριάρχης έχει στη διάθεσή του περισσότερες από 20 κατοικίες, οι οποίες ανήκουν σε διάφορες θρησκευτικές οργανώσεις που υπάγονται στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ενώ διαθέτει επίσης ένα σαλέ στην Ελβετία, κοντά στη Ζυρίχη.
Η σχέση εξάλλου του Κύριλλου με την Ελβετία είναι παλιά και ισχυρή. Ως νεαρός Ρώσος ιερέας κήρυττε στη Γενεύη στη δεκαετία του ’70. Παρόλο που ερχόταν από τη Μόσχα ως επίσημος εκπρόσωπος, κερδίζει γρήγορα την εμπιστοσύνη της ρωσικής κοινότητας των εξόριστων. “Ήταν πολύ σίγουρος για τον εαυτό του, φιλόδοξος και με δυνατή φωνή”, σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός κατοίκου της Γενεύης που τον γνώρισε εκείνη την περίοδο όπως αναφέρει σχετικό ρεπορτάζ της ελεβετικής εφημερίδας tagesanzeiger.
Από τα σοβιετικά αρχεία που κυκλοφόρησαν αργότερα, ιστορικοί και Ρώσοι δημοσιογράφοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο Κύριλλος εργάστηκε επίσης για την KGB στη Γενεύη – με το κωδικό όνομα “Mikhailov”. Δεν θα ήταν εξάλλου ο πρώτος Ρώσος ιερέας-κατάσκοπος.
Υποτίθεται ότι θα συγκέντρωνε πληροφορίες για τα μέλη του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών και θα επηρέαζε τη στάση τους απέναντι στη Σοβιετική Ένωση.
Η Ελβετική Ομοσπονδιακή Αστυνομία διαθέτει επίσης ένα αρχείο για τον νυν Πατριάρχη. Ερευνα της εφημερίδας SonntagsZeitung που δημοσιεύθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2023, επιβεβαιώνει ότι ο “Σεβασμιότατος Κύριλλος”, όπως αποκαλείται στο ελβετικό ομοσπονδιακό δελτίο, ανήκε στην KGB. Από τον Ιούλιο του 1969 έως τον Φεβρουάριο του 1989, το δελτίο του Κύριλλου έχει συνολικά 37 εγγραφές, οι περισσότερες από τις οποίες αναφέρονται απλώς στις αιτήσεις θεώρησης και στις εισόδους του στην Ελβετία. Δύο φορές, ωστόσο, σημειώνεται ότι ο ιερέας βρίσκεται σε έναν κατάλογο σοβιετικών λειτουργών “εναντίον των οποίων έχουν ληφθεί μέτρα”.
“Μας είπαν: Προσέξτε αυτούς τους ιερείς, γιατί είναι πράκτορες της KGB”, λέει ο κάτοικος της Γενεύης, ο οποίος επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του: “Στη συζήτηση με τον Κύριλλο, είχα πάντα την αίσθηση ότι έψαχνε για πληροφορίες. Ήταν πολύ φιλικός, αλλά έκανε πολλές ερωτήσεις σχετικά με την εξόριστη κοινότητα και τον κλήρο”.
Ο Γερμανός θεολόγος Gerhard Besier γράφει σε ένα βιβλίο του ότι κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980 η KGB ήθελε να επηρεάσει το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, ώστε αυτό να αποφύγει να επικρίνει τον περιορισμό της θρησκευτικής ελευθερίας στην ΕΣΣΔ και να επικρίνει τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους.
Στην αυτοβιογραφία του ο Βαντίμ Μελνίκοφ, αξιωματικός της KGB, πρώην πρόξενος της σοβιετικής πρεσβείας στη Γενεύη περιγράφει τον φίλο του Κύριλλο εκείνη την εποχή ως ένα διασκεδαστικό άτομο που του άρεσε να διασκεδάζει με κονιάκ και σαμπάνια μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, αλλά του άρεσαν επίσης τα ταξίδια στα ελβετικά βουνά.
Ο Κύριλλος επέστρεφε ξανά και ξανά στην Ελβετία από το 1975 και για προσωπική ευχαρίστηση, αφού είναι παθιασμένος και, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες που καταθέτουν στην ελβετική εφημερίδα, πολύ καλός σκιέρ.
Ο Μητροπολίτης του καπνού
Ο τίτλος “Μητροπολίτης του καπνού” ή και cigarette man για τον Κύριλλο, οφείλεται σε σκάνδαλο σχετικό με την αφορολόγητη εισαγωγή προϊόντων καπνού και αλκοόλ στη Ρωσία υπό την αιγίδα του Φιλανθρωπικού Ιδρύματος Nika και του Αρχηγείου Ανθρωπιστικής Βοήθειας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας την περίοδο 1996-1998, αν και παραδοσιακά στο ρωσικό εκκλησιαστικό περιβάλλον το κάπνισμα καταδικάζεται ως αμαρτία. Κατά τη διάρκεια 8 μηνών του 1996 εισήχθησαν στη Ρωσία 18 δισεκατομμύρια αφορολόγητα τσιγάρα και 21 εκατομμύρια λίτρα κρασιού. Το ποσό των ληφθέντων τελωνειακών προνομίων ξεπέρασε το 1 τρισεκατομμύριο ρούβλια. Η κλίμακα των εισαγωγών καπνού ανήλθε στο 35% του συνολικού όγκου των ρωσικών εισαγωγών τσιγάρων (52 δισεκατομμύρια τεμάχια) και περίπου στο 6% της ρωσικής αγοράς καπνού.
Το 1997, ο δημοσιογράφος της Moskovsky Komsomolets, Σεργκέι Μπούκοφ, δημοσίευσε μια σειρά άρθρων σχετικά με το εμπόριο τσιγάρων και αλκοόλ, αποκαλώντας σε ένα από αυτά τον τότε επικεφαλής της DECR του Πατριαρχείου Μόσχας, Μητροπολίτη Σμολένσκ και Καλίνινγκραντ Κύριλλο (νυν Πατριάρχη Μόσχας και πάσης Ρωσίας) “μητροπολίτη του καπνού”.
Ο δημοσιογράφος κατηγορήθηκε αργότερα για ψευδή δημοσιεύματα από το περιβάλλον του Κύριλλου, οι υποθέσεις πήγαν στα δικαστήρια και ο Μπούκοφ έχασε όλες τις δίκες.
Στην εφημερίδα “Izvestia” της 23ης Ιανουαρίου 2009, ο Αλεξάντερ Ποτσίνοκ (το 1997 – 1998 επικεφαλής της Κρατικής Φορολογικής Υπηρεσίας της Ρωσίας) διέψευσε τις φήμες περί εμπλοκής του Μητροπολίτη Κύριλλου στο εμπόριο αλκοόλ και καπνού αν και δεν παρουσιάστηκε κανένα αποδεικτικό έγγραφο για τη μη εμπλοκή του Κύριλλου στο σκάνδαλο.
Στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε το Επισκοπικό Συμβούλιο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας τότε, ο Μητροπολίτης Κύριλλος εξήγησε στο ακροατήριο ότι η Ρωσική Εκκλησία διαθέτει Επιτροπή Ανθρωπιστικής Βοήθειας, στην οποία οι Ορθόδοξοι και όχι μόνο Ορθόδοξοι Χριστιανοί από όλο τον κόσμο στέλνουν ό,τι μπορούν. Μεταξύ των πραγμάτων που συνοδεύουν την ανθρωπιστική βοήθεια είναι και αυτά που η Εκκλησία δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει για τον σκοπό που προορίζονται. Για παράδειγμα, εκατοντάδες κινητήρες ψυγείων, πλαίσια και μπλοκ παραθύρων και, τέλος, τσιγάρα. Μπορούν να σταλούν πίσω στους δωρητές. Ή μπορεί σε συνεργασία με την κυβέρνηση να μεταφερθούν τα τσιγάρα στο κοσμικό εμπόριο, όπως και έγινε. Μέρος των χρημάτων που συγκεντρώθηκαν, όπως είπε ο Κύριλλος, κατευθύνθηκε στον κεντρικό εκκλησιαστικό προϋπολογισμό, για τις “γενικές εκκλησιαστικές ανάγκες”.
Παπαδοπαίδι του Πούτιν
«Πόσο ντροπιαστικό για όλους μας είναι το γεγονός ότι ο Πατριάρχης Κύριλλος εξετάζεται για κυρώσεις από την ΕΕ και τις ΗΠΑ ως ολιγάρχης του Πούτιν», έγραφε τον Μάιο του 2022 ο Τζον Χρυσαυγής, κληρικός της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής και επίτιμος καθηγητής Θεολογίας στο Sydney College of Divinity, σε άρθρο του υπό τον τίτλο «Η ορθόδοξη εκκλησία βρίσκεται στη λάθος πλευρά της ιστορίας».
Αναφερόμενος στην πρόσφατη στάση της Ρωσικής Εκκλησίας στο Ουκρανικό γράφει: «Και ενώ πίστευα ότι οι ορθόδοξοι επίσκοποι δεν θα μπορούσαν να πέσουν χαμηλότερα, ο Πατριάρχης Κύριλλος κατάφερε να σκάψει ακόμα πιό βαθιά με το αρχιερατικό του επιτελείο και να επιδεινώσει την ιδεολογική ανηθικότητά του, μοιάζοντας σε δήλωσή του με το “βρωμόπαιδο του Πούτιν” για το οποίο τον είχε προειδοποιήσει ο Πάπας Φραγκίσκος».
Ο Τζον Χρυσαυγής αναφέρεται στη συνάντηση που είχε ο Πάπας Φραγκίσκος με τον Κύριλλο, μετά από την οποία ο πάπας είπε ότι για τα πρώτα 20 λεπτά, ο Κύριλλος διάβασε από ένα φύλλο χαρτί που είχε μπροστά του ένα κείμενο που δικαιολογούσε τις ενέργειες του Κρεμλίνου στην Ουκρανία. Ο Φραγκίσκος υπενθύμισε τότε στον Ρώσο κληρικό ότι δεν είναι αξιωματούχος για να επιχειρηματολογεί με τέτοιον τρόπο και τον προέτρεψε να μιλήσει στη “γλώσσα του Ιησού”. Οπως ανέφερε η η ιταλική εφημερίδα Corriere Della Sera, ο Φραγκίσκος του είχε πει ότι “ο Πατριάρχης δεν πρέπει να πέσει στο επίπεδο να χαρακτηρίζεται και να είναι παπαδοπαίδι του Πούτιν”.
