Όταν το βέλος του Πάρι τραυμάτισε θανάσιμα τον Αχιλλέα έξω από τα τείχη της Τροίας, μια φοβερή θεϊκή κραυγή ακούστηκε σε όλη τη θάλασσα. Οι Αχαιοί τότε φοβήθηκαν πολύ κι έτρεξαν προς τα καράβια τους για να γλυτώσουν. Πέρασαν αρκετές στιγμές αγωνίας, ώσπου ο σοφός βασιλιάς της Πύλου Νέστορας να εξηγήσει στους γενναίους πολεμιστές πως η βοή που ερχόταν από το βασίλειο των νερών δεν ήταν απειλητική γι αυτούς. Σε λίγη ώρα ξεπρόβαλαν στην ακτή της Τρωάδας οι Νηρηίδες, οι 50 πανέμορφες κόρες του γέροντα Νηρέα και της Ωκεανίδας Δωρίδας, που ζούσαν αρμονικά μαζί του σε μια ασημένια σπηλιά (κατά τον Όμηρο κρυστάλινη) στα βάθη της θάλασσας. Οι Τρώες μέσα από τα τείχη, αλλά και όλο το ελληνικό στρατόπεδο, έγιναν μάρτυρες του ομαδικού θρήνου και του οδυρμού τους για το χαμό του ημίθεου, που ήταν γιός της αγαπημένης αδελφής τους Θέτιδας. Η τελευταία ήταν εκείνη που είχε μεταξύ τους την πρωτοκαθεδρία, ως κορυφαία του χορού και ως εκείνη που βρισκόταν στο κέντρο του αδελφικού τους κύκλου, κατά την διάρκεια των ατέλειωτων ανάμεσά τους συζητήσεων στα βάθη του πελάγους.

Ο πόθος της αθανασίας
Στο μύθο των Νηρηίδων συναντάμε γι άλλη μια φορά ένα θέμα αγαπημένο των παραμυθιών, όχι μόνο στους αρχαίους καιρούς, μα και στους μοντέρνους: Το άπιαστο όνειρο της αθανασίας ύστερα από τον γάμο μιας θεάς με έναν διακεκριμένο θνητό βασιλιά όπως ο Πηλέας, ο σύζυγος της Θέτιδας. Οι Νηρηίδες είχαν με μεγάλη χαρά γιορτάσει τον λαμπρό της αδελφής τους γάμο και της είχαν ολόπλευρα ευχηθεί, όταν πήγε να λούσει τον Αχιλλέα στα νερά της Στυγός για να τον καταστήσει αθάνατο. Όμως αρκούσε η φτέρνα του βρέφους να διατηρηθεί άβρεχτη από την θεϊκή πηγή, ώστε να μείνει ο πόθος της τρυφερής μητέρας ανεκπλήρωτος, όπως σε όλα τα διαχρονικά παραμύθια. Ο πόνος για τον χαμό του Αχιλλέα δεν γιατρεύτηκε ποτέ κι οι αρχαίοι έλεγαν πως πολύ συχνά το κύμα έφερνε μαζί του στις αμμουδιές και τις βραχώδεις παραλίες τα πικρά δάκρυα των σπλαχνικών αδελφών.

Καλύτερη ήταν η τύχη όσων από τις Νηρηίδες νυμφεύτηκαν θεούς, όπως η Αμφιτρίτη τον κυρίαρχο των ωκεανών Ποσειδώνα. Ο «ποντοκράτωρ» ήταν τόσο περήφανος για την ομορφιά της γυναίκας του, ώστε δεν δίστασε κάποτε να στείλει ένα τέρας για να κατασπαράξει την κόρη της Κασσιέπειας Ανδρομέδα, που η μητέρα της με έπαρση είχε ξεστομίσει πως είναι ωραιότερη από την Αμφιτρίτη. Όμως, ανάμεσα στις κόρες του Νηρέα καμμιά δεν ήταν που να υπολείπεται σε κάλλος. Η θεϊκή ομορφιά συμβάδιζε με τις γοητευτικές στιγμές στην θάλασσα, γνωστές σε μας σήμερα από τις τοιχογραφίες που διασώθηκαν στις επαύλεις των πλούσιων πολιτών της αυτοκρατορικής Ρώμης: Οι κόρες γλιστρούσαν τραγουδώντας πάνω στα κύματα καβάλα σε ιππόκαμπους, σε δελφίνια και άλλα θαλάσσια πλάσματα. Άλλες φορές στέγνωναν τα μαλλιά τους στην ακρογιαλιά και κάποιες άλλες έπαιζαν γυμνές μουσική κάτω από το γλυκό φως του φεγγαριού. Εικόνες ανείπωτα ερωτικές, που είναι αδύνατον να τις αναπαραστήσεις χωρίς να διαταράξεις κάτι από την αθωότητά τους.

Τα ξωτικά της καλοσύνης
Οι Νηρηίδες ήταν πάντα πρόθυμες να συμπαρασταθούν στους ήρωες και να βοηθήσουν τους θεούς στις απρόσμενες περιπέτειές τους. Κατά την διάρκεια της Αργοναυτικής εκστρατείας κολυμπούσαν όλο χάρη δίπλα στην Αργώ, φροντίζοντας ώστε το μυθικό πλοίο του Ιάσονα να περάσει με ασφάλεια και δίχως να τσακίσει το σκαρί του στις Πλαγκτές Πέτρες. Επίσης εκείνες ήταν που συνόδεψαν την Ευρώπη στο αναγκαστικό ταξίδι της από την Παλαιστίνη στην Κρήτη, μετά την απαγωγή της από τον ερωτοχτυπημένο Δία. Κι όταν κάποτε θυμωμένη η Ήρα πέταξε από τον ουρανό τον Ήφαιστο, οι κόρες του Νηρέα τον έπιασαν στην αγκαλιά τους και τον κράτησαν κοντά τους εννέα ολόκληρα χρόνια. Την ίδια καλή τύχη είχε και ο θεός Διόνυσος, που από τον τρόμο του είχε πέσει στην θάλασσα μόλις ο βασιλιάς Λυκούργος τον έδιωξε από την Νύσα μαζί με τις Νύμφες που στοργικά τον μεγάλωναν. Ως προσωποποίηση της απλόχερης κι άδολης καλοσύνης οι Νηρηίδες έγιναν για την τέχνη και την ποίηση ένα αγαπημένο θέμα. Οι αρχαίοι καλλιτέχνες τις αναπαρίσταναν με ανθρώπινη μορφή και μακριά διαφανή φορέματα, όμως κατά την διάρκεια των Αλεξανδρινών χρόνων υπερίσχυσε η τάση να τις ζωγραφίζουν σχεδόν γυμνές. Γιατί άλλωστε να κρύψει κανείς τόση ομορφιά, έστω και κάτω από ένα πανάλαφρο χαριτωμένο ρούχο;

Η σωτήρια παρέμβαση
Τα ονόματα των θυγατέρων του Νηρέα μας είναι σήμερα γνωστά, πλην όμως με τρόπο που δεν επιτρέπει την πλήρη ταυτοποίηση: Ο Ησίοδος στην «Θεογονία» του μας κληροδότησε 51 ονόματα, ο Απολλόδωρος 45, ο Υγίνος κάποια άλλα κι ο μεγάλος Όμηρος στην σκηνή του θρήνου του Αχιλλέα στην «Ιλιάδα» για τον χαμό του Πάτροκλου (ραψωδία Σ) αναφέρει ονομαστικά 33 από αυτές. Η παράθεση των ονομάτων τους μας αποκαλύπτει και τους κυριότερους από τους ρόλους τους στην καθημερινή ζωή της θάλασσας: Πρωθώ (που προωθούσε τα πλοία), Δυναμένη-Σαώ (που έσωζαν όσους κινδύνευαν να πνιγούν στο πέλαγος), Δεξαμένη (υποδοχή σε μια σωτήρια αγκαλιά), Ποντοπόρεια-Ευπόμπη-Φέρουσα (που πήγαιναν με το νερό και τον αέρα τα καράβια μακριά), Γαλήνη-Κυμώ-Κυματολήγη (που ηρεμούσαν τα κύματα), Ευπλωτώ (που φρόντιζε το ταξίδι να είναι ήσυχο και σε καλά νερά), Ευλιμένη (που μεριμνούσε για την εξεύρεση του κατάλληλου λιμανιού). Οι καλές τους υπηρεσίες ανταμείβονταν με μια ευρύτατα διαδεδομένη λατρεία, σε όλα τα ελληνικά νησιά και τους παράλιους τόπους. Τον ίδιο σεβασμό απολάμβαναν επίσης και σε παραποτάμιες περιοχές, αφού τα νερά που τις διέτρεχαν κατέληγαν και αυτά στην θάλασσα. Η μητέρα του Αχιλλέα και η γυναίκα του Ποσειδώνα λατρεύονταν σε σχέση με τις υπόλοιπες αδελφές τους περισσότερο προνομιακά σε αρκετά μέρη, λόγω και του ξεχωριστού τους ρόλου ως σύζυγοι ισχυρών βασιλιάδων και θεών.

Επιβίωση…
Και μην φανταστείτε πως ο μύθος των Νηρηίδων είναι πια ολότελα χαμένος. Στην σύγχρονη (ή έστω πρόσφατη) ελληνική λαϊκή παράδοση οι κόρες του βυθού υπάρχουν ακόμη, μαγευτικά όμορφες πάντα και γνωρίζουσες του μέλλοντος τα μυστικά. Μακάρι στους πλόες σας κάποτε να αξιωθείτε να τις δείτε να κολυμπούν πλάι στο σκάφος σας και να τις ακούσετε να τραγουδούν, πλαταγίζοντας με χάρη την ιχθυόμορφη ουρά τους: Αν εσάς επιλέξουν να πλησιάσουν μέσα στο πέλαγος οι πολυθρύλητες Γοργόνες, να ξέρετε πως το ταξίδι σας είναι προορισμένο να ολοκληρωθεί με ασφάλεια και ηρεμία.