Στην πρόσφατη ολιγοήμερη διαμονή μας στην Κωνσταντινούπολη, αφού πρώτα αποδώσαμε τιμές σε ό,τι εκείνη αντιπροσωπεύει για εμάς, αποφασίσαμε να κινηθούμε διαφορετικά από την πλειοψηφία των Ελλήνων επισκεπτών της πόλης, περιλαμβάνοντας στο πρόγραμμά μας δύο μεγάλα κρατικά μουσεία, το Αρχαιολογικό και το Πολεμικό. Είχαμε την περιέργεια να δούμε πώς αποδίδονται μέσω των εκθεμάτων τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα του παρελθόντος και ποια ερμηνεία δίνει η σημερινή Τουρκία σε αυτά. Εν ολίγοις, η ίδια λίγο-πολύ ερμηνεία διοχετεύεται σε όλες τις βαθμίδες των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της γειτονικής χώρας και έχει σημασία να μαθαίνουμε τι «σερβίρεται» στην τουρκική νεολαία ως Ιστορία. Με την αιτία προϋπάρχουσα, η αφορμή για την επίσκεψή μας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης δόθηκε από ένα αμφιλεγόμενο δημοσίευμα που ανέφερε πως οι σαρκοφάγοι του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης, που κάπως εντοπίστηκαν, βρίσκονται στον εξωτερικό χώρο του ιδρύματος ανάμεσα σε δεκάδες άλλες σαρκοφάγους. Λίγο η περιπέτεια, λίγο η περιέργεια, μας έστειλε κατευθείαν εκεί.

Ο ιδρυτής που δεν υπάρχει
Όπως όλοι γνωρίζουν, ο Μέγας Κωνσταντίνος είναι ο ιδρυτής της Νέας Ρώμης, που μετά τον θάνατό του ονομάστηκε Κωνσταντινούπολη. Θα περίμενε κάποιος ότι μια πόλη 18 εκατ. κατοίκων με 1.692 χρόνια ιστορία θα είχε μια ξεχωριστή θέση για τον ιδρυτή της, όπως γίνεται στη Ρώμη με τον Ρώμο και τον Ρωμύλο. Όμως αυτό δεν συμβαίνει στο μεγαλύτερο και σημαντικότερο αρχαιολογικό μουσείο της χώρας. Στις αίθουσές του υπάρχουν αγάλματα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, μεγαλύτερα του φυσικού μεγέθους, τα οποία στη βάση τους αναγράφουν το εντελώς αδιάφορο «άγαλμα, 4ος αιώνας μ.Χ». Στη συνέχεια, στο προαύλιο του μουσείου είδαμε δύο σαρκοφάγους με το σύμβολο του «Εν τούτω νίκα» στη μετώπη, που θεωρητικά θα μπορούσαν να είναι του αυτοκράτορα και της μητέρας του. Με τις ίδιες πιθανότητες όμως, θα ήταν δυνατό να ανήκουν σε ανώτερους αξιωματούχους της εποχής του ή και ολίγον μεταγενέστερης, οπότε δεν παίρνουμε θέση. Όπως θα δούμε παρακάτω, οι ιθύνοντες του μουσείου δεν κράτησαν την ίδια αρνητική στάση για ένα ακόμη πιο αμφιλεγόμενο έκθεμα, ενός άλλου μεγάλου ιστορικού προσώπου. Αντίθετα, υποστηρίζουν την θεωρία περί αυθεντικότητάς του.

Ανώνυμες διασημότητες…
Συνεχίζοντας την περιήγησή μας στις αίθουσες των άριστα συντηρημένων αγαλμάτων είδαμε μεταξύ άλλων τον Ποσειδώνα, τον Απόλλωνα, την Αθηνά, την Δήμητρα, τον Ερμή και τον Έρωτα. Όλοι οι προαναφερόμενοι έφεραν τα σαφή διακριτικά τους: Ο Ποσειδώνας κρατούσε την τρίαινα, ο Απόλλωνας την άρπα του, η Δήμητρα τα φρούτα της και ο πάντα γελαστός Έρωτας τα βέλη του. Παρά την αναγνωρισιμότητά τους όμως, η περιγραφή στη βάση τους ήταν πάντα η ίδια (άγαλμα του 1ου αιώνα π.Χ, του 2ου αιώνα π.Χ. και ούτω καθεξής). Μια αμηχανία τη νοιώσαμε από όλα αυτά, συνειδητοποιώντας ότι πουθενά στον κόσμο δεν υπάρχει αρχαιολόγος που να μη μπορεί να αναγνωρίσει ποιος είναι ποιος στο δωδεκάθεο.

Στη συνέχεια της επίσκεψής μας, εντοπίσαμε το ένα από τα τρία κεφάλια (το μοναδικό που σώζεται) της σύνθεσης του συμπλέγματος των φιδιών, την οποία αφιέρωσαν στο Μαντείο των Δελφών οι 31 ελληνικές πόλεις που νίκησαν τους Πέρσες. Μιλάμε για ένα εμβληματικό χάλκινο γλυπτό, από τα σημαντικότερα του είδους του στην παγκόσμια ιστορία, το οποίο μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη στην πρώτη αυτοκρατορική εποχή για να την καλλωπίσει περαιτέρω. Όπως σωστά καταλάβατε, το κεφάλι του φιδιού έφερε την άχαρη ονομασία «κεφάλι φιδιού» και τέλος.

Φυσικά, καμιά ενημερωτική πινακίδα δεν υπάρχει για το υπόλοιπο αφιέρωμα των ελληνικών πόλεων, που στέκει στον χώρο που άλλοτε βρισκόταν ο Ιππόδρομος. Προφανώς, για το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, οι Περσικοί Πόλεμοι δεν έγιναν ποτέ.

Τα brand names που βολεύουν
Σε πλήρη αντίθεση με τη στάση έναντι του ιδρυτή της Πόλης, μια αμφιλεγόμενη σαρκοφάγος αποδίδεται με βεβαιότητα στον Μέγα Αλέξανδρο, όπως αναγράφεται και στη βάση της. Στις επιφάνειές της φέρει παραστάσεις από τη δράση του, αλλά αυτό δεν αρκεί για να χαρακτηριστεί αυθεντική, άλλωστε υπάρχει και περιγραφή της από αρχαίους συγγραφείς από την οποία προκύπτει ότι είναι διαφορετική. Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της παγκόσμιας αρχαιολογίας λύθηκε κατά το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, αφού ο διαχρονικός μύθος που συνοδεύει τον Μακεδόνα στρατηλάτη έχει σαν αποτέλεσμα όλοι οι λαοί της Ανατολής να τον θεωρούν δικό τους. Με βάση αυτήν την αντιεπιστημονική δοξασία, θα μπορούσε θεωρητικά ο Αλέξανδρος (İskender) να είναι ένας από τους προγόνους τους και ασφαλώς το ίδιο ισχύει και για τους Τούρκους.

Πολύ πιο χειροπιαστή είναι για εκείνους η περίπτωση της Τροίας, της οποίας την παγκόσμια φήμη ενισχύουν και τα ομηρικά έπη. Οι Τρώες δεν ήταν ελληνικό φύλο, ακόμη και μέχρι σήμερα η καταγωγή τους δεν έχει διευκρινιστεί (ίσως ήταν ένας από τους «λαούς της θάλασσας», ίσως και όχι). Δίχως το «ελληνικό» άγχος πάνω από το κεφάλι τους, οι γείτονες μπορούν να κάνουν καλό παιχνίδι με την Τροία από πλευράς τουριστικού τζίρου, αλλά και να ανακαλύψουν σε δεύτερο χρόνο κάποια «προαιώνια τουρκική ρίζα» που έχει σχέση με την πόλη του Πρίαμου.

Η επισκεψιμότητα της Τροίας είναι βέβαιο ότι θα αυξηθεί, βοηθούσης και της νεόδμητης γέφυρας στον Ελλήσποντο που λειτουργεί από τον Μάρτιο του 2022. Η γέφυρα ήδη χρησιμοποιείται από πολλές εταιρείες που διοργανώνουν εκδρομές για την Πόλη, με μια διανυκτέρευση στην Προύσα, καθώς έτσι αποφεύγουν το τεράστιο κυκλοφοριακό πρόβλημα της διαδρομής μέσω Ευρωπαϊκής Τουρκίας.

Η επικοινωνιακή εκστρατεία για την προβολή της Τροίας έχει ήδη ξεκινήσει και σε αυτήν τα ονόματα των πρωταγωνιστών αναγράφονται ξεκάθαρα, σε αντίθεση με την «αμνησία» των αρχαιοελληνικών αγαλμάτων: Αινείας, Έκτορας, Αχιλλέας, Ανδρομάχη…

Ένα ειλικρινές ξεκίνημα
Μπαίνοντας στο Πολεμικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, δεν είχαμε καμιά αμφιβολία ότι θα δούμε και πράγματα που δεν θα μας άρεσαν καθόλου. Όμως, θα πρέπει να πούμε ότι πρόκειται για ένα άριστα οργανωμένο και πλουσιότατο σε εκθέματα μουσείο, με τεράστια συλλογή τόξων, δοράτων, ασπίδων, σπαθιών και όπλων κάθε είδους και διαμετρήματος.

Είδαμε σπάνια και μοναδικά κομμάτια μεγάλης αξίας, διοράματα που περιέγραφαν την μέσω των μαχών πορεία από τις στέπες μέχρι τη Μικρά Ασία, στολές, τόξα, βέλη, πανοπλίες, κράνη, σκήπτρα και σημαίες. Το προσωπικό του μουσείου, όλοι σχεδόν άτομα νεαρής ηλικίας και από τα δύο φύλα, ήταν ευγενέστατο.

Ως πρώτη εντύπωση, κρατάμε τον μεγάλο πίνακα που αναπαριστά την έφιππη προέλασή τους προς τα δυτικά: Μορφές βάρβαρες και κτηνώδεις, που εφορμούν σκορπώντας τον θάνατο δίχως κανένα έλεος. Θα ακουστεί λίγο ισοπεδωτικό αυτό, αλλά όλοι οι λαοί το ίδιο ανελέητα ξεκίνησαν, μη νομίζετε πως η κάθοδος των Δωριέων και των Αχαιών έγινε με ρίψη λουλουδιών. Οι πρώτοι αιώνες της γραπτής ιστορίας, όπως και ο Μεσαίωνας στην Ευρασία, ήταν οι εποχές που η βία και μόνο η βία έριχνε νερό στο αυλάκι της Ιστορίας.

Η Άλωση και το Βυζάντιο
Οφείλουμε να ομολογήσουμε πως η παρουσίαση της Άλωσης στο μουσείο ήταν συγκλονιστική. Μια από τις πιο δραματικές φάσεις της πολιορκίας ξετυλίγεται στα τείχη της Πόλης, σε ένα τεράστιο οβάλ διόραμα από τοίχο σε τοίχο, το οποίο εμπλουτίζεται με κέρινα ομοιώματα νεκρών Τούρκων και με πραγματικά πυροβόλα από την εποχή της Άλωσης. Το αισθητικό αποτέλεσμα της όλης δουλειάς είναι σημαντικά καλύτερο από το αντίστοιχο έκθεμα που αναπαριστά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό του Βελγίου, με δεδομένο βέβαια ότι το δεύτερο είναι αρκετά παλαιότερο.

Η λεπτομερής μακέτα που αναδεικνύει την Πόλη του 1453, αλλά και εκείνη του φρουρίου Ρούμελη Χισάρ στην ασιατική πλευρά από το οποίο τα κανόνια έβαλαν εναντίον των τειχών της Βασιλεύουσας, συμπληρώνει το σκηνικό μαζί με τον οπλισμό της εποχής (τόξα, βέλη κλπ). Σε μια σκοτεινή αίθουσα παραπλεύρως με υποβλητικό γαλάζιο φωτισμό, ξεχωρίζει η επίσης σκοτεινή φιγούρα ενός τμήματος από την αλυσίδα του Κεράτιου κόλπου με το ένα από τα δύο άγκιστρά της ακόμη επάνω, ένα θέαμα εξίσου τρομακτικό.

Μερικές άβολες καταστάσεις
Στην αίθουσα της Άλωσης, όπως και σε εκείνη του πολέμου στη Μικρά Ασία το 1922 και της εισβολής στην Κύπρο 1974, είδαμε σημαίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τον δικέφαλο αετό και πολεμικές σημαίες του Ελληνικού Στρατού και της Κυπριακής Εθνοφρουράς να εκτίθενται ως λάφυρα. Το θέαμα ήταν σοκαριστικό, το κατανοείς ως ιστορικό γεγονός, αλλά στον ψυχολογικό τομέα δεν μπορείς εύκολα να το διαχειριστείς. Μόνον ο πανδαμάτωρ χρόνος μπορεί να αμβλύνει αυτό το συναίσθημα, αλλά το ακόμη πρόσφατο (έτσι χαρακτηρίζεται, όσο άνθρωποι όλων των ηλικιών που έζησαν την εισβολή βρίσκονται στη ζωή) δράμα της Κύπρου δεν το επιτρέπει πλήρως.

Γενικότερα, στο μουσείο πλανάται μια ασάφεια σε σχέση με το «ποιος είναι ποιος». Πολλά βυζαντινά εκθέματα παρουσιάζονται ως «υστερορωμαϊκά» ή ο,τιδήποτε άλλο εκτός από βυζαντινά, ενώ τα αρχαιοελληνικά έργα τέχνης αναφέρονται απλώς ως «ελληνιστικά» (αν κάποιο έκθεμα δεν σχετίζεται με τον ελληνικό πολιτισμό, οι πληροφορίες που παρέχονται για εκείνο είναι πολύ περισσότερες). Επίσης, γίνεται προσπάθεια ο Όμηρος να αποδοθεί «ντε και καλά» στη Σμύρνη, γεγονός που αμφισβητείται, αφού τον διεκδικεί και η Χίος (δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την καταγωγή του). Όσο για την ποιήτρια Σαπφώ από τη Λέσβο, αναφέρεται ότι είναι από την Σμύρνη.

Oι νεότερες εποχές
Με τις περισσότερες από τις πληροφορίες για τα εκθέματα να μην αναγράφονται και στα αγγλικά, περνάμε στις νεότερες εποχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου η παρουσίαση μοιάζει ελλιπής: Υπάρχει μόνο ένας πίνακας για τη ναυμαχία του Ναβαρίνου χωρίς καμία αναφορά στην εξέγερση των Ελλήνων, τίποτε για τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, καμία αναφορά στους ρωσοτουρκικούς πολέμους και γενικότερα σε ήττες, κανένα απομεινάρι από την πολιορκία της Βιέννης. Για αυτά όλα θα πρέπει να επισκεφτείτε το Ναυτικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης (İstanbul Deniz Müzesi) που βρίσκεται στην περιοχή του Μπεσίκτας και με 20.000 εκθέματα αφηγείται όλη τη ναυτική ιστορία από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα (δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε τι είδους «αποσιωπήσεις» ενδεχομένως να υπάρχουν και εκεί).

Στο μουσείο υπάρχει χώρος αφιερωμένος στη νίκη των Τούρκων ενάντια στους Σέρβους στο Κοσσυφοπέδιο το 1389 και μια μικρή, αλλά περιεκτική «γωνιά» για τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Φθάνοντας σχεδόν μέχρι το σήμερα, είδαμε την ειδική θέση για το εκστρατευτικό σώμα των Τούρκων στην Κορέα και πληροφορηθήκαμε πως στον επάνω όροφο υπάρχει θέση για τη δραστηριότητά τους στο Κόσοβο και στη Σομαλία (την ημέρα της επίσκεψής μας ο τομέας αυτός ήταν κλειστός για μια ολιγοήμερη ανακαίνιση).

Πώς παρουσιάζεται το 1922
Τα καταστροφικά για τη χώρα μας πολεμικά γεγονότα του 1922 εξιστορούνται από την πλευρά της Τουρκίας σε μια μεγάλη αίθουσα, που συμπληρώνεται με μια λεπτομερή θεματική ενότητα αφιερωμένη στη ζωή και τη δράση του Κεμάλ Ατατούρκ. Η παρουσίαση της πορείας της χώρας, από την αντεπίθεση υπό την ηγεσία του Κεμάλ μέχρι την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923, συνδυάζεται με φωτογραφίες εποχής, οπλισμό, κέρινα ομοιώματα των πρωταγωνιστών, σημαίες που άφησε πίσω του ο Ελληνικός Στρατός υποχωρώντας, στατιστικά στοιχεία (ατυχώς, γραμμένα μόνο στα τουρκικά) και ρουχισμό.

Πέραν του ιδρυτή του νέου τουρκικού κράτους προβάλλονται ιδιαίτερα και οι άμεσοι υφιστάμενοί του, που αποτέλεσαν την πρώτη ηγετική ομάδα του τότε νεογέννητου κεμαλισμού.

Επιπροσθέτως, στους τοίχους υπάρχουν αναφορές για βιαιότητες του Ελληνικού Στρατού κατά του άμαχου πληθυσμού, μια φήμη που βασίστηκε σε μεμονωμένα περιστατικά, τα οποία είτε δεν επιβεβαιώθηκαν, είτε παρουσιάστηκαν από τους Τούρκους κάπως έτσι: «Eθνομάρτυρας πέθανε τρυπημένος πισώπλατα από ξιφολόγχες επειδή δεν ζητωκραύγασε όταν ήρθαν οι Έλληνες», ενώ δεν λείπουν και οι εκφράσεις τύπου «τους πετάξαμε στη θάλασσα» (τις οποίες πρόσφατα ακούσαμε ξανά).

Όσο για την καταστροφή της Σμύρνης, παρουσιάζεται μια σειρά ασπρόμαυρων φωτογραφιών που τραβήχτηκαν λίγες ημέρες μετά την πυρκαγιά (η οποία ήταν είτε τυχαία, είτε την έβαλαν οι Αρμένιοι, κατά το σενάριο των γειτόνων μας). Δυό-τρεις φωτογραφίες αποτυπώνουν τους τεράστιους καπνούς, οι υπόλοιπες δεν δείχνουν καθόλου κόσμο στην αποβάθρα. Υπάρχει και ένα κείμενο που εξιστορεί τα γεγονότα, μόνο όμως στα τουρκικά και σε καμία άλλη γλώσσα. Η ιστορία που μας λένε οι Τούρκοι τελειώνει με μια τεράστια αποσιώπηση: Δεν έφυγαν από τα σπίτια τους δύο εκατομμύρια άτομα χάνοντας για πάντα και τις περιουσίες τους, δεν καταγράφηκαν θηριωδίες στην αποβάθρα της Σμύρνης, δεν έχασαν τη ζωή τους δεκάδες χιλιάδες άμαχοι άνθρωποι, δεν ξεκληρίστηκαν χιλιάδες οικογένειες, δεν έγινε πλιάτσικο, δεν υπήρξαν Τσέτες που έσφαζαν και βίαζαν αδιακρίτως γυναίκες και παιδιά.

Κύπρος: Από την αποσιώπηση στην παραχάραξη
Η εισβολή του «Αττίλα» στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 παρουσιάζεται στο Πολεμικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης ως η «Ειρηνευτική Επιχείρηση» της Κύπρου που «έδωσε στους Τουρκοκύπριους μια πατρίδα». Το αφήγημα αυτό είναι γνωστό εδώ και πολλά χρόνια και στο Askerî Müze παρουσιάζεται με ένα αγγλικό κείμενο, χωρίς μετάφραση στα τουρκικά, το οποίο εν περιλήψει αναφέρει τα εξής: «Oι Ελληνοκύπριοι από πριν ακόμη την ανακήρυξη της Δημοκρατίας της Κύπρου, σχεδίαζαν την ένωσή τους με την Ελλάδα. Για το σκοπό αυτό, ιδιαίτερα στα χρόνια από το 1963 μέχρι το 1967, διέπραξαν βιαιότητες ενάντια στον τουρκοκυπριακό πληθυσμό, οι οποίες είχαν κόστος δεκάδες νεκρούς.

Η κατάσταση έγινε χειρότερη με την εγκαθίδρυση της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα και την ανάπτυξη στο νησί της εθνικιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης ΕΟΚΑ Β, που με αρχηγό των Γεώργιο Γρίβα (Διγενή) προέβη σε ακρότητες, με θύματα πάντα τους Τουρκοκύπριους. Οι τελευταίοι, για να μπορέσουν να προστατευτούν, αναγκάστηκαν να οργανώσουν την άμυνά τους και να προβάλουν ένοπλη αντίσταση για να σώσουν τα σπίτια τους. Στις 15 Ιουλίου 1974 η χούντα της Αθήνας ανέτρεψε τον Μακάριο και με τη στήριξη και της ΕΟΚΑ Β τον αντικατέστησε με τον Νίκο Σαμψών. Οι στιγμές ήταν δραματικές για εμάς, καθώς έπρεπε με κάθε τρόπο να προστατέψουμε τους τουρκοκύπριους. Ύστερα από τριών ημερών αγωνιωδών συζητήσεων και διαπραγματεύσεων, καθώς άλλος δρόμος δεν υπήρχε, αποφασίσαμε την έναρξη της ειρηνευτικής επιχείρησης».

Πολλά ψέματα…
Σύμφωνα με το οπτικό υλικό που είδαμε στον χώρο, λαμβάνουμε το «μήνυμα» πως το τουρκικό εκστρατευτικό σώμα εισέβαλε στην Κύπρο μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού για την «διάσωση των Τουρκοκυπρίων αδελφών». Όλοι είναι χαρούμενοι και γελαστοί, αφού φέρνουν την «ειρήνη» στο νησί. Στην ίδια θεματική ενότητα παρουσιάζονται δύο ελληνικές σημαίες-λάφυρα, αλλά και η στολή ενός αξιωματικού της ΕΛΔΥΚ (Ελληνικές Δυνάμεις Κύπρου) με το χαρακτηριστικό «πουλί της χούντας» στο πηλίκιο.

Επίσης, βλέπουμε φωτογραφίες πεσόντων Τούρκων αξιωματικών και κάποια από τα περίστροφα που χρησιμοποιήθηκαν στα πολεμικά γεγονότα, όπως επίσης και 1-2 ασπρόμαυρες φωτογραφίες με πτώματα μικρών παιδιών στοιβαγμένων σε μια μπανιέρα, που το σενάριο λέει ότι δολοφονήθηκαν από Ελληνοκύπριους στα γεγονότα μεταξύ 1964 και 1967. Καμιά αναφορά δεν υπάρχει στους 200.000 εκτοπισμένους Ελληνοκύπριους λόγω της εισβολής, οι οποίοι για να σωθούν εγκατέλειψαν τα σπίτια και τις περιουσίες τους. Καμιά αναφορά για τις αγριότητες των Τούρκων κατά των αμάχων στα χωριά, ούτε και για τις κατά συρροή εκτελέσεις των ανδρών. Επίσης, για την Τουρκία δεν υπάρχουν οι 1.600 και πλέον αγνοούμενοι, για τους οποίους επί 49 χρόνια δεν έδωσε καμιά έγκυρη πληροφορία για την τύχη τους.

…και μια βροντερή απουσία
Στον αφιερωμένο στην εισβολή στην χώρο δεν υπάρχει καμία αναφορά στον Ραούφ Ντενκτάς. Αυτό ήταν για εμάς μια μεγάλη έκπληξη, καθώς ο πρώτος «πρόεδρος» της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» (αποσύρθηκε το 2005, πέθανε το 2012) ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες της αποσταθεροποίησης στο μαρτυρικό νησί. Βομβιστής, ηγέτης της ένοπλης αντίστασης αρχικά και όλων των Τουρκοκυπρίων στη συνέχεια, ήταν ο άνθρωπος που ανακήρυξε κατόπιν άνωθεν εντολής το ψευδοκράτος το 1983, ενώ ως υπέρμαχος της διχοτόμησης με την αρνητική στάση και τις υπαναχωρήσεις του τίναξε πολυάριθμες φορές στον αέρα τις διμερείς συζητήσεις, που σκοπό είχαν την εξεύρεση μιας κάποιας λύσης. Δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε τι ήταν αυτό που δεν «βόλεψε» και ένα τόσο «πιστό σκυλί» του σκληροπυρηνικού τουρκικού κράτους έμεινε απέξω.

Αντί επιλόγου
Παρά τις πολυάριθμες εφήμερες αιτιάσεις περί του αντιθέτου, η Ιστορία ήταν, είναι και θα παραμείνει το τελευταίο καταφύγιο της αλήθειας. Η αλήθεια εμφανίζεται πάντα, όταν κατακαθίσει η σκόνη και τα συναισθήματα αρχίσουν να αμβλύνονται. Καμιά παραφθορά και καμιά αποσιώπηση δεν αντέχει στο χρόνο. Αργά ή γρήγορα, το ίδιο θα συμβεί και με το αφήγημα της Τουρκίας…

Φωτογραφίες Aρχαιολογικού και Πολεμικού Μουσείου Κωνσταντινούπολης: Σπύρος Χατήρας