Από την παράνομη προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας το 2014 και τη συνεχιζόμενη στρατιωτική της επίθεση κατά της Ουκρανίας, η Ρωσία διεξάγει μια διαρκή και συντονισμένη κρατικά ελεγχόμενη εκστρατεία παραπληροφόρησης με στόχο τον ρωσικό πληθυσμό, τις γειτονικές χώρες της Ρωσίας, την Ευρωπαϊκή Ένωση και όχι μόνο, με σκοπό κυρίως τον επηρεασμό της κοινής γνώμης.
Υποστηριζόμενες από τα ελεγχόμενα από το κράτος μέσα ενημέρωσης και από ένα ευρύτερο επικοινωνιακό «οικοσύστημα» υπέρ του Κρεμλίνου, οι ρωσικές αρχές δεν φείδονται προσπαθειών για να δυσφημίσουν την Ουκρανία, να την παρουσιάσουν ως απειλή για την παγκόσμια ασφάλεια και να επιτεθούν στη διεθνή κοινότητα για την υποστήριξη της ουκρανικής ανεξαρτησίας εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της. Η ρωσική εκστρατεία έχει επίσης στοχοποιήσει άμεσα τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων φορέων, ιδίως του ΝΑΤΟ, παρουσιάζοντάς τους λανθασμένα ως δήθεν επιθετικές απειλές κατά των «νόμιμων» ανησυχιών ασφαλείας της Ρωσίας. Η πρόσφατη στρατιωτική ενίσχυση της Ρωσίας, η οποία ξεκίνησε την άνοιξη του 2021 στα ουκρανικά σύνορα και στην παράνομα προσαρτημένη χερσόνησο της Κριμαίας, έχει απλώς εντείνει αυτό το μπαράζ παραπληροφόρησης. Σε αυτή την επισκόπηση, εξετάζουμε τους πιο διαδεδομένους και επικίνδυνους μύθους (συχνά και τα ξεκάθαρα ψέματα) που σχετίζονται με τη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας.
Μύθος 1: Οι τρέχουσες εντάσεις είναι αποτέλεσμα της επίμονης επιθετικής συμπεριφοράς της Ουκρανίας και των συμμάχων της στη Δύση. Η Ρωσία δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να υπερασπίζεται τα νόμιμα συμφέροντά της και δεν ευθύνεται για τη σύγκρουση αυτή.
Με την παράνομη προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας και τη διάπραξη πράξεων ένοπλης επίθεσης κατά της Ουκρανίας, η Ρωσία, ένα από τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, παραβίασε τουλάχιστον 12 διεθνείς και διμερείς συνθήκες. Σε αυτές περιλαμβάνονται ο Χάρτης του ΟΗΕ, η Τελική Πράξη του Ελσίνκι και ο Χάρτης των Παρισίων, οι οποίες εγγυώνται την κυρίαρχη ισότητα και την εδαφική ακεραιότητα των κρατών, το απαραβίαστο των συνόρων, την αποχή από την απειλή ή τη χρήση βίας και την ελευθερία των κρατών να επιλέγουν ή να αλλάζουν τις ρυθμίσεις ασφαλείας τους. Οι ενέργειες της Ρωσίας που υπονομεύουν και απειλούν την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, ιδίως στο Ντονμπάς, είναι παράνομες. Συνεχίζουν να απειλούν την ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας στον πυρήνα της και θέτουν σε κίνδυνο τη διεθνή τάξη που βασίζεται σε κανόνες. Η επιθετικότητα της Ρωσίας έχει σκοτώσει περίπου 14.000 Ουκρανούς και έχει τραυματίσει πολύ περισσότερους. Η σύγκρουση έχει επίσης εκτοπίσει περισσότερους από 1,5 εκατ. κατοίκους (εσωτερικά εκτοπισμένους) από τη χερσόνησο της Κριμαίας και την ανατολική Ουκρανία.
Μύθος 2: Η κατάσταση στην Ουκρανία προκάλεσε αυτή τη σύγκρουση. Υπάρχουν αποδείξεις ότι η Ουκρανία διαπράττει φρικαλεότητες εναντίον του ρωσόφωνου πληθυσμού της στα ανατολικά της χώρας. Η Ρωσία πρέπει να παρέμβει, όχι μόνο επειδή η Ουκρανία και η Ρωσία είναι «ένα έθνος». Η Ουκρανία απλώς ανήκει στην «προνομιακή σφαίρα επιρροής» της Ρωσίας.
Για να κινητοποιήσουν την εγχώρια υποστήριξη για τη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας, τα ρωσικά ελεγχόμενα από το κράτος μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να διασύρουν την Ουκρανία, κατηγορώντας την για υποτιθέμενη γενοκτονία στην ανατολική Ουκρανία, κάνοντας αβάσιμους παραλληλισμούς με τον ναζισμό και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατασκευάζοντας ιστορίες που στόχο έχουν να επηρεάσουν αρνητικά το κοινό. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις τέτοιων κατασκευασμένων ιστοριών, που απεικονίζονται καλύτερα από το διάσημο παράδειγμα ενός ρωσικού τηλεοπτικού ρεπορτάζ, το οποίο κατηγορεί τις ουκρανικές δυνάμεις ότι σταύρωσαν ένα νεαρό αγόρι στην ανατολική Ουκρανία στην αρχή της σύγκρουσης. Οι ελεγκτές γεγονότων έσπευσαν να αποδείξουν ότι η ιστορία ήταν εξ ολοκλήρου επινοημένη. Παρόμοιες ιστορίες συνεχίζουν να παράγονται. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι οι ρωσόφωνοι ή οι εθνοτικά Ρώσοι κάτοικοι στην ανατολική Ουκρανία αντιμετωπίζουν διώξεις (πόσο μάλλον γενοκτονία) από τις ουκρανικές αρχές. Αυτό έχει επιβεβαιωθεί σε εκθέσεις που δημοσιεύθηκαν από το Συμβούλιο της Ευρώπης, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τον ΟΑΣΕ.
Ο συχνά χρησιμοποιούμενος ισχυρισμός ότι η Ουκρανία και η Ρωσία είναι «ένα έθνος» είναι ένας από τους παλαιότερους και πιο βαθιά ριζωμένους μύθους που χρησιμοποιούνται εναντίον της πρώτης. Ακόμη και από μια μακροπρόθεσμη ιστορική προοπτική, το επιχείρημα αυτό δεν ευσταθεί. Ενώ έχουν κοινές ρίζες που χρονολογούνται από την Κιεβάν Ρους, η οποία υπήρχε από τον 9ο αιώνα έως τα μέσα του 13ου αιώνα, απλώς δεν είναι αληθές το επιχείρημα ότι 800 χρόνια αργότερα οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι είναι ένα έθνος. Παρά τις μακρές περιόδους ξένης κυριαρχίας, η Ουκρανία έχει ισχυρή εθνική κουλτούρα και ταυτότητα και είναι μια κυρίαρχη χώρα. Η έννοια ενός πανρωσικού έθνους χωρίς πολιτικά σύνορα είναι ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα που χρονολογείται από την αυτοκρατορική εποχή και έχει χρησιμοποιηθεί ως μέσο υπονόμευσης της ουκρανικής κυριαρχίας. Από το 2014, η ρωσική κυβέρνηση έχει καλλιεργήσει αυτόν τον μύθο, σε μια προσπάθεια να εκλογικεύσει και να δικαιολογήσει τη στρατιωτική της επίθεση εναντίον της Ουκρανίας.
Οι έννοιες των «σφαιρών επιρροής» δεν έχουν θέση στον 21ο αιώνα. Όπως όλα τα κυρίαρχα κράτη, η Ουκρανία είναι ελεύθερη να καθορίσει τη δική της πορεία, τις εξωτερικές πολιτικές και συμμαχίες της και τις πολιτικές ασφαλείας της, καθώς και τη συμμετοχή της σε διεθνείς οργανισμούς και στρατιωτικές συμμαχίες. Για να προωθήσουν την ιδέα ότι η Ουκρανία ανήκει στη «σφαίρα επιρροής» της Ρωσίας, οι ρωσικές αρχές και τα ελεγχόμενα από το κράτος μέσα ενημέρωσης ισχυρίζονται συχνά ότι η Ουκρανία δεν είναι πραγματικό κράτος. Η ρωσική προπαγάνδα που χρηματοδοτείται από το κράτος προσπαθεί να παραποιήσει την ιστορία, προκειμένου να νομιμοποιήσει την ιδέα ότι η Ουκρανία ανήκει στη φυσική σφαίρα συμφερόντων της Ρωσίας.
Μύθος 3: Σε κάθε περίπτωση, η Ουκρανία πρέπει να στραφεί προς τη Ρωσία, επειδή η ΕΕ και η Δύση δεν ενδιαφέρονται για τη χώρα και την έχουν εγκαταλείψει.
Η Ουκρανία έχει εξελιχθεί σε έναν από τους στενότερους εταίρους της ΕΕ, μια σχέση που εδραιώθηκε τα τελευταία χρόνια με τη Συμφωνία Σύνδεσης ΕΕ-Ουκρανίας και τη Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών. Σήμερα, η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ουκρανίας, αντιπροσωπεύοντας πάνω από το 40% του εμπορίου της. Η ΕΕ υποστηρίζει ένα ευρύ φάσμα προγραμμάτων στην Ουκρανία στο πλαίσιο της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης της ΕΕ, ενώ στηρίζει την χώρα στην εφαρμογή του μεταρρυθμιστικού της προγράμματος. Από το 2014, η ΕΕ έχει χορηγήσει στην Ουκρανία 17 δις ευρώ σε δάνεια και επιχορηγήσεις. Από το 2014 η ΕΕ υποστηρίζει σταθερά την κυριαρχία, την εδαφική ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της και έχει επιβάλει περιοριστικά μέτρα κατά της Ρωσίας για την εσκεμμένη αποσταθεροποίηση της Ουκρανίας, μεταξύ άλλων στη χερσόνησο της Κριμαίας. Η ΕΕ υποστηρίζει επίσης την Ουκρανία στην ενίσχυση της ανθεκτικότητάς της στην παραπληροφόρηση και τις επιθέσεις στον κυβερνοχώρο.
Μύθος 4: Για την τρέχουσα κρίση φταίνε το ΝΑΤΟ και η Δύση. Αν είχαν τηρήσει την υπόσχεσή τους να μην διευρύνουν τη συμμαχία, η Ρωσία δεν θα αισθανόταν απειλή.
Μια τέτοια υπόσχεση δεν δόθηκε ποτέ, ούτε ζητήθηκε ποτέ από το ΝΑΤΟ. Ο τελευταίος σοβιετικός ηγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αρνήθηκε τον ισχυρισμό αυτό σε συνέντευξή του το 2014, λέγοντας ότι «το θέμα της επέκτασης του ΝΑΤΟ δεν συζητήθηκε καθόλου και δεν τέθηκε εκείνα τα χρόνια. Το λέω αυτό με πλήρη υπευθυνότητα. Ούτε μία χώρα της Ανατολικής Ευρώπης δεν έθεσε το θέμα, ούτε καν μετά την παύση της ύπαρξης του Συμφώνου της Βαρσοβίας το 1991». Τα μέλη του ΝΑΤΟ δεν ανέλαβαν ποτέ καμία νομική δέσμευση να μην επεκτείνουν τη συμμαχία πέραν των συνόρων της ενωμένης Γερμανίας. Οι αποφάσεις σχετικά με την ένταξη μιας χώρας στο ΝΑΤΟ επαφίενται σε κάθε μεμονωμένο αιτούντα και στους σημερινούς 30 εταίρους-συμμάχους του. Κάθε κυρίαρχο κράτος μπορεί να επιλέξει την πορεία του και τα συνορεύοντα κράτη, όπως στην προκειμένη περίπτωση η Ρωσία, δεν έχουν δικαίωμα παρέμβασης.
Μύθος 5: Λόγω της επιθετικής επέκτασης του ΝΑΤΟ, η Ρωσία είναι πλέον περικυκλωμένη από εχθρούς και πρέπει να αμυνθεί.
Η Ρωσία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη γεωγραφικά χώρα του κόσμου, με πληθυσμό άνω των 140 εκατομμυρίων και διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες ένοπλες δυνάμεις με τον μεγαλύτερο αριθμό πυρηνικών όπλων. Είναι παράλογο να παρουσιάζεται η Ρωσία ως μια χώρα υπό οξεία απειλή. Όσον αφορά τη γεωγραφία, λιγότερο από το ένα δέκατο έκτο των χερσαίων συνόρων της Ρωσίας είναι με μέλη του ΝΑΤΟ. Από τις 14 χώρες με τις οποίες συνορεύει η Ρωσία, μόνο πέντε είναι μέλη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Δεν υπάρχει επίσης κανένα επιχείρημα που να υποδηλώνει ότι η στρατιωτική βία είναι η μόνη λύση. Υπάρχουν αρκετοί διεθνείς οργανισμοί, διμερείς συμφωνίες και μορφές όπου η Ρωσία μπορεί να συμμετάσχει σε έναν συνεργατικό και ειρηνικό διάλογο, για παράδειγμα στο πλαίσιο του ΟΑΣΕ και σε καθεστώτα ελέγχου των εξοπλισμών. Η ΕΕ διατηρεί ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας με τη Ρωσία ως ολοκληρωμένο μέρος της πολιτικής της ΕΕ γι αυτήν, η οποία αποτελείται από πέντε κατευθυντήριες αρχές. Δεν υπάρχει έλλειψη καθιερωμένων μορφών επικοινωνίας. Ωστόσο, ως κυρίαρχη χώρα, η Ουκρανία έχει κάθε δικαίωμα να επιλέγει τις πολιτικές και τις συμμαχίες της. Η άποψη ότι η Ρωσία θα πρέπει να έχει δικαίωμα βέτο στις κυρίαρχες αποφάσεις της Ουκρανίας είναι αβάσιμη. Από την άποψη αυτή, ούτε η ΕΕ ούτε το ΝΑΤΟ ισχυρίζονται ότι έχουν δικαίωμα βέτο στο ποια κράτη μπορούν να είναι μέλη του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), επειδή η ΕΕ και το ΝΑΤΟ δεν είναι συμβαλλόμενα μέρη της εν λόγω συνθήκης.
Μύθος 6: Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία δεν ευθύνεται για τις τρέχουσες εντάσεις στην Ουκρανία. Η Ουκρανία έχει παραβιάσει σκόπιμα τις συμφωνίες του Μινσκ και η Δύση την εξοπλίζει περαιτέρω. Η Ρωσία πρέπει να αντιδράσει υπερασπιζόμενη τα σύνορά της. Η πρόκληση προέρχεται από τη Δύση.
Στην πραγματικότητα, είναι η Ρωσία που συγκέντρωσε 140.000 στρατιώτες και εξοπλισμό στα σύνορα της Ουκρανίας, περιλαμβανομένης της παράνομα προσαρτημένης χερσονήσου της Κριμαίας. Η Ρωσία είναι συμβαλλόμενο μέρος των συμφωνιών του Μινσκ και αυτά είναι τα πιο πρόσφατα επίσημα έγγραφα στα οποία έχει επιβεβαιώσει την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας. Ωστόσο, δεν έχει εκπληρώσει από την πλευρά της την εφαρμογή των συμφωνιών του Μινσκ. Η ρωσική πλευρά και οι πληρεξούσιοί της δεν έχουν εφαρμόσει κατάπαυση του πυρός, δεν έχουν αποσύρει όλα τα βαρέα όπλα, δεν έχουν εφαρμόσει την ανταλλαγή πολιτικών κρατουμένων και δεν έχουν διασφαλίσει την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας βάσει ενός διεθνούς μηχανισμού. Αντιθέτως, η Ρωσία ενισχύει τους παράνομους ένοπλους σχηματισμούς στην ανατολική Ουκρανία. Επίσης, δεν επιτρέπει επίσης την απρόσκοπτη πρόσβαση των παρατηρητών της SMM του ΟΑΣΕ στα σύνορα Ουκρανίας-Ρωσίας, όπου η πολύ περιορισμένη αποστολή παρακολούθησης διακόπηκε λόγω ρωσικού βέτο το καλοκαίρι του 2021. Χωρίς την πλήρη εφαρμογή της κατάπαυσης του πυρός, την απόσυρση των βαρέων όπλων, καθώς και την άδεια για την πρόσβαση της αποστολής παρακολούθησης του ΟΑΣΕ σε όλα τα εδάφη, είναι δύσκολο να συζητηθεί η εφαρμογή των πολιτικών μερών του Μινσκ ΙΙ. Παρ’ όλα αυτά, η Ουκρανία εφάρμοσε όσα περισσότερα από τα συμφωνηθέντα στο Μινσκ μπορούν λογικά να γίνουν, ενώ δεν έχει τον έλεγχο του εδάφους και ασχολήθηκε με κάθε σημείο. Το 2014 πέρασε και παρέτεινε με ανανεώσεις τη νομοθεσία για το ειδικό καθεστώς και την αμνηστία, ενώ προετοίμασε σχέδιο νόμου για τις τοπικές εκλογές. Η Ουκρανία ψήφισε συνταγματικές τροποποιήσεις για να παράσχει μεγαλύτερη αυτονομία στα εδάφη που βρίσκονται σήμερα εκτός του ελέγχου της (2015).
Μύθος 7: Η ΕΕ σε κάθε περίπτωση είναι αδύναμη και άσχετη. Γιατί να μπει κάποιος στον κόπο να συνομιλήσει με αυτήν;
Το ρωσικό πολιτικό κατεστημένο έχει εργαστεί σκληρά για να πείσει τον κόσμο ότι η ΕΕ είναι αδύναμη και δεν ενδιαφέρεται για την προώθηση της διεθνούς ειρήνης. Οι Ρώσοι αξιωματούχοι και τα κρατικά μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν συστηματικά την ΕΕ ως άσχετη και ανίκανη να χειριστεί κρίσεις, είτε πρόκειται για τη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας, είτε για οποιοδήποτε άλλο διεθνές ζήτημα. Τον Ιανουάριο του 2022, ο υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ έφτασε στο σημείο να κατηγορήσει την ΕΕ για ανικανότητα. Το γεγονός ότι η Ευρώπη απολαμβάνει την ειρήνη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι αρκετή απόδειξη για να αντικρούσει αυτόν τον ισχυρισμό. Η ΕΕ, σε συντονισμό με τον ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ, τον ΟΑΣΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης, τα μέλη της G7 και άλλους διεθνείς εταίρους, έχει συμβάλει απτά στην ειρήνη και την ασφάλεια στην ευρύτερη ευρωπαϊκή περιοχή και πέραν αυτής, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας. Η ΕΕ είναι επίσης η μεγαλύτερη ολοκληρωμένη οικονομική ζώνη στον κόσμο και ο ισχυρότερος εμπορικός εταίρος της Ουκρανίας. Η φιλόδοξη συμφωνία σύνδεσης μεταξύ της ΕΕ και της Ουκρανίας φέρνει και τις δύο πιο κοντά, υποστηρίζοντας τις μεταρρυθμίσεις στην Ουκρανία, ανοίγοντας την ενιαία αγορά της ΕΕ, εναρμονίζοντας τους νόμους, τα πρότυπα και τους κανονισμούς σε διάφορους τομείς.
Απόδοση από την πρωτότυπη πηγή
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ουκρανία: O πόλεμος άρχισε πριν 100 χρόνια
