Το πολύγλωσσο έργο Διεθνής Ψηφιακή Ηλεκτρονική Έκδοση για την Παιδεία στα Μέσα (Digital International Media Literacy e-Book – DIMLE) που εμπνεύστηκε και συντονίζει ο Art Silverblatt, καθηγητής επικοινωνιών και δημοσιογραφίας στο Webster University, είναι “ειδικά σχεδιασμένο για να προσφέρει μια διεθνική ποσοτική προσέγγιση στη μελέτη της «παιδείας στα μέσα» (media literacy) και την προώθηση της διεθνούς συνέργειας στο ερευνητικό αυτό πεδίο”. Σύμφωνα με την αρχική διαπίστωση του project, δύο βασικά κωλύματα διεθνώς είναι η απουσία:
(α) ενός ξεκάθαρου και πρακτικού, διεθνώς αναγνωρισμένου, πλαισίου εφαρμογής για την παιδεία στα μέσα, που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να μοιραστεί διαπολιτισμικά από διάφορους παράγοντες (κοινωνία των πολιτών, εγχώριες κοινότητες, κοινωνικές μειονότητες, ακαδημαϊκό χώρο, MKO, φορείς ΜΜΕ, διακυβερνητικούς οργανισμούς, κυβερνήσεις), και (β) των σχετικών πολιτιστικών και εκπαιδευτικών πηγών και αναφορών για την παιδεία στα μέσα, που να απευθύνονται σε ένα παγκόσμιο κοινό.”
Σε μια εποχή όπου η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας κάνει την έρευνα, τα παραδείγματα, τις μελέτες και τις στατιστικές για τα σχετικά ζητήματα πολύ γρήγορα να φαίνονται ξεπερασμένα και εκτός επικαιρότητας, το DIMLE καλεί εμπειρογνώμονες από όλο τον κόσμο να εργαστούν συλλογικά για να εμπλουτίσουν την ηλεκτρονική έκδοση του βιβλίου στις χώρες τους, με σύγχρονο, επικαιροποιημένο, και σχετικό πολιτισμικά και πλαισιακά περιεχόμενο.
Σε αυτό το πνεύμα, τον Ιούνιο 2016 το DIMLE συμπληρώθηκε με μια σημαντική προσθήκη στα Ελληνικά, το σύγγραμα “ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Σηµεία – Κλειδιά για την Ερµηνεία των Μηνυµάτων των Μέσων” από τους Art Silverblatt και Ειρήνη Ανδριοπούλου .
Όπως σημειώνεται στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης “την τελευταία 15ετία η «παιδεία στα µέσα» έχει πλέον διευρυνθεί και αυτονοµηθεί από το στενό ακαδηµαϊκό πλαίσιο ενός συναφούς µε τα ΜΜΕ και τις παιδαγωγικές επιστήµες γνωστικού αντικειµένου. Η µαζική και εξατοµικευµένη παραγωγή και κατανάλωση οπτικοακουστικών και ψηφιακών προϊόντων στη νέα εποχή της πληροφορίας έχει προκαλέσει ανατροπές στον τοµέα των µέσων επικοινωνίας και της ψηφιακής σύγκλισης. Στην Ευρώπη, νέοι παίκτες από το χώρο των γραµµικών και µη-γραµµικών υπηρεσιών και την αγορά των ΜΜΕ αναλαµβάνουν ολοένα και πιο ενεργό ρόλο, µετατοπίζοντας το ενδιαφέρον σε οικείες νόρµες και πρακτικές λειτουργίας προς µια Ενιαία Ψηφιακή Αγορά (Digital Single Market). Σε διεθνές επίπεδο, τα µέσα επικοινωνίας είναι πλέον προσιτά σε µεγάλα τµήµατα του πληθυσµού µέσα από ποικίλες πλατφόρµες περιεχοµένου και πολυτροπικά κείµενα. Ο µέχρι πρότινος, θεατής-χρήστης των µέσων µεταµορφώνεται σε ένα δυναµικό παραγωγό-καταναλωτή των µιντιακών προϊόντων (pro-sumer) µε ευρεία συµµετοχή στη δηµιουργία περιεχοµένου στο διαδίκτυο (user generated content, blogs, social media) και αποτέλεσµα το «πληροφοριακό νέφος» που εύστοχα περιέγραψε ο Shenk (1997) αναφερόµενος στις πρώιµες διόδους της πληροφορίας. Αυτή η υπερπληθώρα περιεχοµένου και πληροφοριών οδηγεί στο εύλογο ερώτηµα του «πως διαχειρίζεται ο χρήστης την πληροφορία σήµερα;» «τι προσωπικές δικλείδες ασφαλείας δύναται να έχει και πως µπορεί να τις αποκτήσει;».”
Ειρήνη Ανδριοπούλου
Συναντήσαμε την Ειρήνη Ανδριοπούλου, συν-συγγραφέα και εθνικό εμπειρογνώμονα για την παιδεία στα μέσα στο Media Literacy Expert Group της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία έχει µακρόχρονη εμπειρία με τα δηµόσια ΜΜΕ, αρχικά στο Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων, κατόπιν στην ΕΡΤ Α.Ε. και εν συνεχεία -µέχρι και σήµερα- στη Γενική Γραµµατεία Ενηµέρωσης και Επικοινωνίας, τον καθ’ ύλην αρµόδιο φορέα για τα ΜΜΕ και την επικοινωνία στη χώρα μας, και συζητήσαμε πολλά σχετικά με την παιδεία στα μέσα, εστιάζοντας στην στάση της Ελληνικής Πολιτείας στο ζήτημα: Όσον αφορά στην παιδεία στα μέσα στην Ελλάδα, μας ενδιαφέρουν δύο γενικές προσεγγίσεις: αφενός η εκπαίδευση και η παιδεία στα μέσα στο πλαίσιο της τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης, που είναι στις αρμοδιότητες του Υπουργείου Παιδείας, καθορίζεται από τις πολιτικές που εκπονούνται στον διάλογο για την Παιδεία για τις διάφορες μορφές γραμματισμού στο ελληνικό σχολείο, όπου προτείνονται, μεταξύ άλλων, Στρατηγικοί Άξονες για την Εισαγωγή της Οπτικοακουστικής Εκπαίδευσης στο Σχολείο και για την Ψηφιακή Εκπαίδευση, και συμπληρώνεται και μέσω της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης. Αφετέρου, όσον αφορά τη δια βίου μάθηση σε ζητήματα παιδείας στα μέσα (media literacy) υπεύθυνη για τα ΜΜΕ είναι η Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, ΓΓΕΕ, του Υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης, που είναι ο εθνικός εκπρόσωπος για την οπτικοακουστική πολιτική της χώρας.
Το Υπουργείο Παιδείας προσεγγίζει την παιδεία στα μέσα στο πλαίσιο των τυπικών δεξιοτήτων της σχολικής εκπαίδευσης. Η παιδεία στα μέσα επικοινωνίας δεν αναγνωρίζεται ως αυτόνομο γνωστικό αντικείμενο, αλλά κυρίως ως διαθεματικό, στο πλαίσιο ad hoc σχολικών έργων. Το 2016 στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης για την συνολική μεταρρύθμιση του σχολείου τονίστηκε η ανάγκη για την ενσωμάτωση της παιδείας για τα μέσα στο πρόγραμμα σπουδών, αναγνωρίζοντας ότι τα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή του μαθητή σήμερα. Ωστόσο, δεν έχουν ανακοινωθεί κάποια συγκεκριμένα σχέδια. Παράλληλα, αρκετά ενεργή σε ζητήματα παιδείας στα μέσα, τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και τους μαθητές, είναι η Εκπαιδευτική Ραδιοτηλεόραση. Μέσα από μια πληθώρα έργων και συνεργασιών, όπως το MEDEANET, το European School Radio, τους διαγωνισμούς μαθητικών ταινιών, καθώς και μέσα από βραβεία, εργαστήρια και online υλικό, η Edu.TV έχει ενδυναμώσει την παρουσία της εστιάζοντας κυρίως στον ψηφιακό γραμματισμό και τις ΤΠΕ. Το 2016, ξεκίνησε μια συμφωνία με την ΕΡΤ Α.Ε., για την παραγωγή κοινών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά, έργο που εντάσσεται στο πλαίσιο της 3ης παραμέτρου του ορισμού της παιδείας στα μέσα της ΕΕ, που αφορά «στην παραγωγή περιεχομένου και την χρήση των μέσων για την ανάπτυξη επικοινωνιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων».
Η Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και Επικοινωνίας έχει ως κύριο καθήκον την προώθηση πολιτικών περί των οπτικοακουστικών μέσων και των μέσων ενημέρωσης στην Ελλάδα και την ΕΕ και, ως εκ τούτου προσεγγίζει την παιδεία στα μέσα επικοινωνίας ως δεξιότητα δια βίου μάθησης και προωθεί την ψηφιακή ένταξη για όλους τους πολίτες. Παρακολουθεί το κανονιστικό πλαίσιο, όπως η πρόσφατη αναθεώρηση της οδηγίας για τις Υπηρεσίες Οπτικοακουστικών Μέσων, AVMSD 2010/13/ΕΕ, και υποστηρίζει την ανάγκη αυτορύθμισης, ως μια δημόσια συνθήκη για τους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς και παρόχους υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων.
Σύμφωνα με την κυρία Ανδριοπούλου, η παιδεία στα μέσα μπαίνει τώρα δυναμικά στην ατζέντα σε όλες τις χώρες παγκοσμίως, ως μια κρίσιμη γνωστική δεξιότητα για τον 21ο αιώνα. Στην Ευρώπη, χώρες με προηγμένη πολιτική για την παιδεία στα μέσα είναι η Φινλανδία, η Ιρλανδία, η Γαλλία, η Πολωνία, το Βέλγιο και η Εσθονία, ενώ οι χώρες που υστερούν είναι η Αγγλία, η Ιταλία και η Ισπανία. Σε όλες τις χώρες, οι νέες τάσεις για τον 21ο αιώνα είναι η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης έναντι των μοντέλων κατανάλωσης πληροφοριών (πχ μέσω της οπτικοακουστικής παιδείας), η ειδησεογραφική παιδεία (news literacy), η συνετή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ο εντοπισμός των ψευδών ειδήσεων, η κριτική διαχείριση της πληροφορίας (information literacy), η δημιουργία περιεχομένου (contentcreation) και η δυνατότητα έκφρασης σε νέες ψηφιακές πλατφόρμες (πχ. ψηφιακή αφήγηση, media apps), η κινηματογραφική παιδεία και η παραγωγή UGC (user generated content) από παιδιά-χρήστες, η ενεργός “πολιτειότητα” (citizenship), ο κοινωνικός ακτιβισμός και η δημοκρατική έκφραση. Επίσης λαμβάνεται πλέον γενικότερη μέριμνα για Ανοικτές Εκπαιδευτικές Πηγές και όχι μόνο για την προώθηση των ΤΠΕ, καθώς και για μια Ενιαία Ψηφιακή Αγορά, η οποία θα συμπεριλαμβάνει παλαιούς και νέους παίκτες, όπως τους διαχειριστές των νέων μέσων, τους παρόχους περιεχομένου, τους ενδιάμεσους του διαδικτύου κ.ο.κ.
Επιπλέον, μια νέα διάσταση που εισάγεται στις συζητήσεις σε επίπεδο ευρωπαϊκών πολιτικών είναι και η εξειδικευμένη διαχείριση συγκεκριμένων φαινομένων στην χρήση των μέσων επικοινωνίας, όπως η καταπολέμηση της ρητορικής μίσους (hate speech) και του εξτρεμισμού στα νέα μέσα και τις πλατφόρμες τύπου YouTube. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει έτοιμη να αναλάβει ενεργό ρόλο υπογράφοντας συμφωνία με 4 παρόχους περιεχομένου (Facebook, Twitter, YouTube και Microsoft) σε ζητήματα που αφορούν στο «κατέβασμα» ρατσιστικού περιεχομένου από τις πλατφόρμες τους, στο πλαίσιο της αυτορύθμισης.
Όπως επισημαίνει η κυρία Ανδριοπούλου, ο Ουμπέρτο Έκο έλεγε ότι, πολύ σύντομα, η κοινωνία μας θα μοιραστεί (ή ήδη είναι διαμοιρασμένη) σε δύο κατηγορίες πολιτών: εκείνους που προσλαμβάνουν πληροφορία ως παθητικοί καταναλωτές και διαχειρίζονται άκριτα τα μέσα επικοινωνίας και εκείνους που είναι σε θέση να επιλέξουν και να επεξεργαστούν κριτικά την πληροφορία, προς όφελος δικό τους (αυτογνωσία) και της κοινωνίας (κοινωνιογνωσία). Το μέλλον αυτό είναι ήδη εδώ και και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον.
