Σε μια σκηνή της εξαιρετικής ταινίας του Σπήλμπεργκ The Post, η πρωταγωνίστριά μας καταφθάνει στο χρηματιστήριο για την πανηγυρική έναρξη της συνεδρίασης κατά την οποία εισάγεται στο χρηματιστήριο η εταιρία της. Στις σκάλες είναι παρατεταγμένες οι γραμματείς. Όλες γυναίκες, ντυμένες στην τρίχα, με τακούνι, στενή φουστίτσα και όλα τα κομφόρ. Μόλις ανοίγει η πόρτα, εμφανίζονται τα «μεγάλα κεφάλια», οι «διευθυντές», τα «αφεντικά των γυναικών». Όλοι άνδρες. Με γραβάτες και σκούρα κουστούμια. Στην ίδια ταινία, που μεγάλο μέρος της εξελίσσεται στο newsroom της εφημερίδας Washington Post, βλέπουμε ελάχιστες γυναίκες δημοσιογράφους, καμία δε σε επιτελική θέση.
Στην απολύτως σχετική ταινία «Όλοι οι άνθρωποι του Προέδρου» του Αλαν Πάκουλα, που αφορά, στην ίδια εποχή (λίγα χρόνια αργότερα) και στην ίδια αίθουσα σύνταξης, οι δημοσιογράφοι Woodward και Bernstein σκαλίζουν την υπόθεση που αργότερα έγινε «Το Σκάνδαλο Watergate» σε ένα περιβάλλον απολύτως ανδροκρατούμενο. Κάποια στιγμή αποφασίζουν να χρησιμοποιήσουν μια γυναίκα στην έρευνά τους. Πώς; Της ζητούν να επικοινωνήσει με τον «πρώην» της, Ρεπουμπλικάνο που συμμετείχε στην Επιτροπή Επανεκλογής του Νίξον, προκειμένου να του αποσπάσει μια λίστα με ονόματα. Στην επόμενη σκηνή η γυναίκα-δημοσιογράφος πετάει στο γραφείο του Woodward το υψίστης σημασίας δημοσιογραφικό εύρημα, χάρη στο οποίο ξεμπλόκαρε η έρευνα. Πώς το απέσπασε; Με δημοσιογραφική μαεστρία; ‘Η χρησιμοποίησε τις γυναικείες χάρες της; Προφανώς η ταινία δεν απαντά. Αυτό που ξέρουμε εμείς είναι ότι η συμμετοχή της γυναίκας στην εξέλιξη της δημοσιογραφικής έρευνας περιορίζεται στην απόσπαση ενός στοιχείου από μια δημοσιογράφο σε ρόλο γητευτή.
Από τότε έχουν περάσει σαράντα χρόνια. Σήμερα, στις ΗΠΑ, ενώ τα 2/3 των φοιτητών δημοσιογραφίας είναι γυναίκες, στο χώρο εργασίας η αναλογία είναι ακριβώς αντίστροφη: τα 2/3 των εργαζόμενων δημοσιογράφων είναι άνδρες. Σε σχέση με τη δεκαετία του 70 υπάρχει μια κάποια βελτίωση, εκεί που το χάσμα, όμως, παραμένει τεράστιο είναι στην ιεραρχία και στις αμοιβές. Μόλις προ ολίγων ημερών, η επί 30 χρόνια δημοσιογράφος του BBC Carrie Gracie, επικεφαλής «κινεζικών θεμάτων» και συμπαρουσιάστρια του καθημερινού talk show “Today”, δημοσιοποίησε επιστολή της στην οποία κατηγορεί το BBC για συστηματικές διακρίσεις εις βάρος των γυναικών. Το καλοκαίρι του 2017 το BBC αναγκάστηκε να δημοσιοποιήσει τις αμοιβές των στελεχών του που υπερβαίνουν τις 150.000 στερλίνες. Η συντριπτική πλειονότητα ήταν άνδρες, ενώ στους 4 επικεφαλής των Διεθνών, οι δύο άνδρες λαμβάνουν μισθούς ως και 50% υψηλότερους από τις δυο γυναίκες, κάνοντας την ίδια ακριβώς δουλειά. Η Gracie λοιπόν, που μιλάει Mandarin, με τεράστια διαδρομή στη δημοσιογραφία και καταπληκτικό βιογραφικό κατήγγειλε τον οργανισμό στον οποίο εργάζεται επί 30 χρόνια, για «συστημικές διακρίσεις». Δεν πέρασαν ούτε δύο μέρες από την επιστολή της αλλά και το κύμα υποστήριξης προς το πρόσωπό της και υπήρξε παρέμβαση από την Επιτροπή Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Μεγάλης Βρετανίας, στην οποία θα ζητηθούν εξηγήσεις από το BBC. Βεβαίως, εξακολουθούμε να «ζηλεύουμε» το BBC σε ό,τι αφορά τους κανόνες δεοντολογίας που τηρήθηκαν στη δημοσιογραφική κάλυψη αυτής της ιστορίας. Σκεφτείτε ότι το ίδιο το BBC φιλοξένησε την επιστολή της υπαλλήλου του, τις αντιδράσεις που προκλήθηκαν, τη –μη- απάντηση του Οργανισμού καθώς και τη συνέχεια της ιστορίας, που εξελίσσεται τώρα που μιλάμε. Αναλογιστείτε κάτι ανάλογο στην Ελλάδα!
Στην Ελλάδα, στο σύνολο των Πανεπιστημίων, την τελευταία δωδεκαετία, είχαμε 350.179 πτυχιούχους από τους οποίους οι 125.530 είναι άνδρες και οι 224.649 γυναίκες. Δηλαδή, έχουμε 99.119 περισσότερες γυναίκες πτυχιούχους έναντι των αντρών. Δείτε όμως, πώς εξελίσσονται ακαδημαϊκά οι άνδρες και οι γυναίκες:
Ενώ τα δύο τρίτα των προπτυχιακών φοιτητών είναι γυναίκες, ανεβαίνοντας βαθμίδα, οι άνδρες υπερτερούν. Το χειρότερο όμως είναι το ποιοτικό χαρακτηριστικό. Δηλαδή το είδος των σπουδών που προσελκύουν άνδρες και γυναίκες:
Για κάποιον λόγο η «γαλλικού» θα είναι πάντα γυναίκα, όπως και η νηπιαγωγός, ενώ οι θετικές επιστήμες θα έχουν ως κύριο φορέα τους άνδρες. Εκατό και πλέον χρόνια μετά το πρώτο Βραβείο Νομπέλ της Μαρίας Κιουρί, η παρουσία των γυναικών σε ερευνητικά κέντρα και σε καθηγητικές θέσεις στα πανεπιστήμια είναι ισχνή. Ο αποκλεισμός των γυναικών από τις επιστήμες δεν οφείλεται μόνο σε κάποιους άνωθεν ή εκ μέρους των ανδρών επιβεβλημένους καταναγκασμούς αλλά και σε εσωτερικευμένες απαγορεύσεις και επιλογές που συνδέονται με αξίες προσδιορισμένες ιστορικά που ορίζουν τη «θηλυκότητα».
Μέσα στον 20ό αιώνα καταγράφονται μεγάλες αλλαγές ως προς τη θέση των γυναικών τόσο στη δημόσια σφαίρα, με τα πολιτικά δικαιώματα και τη μαζική είσοδο στην αγορά εργασίας, όσο και στην ιδιωτική, με τον εκδημοκρατισμό της οικογένειας και τις αλλαγές στις ερωτικές σχέσεις. Παρ’ ότι οι γυναίκες έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα με τους άνδρες, η εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική είναι περιορισμένη. Επίσης, λιγότερες γυναίκες κατέχουν μεταπτυχιακά και διδακτορικά διπλώματα και ένα πολύ μικρό αναλογικά ποσοστό κατέχει υψηλές θέσεις σε ερευνητικά και πανεπιστημιακά ιδρύματα. Ο χώρος της επιστήμης παρέμεινε ανδρικό οχυρό.
Στη Γαλλία, που διαθέτουμε στοιχεία παρατηρούμε ότι παρ’ ότι στο λύκειο τα κορίτσια αποτελούν το 43% των μαθητών των δεσμών επιστημονικής κατεύθυνσης, το ποσοστό τους, τόσο στα μαθήματα προετοιμασίας για την εισαγωγή στις επιστημονικές σχολές όσο και μέσα στα πανεπιστήμια, εξαρτάται από τον κλάδο: αποτελούν πλειονότητα στην Ιατρική, στη Φαρμακευτική και στις επιστήμες της ζωής, αλλά μόνο το 34% στις επιστήμες της ύλης και το 19% στις επιστήμες της μηχανικής. Το ένα τέταρτο των πτυχίων μηχανολόγων/μηχανικών απονέμονται σήμερα σε γυναίκες, όμως μόνο το 14% των εισαχθέντων στην Ecole Polytechnique είναι γυναίκες. Στις επιστημονικές πανεπιστημιακές σχολές ένα τέταρτο των λεκτόρων και 10% των καθηγητών είναι γυναίκες, με το τελευταίο ποσοστό να έχει εξελιχθεί ελάχιστα τα τελευταία 20 χρόνια.
Στη Μεγάλη Βρετανία, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, η δημοσιογραφία είναι κατά 94% «λευκή» και κατά 54% «ανδρική» υπόθεση. Στις ΗΠΑ, στα newsrooms τα 2/3 είναι άνδρες. Αρχισυντάκτες και Διευθυντές Σύνταξης ήταν άνδρες κατά 65%! Και όλα αυτά ενώ στο σύνολο του αμερικανικού εργατικού δυναμικού οι γυναίκες υπερτερούν (51.5%). Ο κατά τα άλλα «προοδευτικός» Independent, σύμφωνα με στοιχεία πενταετίας είχε δημοσιογραφικό προσωπικό με αναλογία μία γυναίκα ανά τέσσερις άνδρες. Στις 8 από τις 10 βρετανικές εφημερίδες οι άνδρες δημοσιογράφοι είναι διπλάσιοι από τις γυναίκες.
Με εξαίρεση τις ευρωπαϊκές χώρες του Βορρά, η σχετικά πρόσφατη αναγνώριση του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες δεν οδήγησε σε σημαντική αύξηση της εκπροσώπησής τους στα πολιτικά κέντρα εξουσίας. Στο ελληνικό κοινοβούλιο υπάρχουν μόνο 54 γυναίκες από το σύνολο των 300 βουλευτών. Και θυμίζω ότι στις τελευταίες εκλογές είχαμε λίστα, που σημαίνει ότι μιλάμε για κεντρικές αποφάσεις των κομμάτων. Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στα κέντρα αποφάσεων δεν οφείλεται μόνο σε θεσμικούς παράγοντες, αλλά και σε αίτια που συνδέονται με τη ποιότητα της δημοκρατίας, την πολιτική κουλτούρα, τη θρησκεία και τις κοινωνικές προσδοκίες. Σε χώρες με καλά θεμελιωμένα δημοκρατικά και κοινωνικά συστήματα, όπως οι Σκανδιναβικές, το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες αναγνωρίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και σήμερα παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά εκπροσώπησης γυναικών στον κόσμο. Αντίθετα, σε χώρες με μακρόχρονη ιστορία απολυταρχικών ή συντηρητικών καθεστώτων, τα ποσοστά των γυναικών στα δημόσια αξιώματα είναι πολύ χαμηλά.
Πίσω στα Seventies
Στα μέσα της δεκαετίας του ’70, στις ΗΠΑ, έγιναν κάποια πρώτα βήματα «εξίσωσης» των αμοιβών ανδρών και γυναικών. Το 1974 δημοσιοποιήθηκαν οι μισθοί των δημοσιογράφων των New York Times. Μόλις οι γυναίκες διαπίστωσαν αυτό που φανταζόμαστε (60 δολάρια περισσότερα την εβδομάδα έπαιρνε ένας άνδρας από την ομόβαθμή του γυναίκα) έκαναν μήνυση στην εταιρία για διακρίσεις με βάση το φύλο. Ως το 1977 η ψαλίδα άνοιξε στα 100 δολάρια την εβδομάδα, σε σημερινά μεγέθη δηλαδή, περίπου 400 δολάρια! Και στην τότε περίπτωση των Times και στη σημερινή του BBC οι διοικήσεις προέβησαν σε διαβεβαιώσεις. Αλλά μόνο σε αυτές.
Σήμερα, το 62% των δημοσιογραφικών υπογραφών είναι ανδρικές σε εφημερίδες, τηλεόραση, πρακτορεία αλλά και online, ενώ το 84% των βραβείων Pulitzer, έχουν απονεμηθεί σε άνδρες τα τελευταία 100 χρόνια, σύμφωνα με πολύ πρόσφατη έρευνα. Γυναίκες διευθύνουν μόνο τρεις από τις 25 μεγάλες εφημερίδες των ΗΠΑ και μόνο μια από τις 25 μεγαλύτερες εφημερίδες διεθνώς. Ο αριθμός αυτός μάλιστα έχει μειωθεί τα τελευταία 10 χρόνια. Ο κύκλος ενός συστημικού ρατσισμού, σεξισμού και αποκλεισμού συνεχίζεται. Και τα τελευταία χρόνια, που ενέσκηψε η κρίση και μειώθηκαν οι προϋπολογισμοί, οι πρώτοι χαμένοι είναι οι γυναίκες και οι μειονότητες. Μόλις το 2.5% των δημοσιογράφων στην Αμερική είναι μαύρες γυναίκες! Η δημοσιογραφία πρέπει να λύσει μια σειρά από προβλήματα. Ένα από αυτά είναι και η υποεκπροσώπηση των γυναικών.
