Οικονομικά συμφέροντα, πολιτικές σκοπιμότητες και μυστικές υπηρεσίες, αποτελούν ένα εκρηκτικό μείγμα και ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ζήτημα που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του παρατηρητή.
Οικονομικοί κολοσσοί, μέσω θυγατρικών τους, από κοινού με το ίδιο το κράτος, ελέγχουν σχεδόν όλους τους τηλεοπτικούς σταθμούς της Ρωσίας, η ειδησεογραφική πολιτική των οποίων διακρίνεται από μία θανάσιμα πληκτική ομοιομορφία.
Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, μέσω νομοθετικών ρυθμίσεων η Ρωσία απέκτησε τη δική της «πολιτική ορθότητα» με ένα index επιτρεπόμενων και απαγορευμένων λέξεων και θεμάτων, πότε με το πρόσχημα της προστασίας των ανηλίκων, πότε με αφορμή την υπεράσπιση των παραδοσιακών οικογενειακών και κοινωνικών αξιών της ρωσικής κοινωνίας.
Αυτή η «πολιτική ορθότητα» αφαιρεί και το τελευταίο οξυγόνο από δημοσιογράφους και διανοούμενους που επιμένουν να σκέφτονται διαφορετικά. Το αποτέλεσμα είναι οι χιλιάδες εξοντωτικές μηνύσεις και αγωγές που ασκούνται σε δημοσιογράφους και τοπικά ΜΜΕ, τους οποίους υπερασπίζονται μερικές, μόνο, δεκάδες δικηγόροι και οργανώσεις προστασίας της ελευθερίας του Τύπου. Ας αρχίσουμε όμως να ξετυλίγουμε το περίπλοκο και θανάσιμα γοητευτικό κουβάρι του ρωσικού τηλεοπτικού τοπίου.
Πρώτο κανάλι
Ο μεγαλύτερος ρωσικός τηλεοπτικός σταθμός, το «Πρώτο κανάλι», τόσο ως προς την τηλεθέασή του, όσο και ως προς τη μετοχική του σύνθεση: Αφού πέρασε τις τελευταίες δύο δεκαετίες μια σειρά αλλαγών του ιδιοκτησιακού του καθεστώτος, σήμερα λειτουργεί ως «Πρώτο Κανάλι Α.Ε». Σύμφωνα με το κατατεθειμένο του καταστατικό το 38% των μετοχών του ανήκει στο ρωσικό κράτος, μέσω του οργανισμού «Rosimuschestva» (κάτι σαν το δικό μας Τ.Α.Ι.Π.Ε.Δ). Δεύτερος μεγαλομέτοχος με 24% είναι ο γνωστός ολιγάρχης Ρομάν Αμπραμόβιτς, ενώ τρίτος κατά σειρά μέτοχος είναι ο Γιούρι Κοβαλτσούκ μέσω του οργανισμού «National Media Group». Αξίζει να σημειωθεί πως ο «Rosimuschestva» κατέχει και το γνωστό στη Δύση τηλεοπτικό σταθμό Russia Today, μέσω του ειδησεογραφικού πρακτορείου RIA Novosti.
H «National Media Group»
Πίσω από την «National Media Group» όμως κρύβεται ένας συνασπισμός συμφερόντων στο μιντιακό τοπίο της Ρωσίας, με τον πρωταγωνιστικό ρόλο να τον παίζει ο «βασιλιάς της μεταλλουργίας» Αλεξέι Μορντάσοφ, ιδιοκτήτης του κολοσσού «Severstal’» και συμπρωταγωνιστές τον Γιούρι Κοβαλτσούκ ( η τράπεζα «Rossiya» του οποίου, ήταν από τις πρώτες εναντίον των οποίων ασκήθηκαν κυρώσεις από την πλευρά των δυτικών κρατών) και μυστηριώδη εκπρόσωπο του ομίλου «Surgutneftegaz» και του ασφαλιστικού ομίλου «Sogaz» (θυγατρικής εταιρείας της «Gazprom»).
Στην ίδια αυτοκρατορία της «National Media Group» συμπεριλαμβάνεται ένα ακόμη «νησί» του ρωσικού τηλεοπτικού Αρχιπελάγους, το κανάλι «Ren TV», το οποίο οφείλει το όνομά του στην ιδρύτριά του Ιρίνα Λεσνέφσκαγια) και το οποίο απέκτησε μεγάλη τηλεθέαση λόγω της επιμονής του στην προβολή εκπομπών με θεωρίες συνωμοσίας και άλλων “παράξενων και ανεξήγητων” φαινομένων.
Το νομικό πρόσωπο «Akcept» ανήκει και αυτό στην «National Media Group» κατά 82%, ενώ το υπόλοιπο 18% ανήκει στην εταιρεία «Sogaz Tauer» η οποία είναι κατά 100% θυγατρική εταιρεία της «Sogaz A.E».
To portofolio της «National Media Group» συμπληρώνει το «Πέμπτο Κανάλι» το 72,4% των μετοχών του οποίου κατέχει, η «Ρωσική Υπηρεσία Ειδήσεων» στην οποία ανήκει κατά 100%, η ρωσική εφημερίδα «Izvestia» κατά 98,32%, η εφημερίδα «Sport Express» κατά 75% και η εφημερίδα «Μetro» της Αγίας Πετρούπολης κατά 100%. Ταυτόχρονα, η «National Media Group» κατέχει από κοινού με την Discovery Communications την εταιρεία «Media Alliance» η οποία διευθύνει τα ρωσικά παραρτήματα των τηλεοπτικών δικτύων Discovery και Eurosport.
Το μακρύ χέρι του κράτους: VGTRK
Τo αρκτικόλεξο VGTRK σημαίνει Πανρωσική Κρατική Τηλεοπτική και Ραδιοφωνική Εταιρεία. Υπό τον έλεγχό της βρίσκεται μια μεγάλη οικογένεια τηλεοπτικών σταθμών, οι πλέον δημοφιλείς από τους οποίους είναι ο «Rossiya -1» και «Rossiya – 24». Παράλληλα, είναι ο μοναδικός ιδιοκτήτης πολλών δεκάδων τοπικών τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών στις διάφορες περιοχές της Ρωσίας, οι οποίοι μαζί με πρόγραμμα τοπικού ενδιαφέροντος, μεταδίδουν όλες τις ενημερωτικές εκπομπές, καθώς και τα talk show με δημοφιλείς και εγκεκριμένους παρουσιαστές και σχολιαστές. Πρόκειται για τον βασικό προπαγανδιστικό μηχανισμό στο εσωτερικό της χώρας, ένα τεράστιο δίκτυο με δεκάδες χιλιάδες δημοσιογράφους που αμείβονται από τον κρατικό προϋπολογισμό.
NTV: στο κυνήγι των σκανδάλων με καύσιμο το φυσικό αέριο
Ένας από τους πλέον δημοφιλείς τηλεοπτικούς σταθμούς, γνωστός για τις σκανδαλοθηρικές του εκπομπές, αλλά και για τα αστυνομικά του σίριαλ είναι το ΝΤV, το οποίο λειτουργεί υπό την σκέπη της «Τηλεοπτικός Σταθμός NTV Α.Ε», στη μετοχική σύνθεση της οποίας συμμετέχει η Gazprom Media Holding κατά 35% και κατά 51%, η ίδια και πάλι εταιρεία, αλλά μέσω του ομίλου «Aura Media».
Η Gazprom Media Holding μεταξύ των άλλων κατέχει τους ψυχαγωγικούς τηλεοπτικούς σταθμούς «ΤΝΤ», «ΤΝΤ4», «ΤV 3», «Pjatnica», «2X2», τον αθλητικό τηλεοπτικό σταθμό «Mats», τους ραδιοφωνικούς σταθμούς «Avtoradio», «Detskoe radio», «Comedy Radio», «Like FM», «Relax FM», «Romantika», «NRJ», «Echo Moskvi» και «Jumor FM». Επιπλέον ελέγχει τα περιοδικά «Sem’ dnej TV Programma», «Karavan Istorij». Ταυτόχρονα, η VGTRK ελέγχει πλήρως τις εταιρείες παραγωγής Comedy Club Production, Good Story Media, τις εταιρείες διανομής Central Partnership και Red Media, τις εταιρείες παροχής υπηρεσιών Διαδικτύου 101.ru, Rutube, Now.ru, Zoomby, vokrug.tv και την εταιρεία εκπομπής δορυφορικών τηλεοπτικών προγραμμάτων «NTV+».
Στις 29 Οκτωβρίου 2015, επιβεβαιώθηκε επισήμως από την εταιρεία ότι το πακέτο μετοχών της στην γαλλική εταιρεία Euronews S.A. Κατασχέθηκε από τις αρχές, μετά την αγωγή των πρώην μετόχων της εταιρείας Jukos του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι.
Το κανάλι «Βροχή» (Dozd’)
Το «Dozd’» ανήκει στον ομώνυμο όμιλο, ιδιοκτησίας κατά 95% στη Νατάλια Σιντεβάγια και κατά 5% στην Βέρα Κριτσέφσκαγια Σιντέγιεβα, οι οποίες, παράλληλα είναι οι ιδρυτές και συνιδιοκτήτες του ραδιοφωνικού σταθμού «Serebrenij Dozd’». Στην εταιρεία holding «Dozd’» ανήκουν το περιοδικό «Bol’soj gorod» και η ιστοσελίδα «Republic», η πρώην γνωστή αντιπολιτευόμενη στο Κρεμλίνο ιστοσελίδα Slon.ru.
Επενδυτικά συμμετέχει σε όλα τα σχέδια του ομίλου ο Αλεξάντρ Βινοκούροφ, ένας από τους ιδρυτές της εταιρείας «KIT Finance», σύζυγος της Σιντέγιεβα. Η δεύτερη εκ των μεγαλομετόχων, η Βέρα Κριτσέφσκαγια, είναι δημοσιογράφος και σκηνοθέτης της τηλεόρασης. Απέκτησε ιδιαίτερη δημοτικότητα ως σκηνοθέτης της εκπομπής «Ανθρωπολογία» μαζί με τον Ντμίτρι Ντιμπόφ στο κανάλι NTV, ως παραγωγής του προγράμματος «Ελευθερία του λόγου» μαζί με τον Σάβικ Σούστερ (αρχικά στο NTV, στη συνέχεια στον ουκρανικό τηλεοπτικό σταθμό ICTV. Τέλος, ιδιαίτερα δημοφιλής ήταν η εκπομπή της «Πολίτης ποιητής» μαζί με τον Μιχαήλ Εφρέμοφ στον τηλεοπτικό σταθμό «Dozd’».
Το κανάλι «Dozd’» είχε μια σειρά περιπετειών με το ρωσικό κράτος. Όλα ξεκίνησαν από μια σειρά εκπομπών αφιερωμένων στην πολιορκία του Λένινγκραντ το 2014. Ήταν η αρχή για μια ατελείωτη σειρά ερευνών σχετικά με τα οικονομικά του σταθμού, τις συνθήκες εργασίας, τις συνθήκες ασφαλείας κλπ. με αποτέλεσμα μετά από λίγους μήνες να αναγκαστεί να περάσει σε καθεστώς δορυφορικής επί πληρωμή μετάδοσης και στη συνέχεια σε μετάδοση εκπομπών μέσω του Διαδικτύου, πρακτική που συνεχίζει μέχρι σήμερα. Παρά το γεγονός ότι θεωρείται αντιπολιτευόμενος τηλεοπτικός σταθμός στη Ρωσία, το κανάλι «Dozd’» έχει αποκλειστεί από τις μεταδόσεις στην Ουκρανία, επειδή σε κάποια εκπομπή του φιλοξένησε εκπροσώπους της Κριμαίας, πράγμα που θεωρήθηκε εχθρική ενέργεια από την ουκρανική κυβέρνηση.
Η ρωσική ΥΕΝΕΔ: το κανάλι «Zvezda»
Ο τηλεοπτικός σταθμός των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων. Νομικό πρόσωπο, ιδιοκτήτης του οποίου κατά 99,99% είναι είναι ο όμιλος «TK Krasnaya Zvezda» θυγατρική εταιρεία του ομίλου «Krasnaya Zvezda» του Υπουργείου Άμυνας. Ένα ποσοστό 0,01% ανήκει κατευθείαν στο ίδιο το Υπουργείο Άμυνας. Το περιεχόμενο των εκπομπών του μπορεί να μαντέψει άνετα ο αναγνώστης μόνος του. Η ίδιος όμιλος ελέγχει τον ομώνυμο ραδιοφωνικό σταθμό, καθώς επίσης και το περιοδικό «Voin Rossii».
Ο τηλεοπτικός σταθμός «Zvezda» διαθέτει, επίσης, σταθμούς τοπικής εμβέλειας που αναμεταδίδουν το πρόγραμμά του στο Βορόνεζ, Βόλγογκραντ, Λίπετσκ, Καζάν, Ταμπόφ, Πετροουράλσκ και Τσελιάμπινσκ. Διαθέτει επίσης, τοπικούς αναμεταδότες σε 106 περιοχές της Ρωσίας, πράγμα που του εξασφαλίζει τη διαρκή και απρόσκοπτη πρόσβασή του στο σύνολο του ρωσικού πληθυσμού.
Το τηλεοπτικό «Κέντρο»
Τηλεοπτικός σταθμό που ανήκει στην ομώνυμη ανώνυμη εταιρεία. Από την εποχή της δημαρχίας του Γιούρι Ζουζκόφ, το διαβόητου δημάρχου της Μόσχας, το συγκεκριμένο κανάλι αποτελεί το βασικό βήμα επικοινωνιακής πολιτικής του μεγαλύτερου δήμου της Ρωσίας.
Το ιδιοκτησιακό του καθεστώς παραμένει ασαφές ωστόσο και εξαρτάται από τις πηγές στις οποίες θα προστρέξει κανείς. Έτσι το 21% των μετοχών του ανήκει στην «Centralnaya toplibnaya kompaniya», η οποία είναι μια εταιρεία παραγωγής θερμότητας, ένα άλλο 0,4% ανήκει στην εμπορική εταιρεία «Protorgcenter», ενώ το 81,32% ανήκει στη «Διεύθυνση Περιουσίας του Δήμου της Μόσχας».
Το ρωσικό Euronews
To 2004 έγινε γνωστό ότι ένας από τους ιδιοκτήτες του ήταν η VGTRK με ποσοστό 16%. Ανάμεσα στους υπόλοιπους μετόχους συγκαταλέγονται η γαλλική France Televisions, η ιταλική RAI, το τουρκικό κανάλι TRT, το ελβετικό κανάλι SSR.
Περίπλοκο το τηλεοπτικό πεδίο της Ρωσίας, προσφέρεται για μελέτη και στοχασμό πάνω στο ζήτημα των σχέσεων μεταξύ του κράτους, των ολιγαρχών αλλά και ανθρώπων με μακρά θητεία στις μυστικές υπηρεσίες, οι οποίοι μετά την αποστράτευσή τους καταλαμβάνουν διευθυντικές θέσεις στους τηλεοπτικούς σταθμούς. Αυτό, όμως, είναι αντικείμενο ενός άλλου κειμένου.
