Το Κόσοβο αποτελούσε πάντα «στόχο» της ρωσικής προπαγάνδας στα Βαλκάνια. Τα τελευταία όμως χρόνια έχει διαπιστωθεί κατακόρυφη αύξηση στη δημοσίευση ψευδών πληροφοριών- μέσω διαφόρων ειδησεογραφικών ιστοσελίδων- με βασικά «οχήματα» της Μόσχας να αποτελούν ωστόσο τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, Sputnik και Russia Today.
Η ρωσική «προπαγάνδα» έχει διττό ρόλο στην περίπτωση του Κοσόβου. Ο πρώτος είναι μέσω της παραπληροφόρησης να καταστεί το Κόσοβο στα μάτια της διεθνούς κοινότητας ως «αποτυχημένο κράτος» και ο δεύτερος να προκαλεί αναστάτωση και πολλές φορές πανικό στον σερβικό πληθυσμό, κυρίως του βόρειου Κοσόβου, πως η κυβέρνηση στην Πρίστινα αποτελεί «απειλή» για τη ζωή και το μέλλον τους.
Στην αγγλική έκδοση του Sputnik τη διετία 2015- 2017 είχαν δημοσιευθεί, βάσει της έρευνας που διενήργησε το Κosovar Center for Security Studies, KCSS τo 2017, ακριβώς 2,240 άρθρα με βασικό θέμα «το οργανωμένο έγκλημα στο Κόσοβο», την παρουσία Κοσοβάρων στις τάξεις του ISIS ως «απόρροια»- όπως διατείνονταν τα άρθρα – των νατοϊκών βομβαρδισμών εναντίον των Σέρβων.
Ήταν όμως ένα άρθρο στους New York Times το 2016 με τίτλο «Πώς οι Σαουδάραβες έχουν μετατρέψει το Κόσοβο σε γόνιμο έδαφος για το Ισλαμικό Κράτος, ISIS» που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης για να ενισχύσει την επιχειρηματολογία της Μόσχας περί «αποτυχημένου κράτους» όπως τονίζει η Lura Limani, ακτιβίστρια της κοινωνίας των πολιτών και δημοσιογράφος.
Έγινε ένα από τα βασικά «αφηγήματα» για μεγάλο χρονικό διάστημα τόσο του Sputnik, όσο και του Russia Today, αναφέρει η ίδια.
«Το πρόβλημα είναι πως το Κόσοβο δεν έχει κατορθώσει να αναπτύξεις τις πολιτικές εκείνες, που είναι απαραίτητες, για να εμποδίζουν τη ρωσική επιρροή και όποιες άλλες προκλήσεις θέτει η Ρωσία έναντι της χώρας σε διεθνές επίπεδο» διαπιστώνει η Lura Limani.
Συμπερασματικά, ο μόνος τρόπος για να «απαντηθούν» οι ψευδείς ειδήσεις σχετικά με την εικόνα του Κοσόβου στον κόσμο είναι είτε μέσω δηλώσεων αξιωματούχων της χώρας, είτε δημοσιευμάτων σε διεθνή μέσα ενημέρωσης, που όμως είναι αρκετά σπάνια.
Η «προπαγάνδα» του ISIS και η ευκαιρία για «παιδεία στα ΜΜΕ»
Το Κόσοβο ωστόσο υπήρξε «γόνιμο έδαφος» για την προπαγάνδα του Ισλαμικού Κράτους, ISIS παραδέχεται ο Kreshnik Gashi, επικεφαλής της ομάδας KRYPOMETËR και αρθρογράφος στο Prishtina Insight προσθέτοντας πως «ακόμα παλεύουμε με τις συνέπειες της στην κοινωνία μας».
Ο Kreshnink Gashi επίσης παραδέχεται ότι παρά τις επίπονες προσπάθειες των μέσων ενημέρωσης του Κοσόβου σε συνεργασία με την ομάδα BIRN δεν κατέστη ποτέ δυνατόν να αποκαλυφθεί η χρηματοδότηση αυτής της προπαγάνδας. «Σήμερα έχουμε τα εργαλεία, είμαστε πιο έμπειροι στο να αντιλαμβανόμαστε και να ξεχωρίζουμε τι είναι προπαγάνδα και ποιες είναι ψευδείς ειδήσεις» τονίζει ο Gashi. «Το 2010 όμως δημοσιεύονταν πληθώρα πληροφοριών μέσω ιστοσελίδων, αλλά και μέσων κοινωνικής δικτύωσης με κυριότερο το Facebook, που ήταν αδύναντον να ελεγχθεί» επισημαίνει, ενώ αναφέρει παράλληλα πως «τουλάχιστον 400 άνθρωποι από το Κόσοβο έγιναν μέλη του ISIS, χωρίς φυσικά να γνωρίζουμε πόσοι ακόμα ήθελαν να πάνε στη Συρία ή όπου αλλού και δεν τα κατάφεραν».
Την ίδια ώρα, ρωσικά μέσα ενημέρωσης δημοσίευαν διαρκώς ρεπορτάζ ότι επίκειται χτύπημα του ISIS στο βόρειο Κόσοβο, επισημαίνει. Και ενώ οι δημοσιογράφοι έδιναν «μάχη» με το πώς θα αντιμετωπιστεί αυτό το «τέρας» όπως λέει χαρακτηριστικά, μια ομάδα δημοσιογράφων, μέσω του δικτύου BIRN σκέφθηκαν τότε πως ο μόνος τρόπος να ελεγχθεί η κατάσταση θα ήταν να δημιουργηθεί μια στρατηγική, ώστε ο κόσμος να μπορεί να διαβάζει τις ειδήσεις.
«Να μπορεί να ξεχωρίσει τι είναι αληθινό και τι όχι, αλλά κυρίως να μάθει ποιες είναι οι συνέπειες της κοινοποίησης προπαγανδιστικού υλικού του ΙSIS» και για τον λόγο αυτό ξεκίνησαν εκστρατείες ενημέρωσης, κυρίως νέων ανθρώπων, που αποτελούσαν άλλωστε «στόχο» στρατολόγησης μέσω αυτών των ιστοσελίδων.
Τα ανακλαστικά της κυβέρνησης στην Πρίστινα ήταν σχεδόν άμεσα και πολύ σύντομα η προώθηση ψευδών πληροφοριών ή κυρίως η κοινοποίηση υλικού από τον ISIS επίσειε ακόμα και ποινή φυλάκισης.
Για τον λόγο αυτό, εξηγεί ο Kreshnink Gashi «προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε στον κόσμο, γιατί έγιναν συλλήψεις και ποιο ήταν το λάθος».«Σιγά σιγά ο κόσμος άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι ακόμα και με τη δημοσίευση ενός σχολίου σε ιστοσελίδα ή σελίδα στο Facebook του ISIS θα μπορούσε να οδηγηθεί στη φυλακή».
«Εκπαιδεύοντας την κοινωνία»
Για να υπάρξουν άμεσα αποτελέσματα, η ομάδα των δημοσιογράφων επιχείρησε απευθείας επικοινωνία με τους πολίτες. Η ιδέα τους ήταν να ξεκινήσουν, όπως και έγινε, εντατικά σεμινάρια σε διάφορες πανεπιστημιακές σχολές, προκειμένου να εξηγήσουν στους νέους τις συνέπειες της προώθησης ψευδών ειδήσεων, ή υλικού που να συνδέεται με την τρομοκρατία και τον εξτρεμισμό.
«Προσπαθήσαμε να τους εκπαιδεύσουμε» λέει ο Gashi με στόχο «να επιστρέψουν στις οικογένειές τους και να μεταδώσουν ο,τι τους μάθαμε στους γονείς και τα αδέλφια τους, καθώς έως τότε δεν ήξεραν ότι ακόμα και μια αποδοχή σελίδας του ISIS θα μπορούσε να αποτελέσει αιτία φυλάκισης τους». «Τους μάθαμε πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι και πόσο εύκολα θα μπορούσαν να εντοπιστούν από την αστυνομία».
Ανάπτυξη «δημιουργικής» σκέψης
Στη «μάχη» εναντίον της προπαγάνδας του ISIS η ομάδα των δημοσιογράφων του δικτύου BIRN στην οποία μετείχε ο Kreshnik Gashi δημοσίευσε συνεντεύξεις από πρώην μαχητές, που παραδέχονταν τα εγκλήματα του Ισλαμικού Κράτους και παράλληλα πως οι ίδιοι υπήρξαν επί της ουσίας «θύματα» ενός πολέμου, «που ουσιστικά δεν τους αφορούσε». Οι συνεντεύξεις αυτές είχαν πολύ μεγάλη απήχηση.
Syria returnee seeks to prevent others from becoming violent extremists
«Επρόκειτο για μια μάχη που κερδήθηκε σε μεγάλο βαθμό, καθώς αρκετοί και κυρίως νέοι ξεκίνησαν μέσω αυτών των ενεργειών μας να καλλιεργούν μια δημιουργική σκέψη, να αναρωτιούνται πλέον για το περιεχόμενο και τις πηγές των πληροφοριών που λαμβάνουν από ιστοσελίδες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης» αναφέρει με υπερηφάνεια ο Kreshink Gashi.
Η ρωσική «διείσδυση» στο βόρειο Κόσοβο
Στο Κόσοβο η ρωσική «διείσδυση» είναι περιορισμένη και βασικός λόγος είναι ότι η ρωσική προπαγάνδα δεν βρίσκει «ευήκοα ώτα» στους Αλβανούς του Κοσόβου. Ωστόσο, η κατάσταση είναι διαφορετική με τους Σέρβους του Κοσόβου, οι οποίοι προτιμούν να ενημερώνονται απευθείας από τα σερβικά μέσα ενημέρωσης.
Ρωσικά μέσα ενημέρωσης λειτουργούν στη σερβική γλώσσα όπως το R Magazin, Nova Srpska Politicka Misa, όπως επίσης και το Sputnik, που αποτελούν τις βασικές πηγές ενημέρωσης στο βόρειο Κόσοβο. «Ένα από τα βασικά προβλήματα ως προς αυτό, είναι πως η κυβέρνηση του Κοσόβου δεν έχει κατορθώσει να ανοίξει ένα ανεξάρτητο μέσο ενημέρωσης στη σερβική γλώσσα», παραδέχεται ο Kreshnik Gashi. Από την πλευρά της, η Lura Limani αναφέρει πως ο Βορράς γίνεται «στόχος» σερβικών ή και ρωσικών μέσων ενημέρωσης στη σερβική γλώσσα, που σχεδόν καθημερινά δημοσιεύουν ψευδείς ειδήσεις ότι επίκειται πόλεμος ή κάποιου είδους σύγκρουση με την αστυνομία του Κοσόβου. Το αποτέλεσμα είναι ο σερβικός πληθυσμός εκεί να νιώθει ολοένα και πιο απομονωμένος.
Τουλάχιστον 265 φορές το 2018 δημοσιεύθηκαν τίτλοι ότι επίκειται πόλεμος στα πρωτοσέλιδα σερβικών εφημερίδων του κίτρινου Τύπου όπως η Informer και Srpski Telegraf. Συγκεκριμένα, η Informer σε πρωτοσέλιδά της ισχυρίστηκε ότι Κοσοβάροι θα επιτεθούν στο Βόρειο Κόσοβο έως τις 25 Απριλίου και ξανά στις 15 Δεκεμβρίου του 2018 και πως επίκειται πόλεμος στο Κόσοβο, ακριβώς εκείνη την ημέρα. Καμία φυσικά από αυτές τις πληροφορίες δεν ήταν αληθινή. Εκείνες τις μέρες μια ακόμα εφημερίδα του κίτρινου Τύπου, η Alo ισχυρίστηκε ότι Κόσοβο και Αλβανία θα ενωθούν την 1η Ιανουαρίου 2019. Οι στόχοι των εν λόγω μέσων, που στην πλειοψηφία τους έχουν ηλεκτρονικές εκδόσεις, κατά τον Kreshnik Gashi είναι πολλαπλοί. Από την προώθηση συγκεκριμένων πολιτικών έως και πολύ απλοί την αύξηση της αναγνωσιμότητας τους.
Η εξακρίβωση των ψευδών ειδήσεων και η αποκάλυψη τους δεν είναι αντικείμενο των δημοσιογράφων του Κοσόβου μόνο, αλλά κυρίως των Σέρβων συναδέλφων τους, λόγω γλώσσας. Οι παραπάνω πληροφορίες αποτελούν αντικείμενο διερεύνησης των σερβικών fact checking services. Υπάρχει συνεργασία, όπου και όταν χρειαστεί, αναφέρει ο Gashi μέσω ανταλλαγής πληροφοριών και ελέγχου των γεγονότων.
Ισορροπημένη πληροφόρηση
Ενδιαφέρον έχει ο τρόπος που καλύπτονται γεγονότα, που αφορούν το βόρειο Κόσοβο απο μέσα ενημέρωσης στην Πρίστινα. Μετά το 2004 άνοιξε δημόσια συζήτηση για το πώς θα πρέπει να καλύπτονται οι ειδήσεις, που αφορούν την περιοχή και τις σχέσεις με τον σερβικό πληθυσμό, επειδή ο τρόπος που καλύφθηκαν τότε οι ταραχές ήταν αρκετά προβληματικός και κυρίως μεροληπτικός υπέρ των Αλβανών, αναφέρει η Lura Limani. (Επρόκειτο για ένα τριήμερο εθνοτικών συγκρούσεων, οι χειρότερες από το τέλος των συγκρούσεων της περιόδου 1998-1999, που άφησαν πίσω δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Εκατοντάδες σπίτια και δεκάδες θρησκευτικά μνημεία υπέστησαν ζημιές ή καταστράφηκαν στη διάρκεια των ταραχών σε όλη την επαρχία)
Από τότε και σε ό,τι αφορά τον Βορρά, επισημαίνει παράλληλα, τα ρεπορτάζ στα μεγάλα μέσα ενημέρωσης είναι πολύ ισορροπημένα, όπως αντίστοιχα λειτουργούν και τα σερβικά μέσα ενημέρωσης του Κοσόβου, που μπορεί να δίνουν τη δική τους οπτική σε ένα γεγονός, αλλά ποτέ δεν προκαλούν ανησυχία ή πανικό στον τοπικό πληθυσμό.
