Πριν από πολλά χρόνια, κάπου στη δεκαετία του ’60, ο Φρέντυ Γερμανός είχε γράψει ένα ξεκαρδιστικό κείμενο για το πώς μια απλή είδηση, η λιποθυμία μια κοπέλας, μπορεί να γραφεί τελείως διαφορετικά ανάλογα με την πολιτική τοποθέτηση της εφημερίδας. Ξεκινούσε από τη σκληρή δεξιά εκδοχή, σε παραλλαγή του “ασφάλεια και τάξη” για να καταλήξει στην αριστερή εκδοχή, “νεαρή μεροκαματιάρισα λιποθύμησε από την πείνα”. Το θυμήθηκα παρακολουθώντας την ειδησεογραφία από το ατύχημα της Αίγινας.
Από την πρώτη στιγμή έγινε προσπάθεια να δοθούν πολιτικές προεκτάσεις στο δυστύχημα με δυο βασικές κατευθύνσεις, την συνομωσιολογική και την κοινωνική. Η πρώτη, με ιδιαίτερη πέραση στον κίτρινο τύπο, κυκλοφόρησε σε δύο εκδοχές. Κατά την δεξιά εκδοχή στο σκάφος επέβαιναν δυο υπουργοί, οι κ. Φλαμπουράρης και Σταθάκης οι οποίοι φυγαδεύτηκαν. Κατά την αριστερή εκδοχή αντιθέτως ο φερόμενος ως χειριστής, ο οποίος σημειωτέον φυγαδεύτηκε από «παράγοντες της δεξιάς», προστατεύει κάποιον μεγαλόσχημο- εδώ η φαντασία αφήνεται ελεύθερη να οργιάσει καθώς έγινε γνωστό ότι ο γιός του κατηγορούμενου έχει φύγει από την ζωή και η κόρη του ήταν στην Κρήτη, άρα δεν προστάτευε συγγενή.
Φυσικά μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχουν τα κοινωνικά αφηγήματα που κατασκευάστηκαν καθώς οι συνομωσιολογικές εκδοχές δεν άντεξαν για πολύ. Εδώ τον τόνο τον έδωσε συγγενής του νεκρού καπετάνιου ο οποίος αμέσως μετά το δυστύχημα δήλωσε ότι τον έφαγαν «οι φραγκάτοι με τα σκάφη τους». Όλοι περίμεναν ότι ο υπαίτιος του ατυχήματος θα ήταν ένας κακομαθημένος γόνος πλούσιας οικογένειας ο οποίος το έσκασε από τον χώρο του ατυχήματος μόλις συνειδητοποίησε τι έκανε. Η αποκάλυψη του ηλικιωμένου χειριστή όμως έκανε το αφήγημα λιγότερο πειστικό- πόσο μάλλον που το σκάφος ήταν μεν ταχύπλοο πλην όμως όχι υπερβολικής πολυτέλειας. Ως γνωστόν όταν η πραγματικότητα μας χαλά ένα καλό αφήγημα τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα, εξ αυτού και η εμμονή στο «κάποιον κρύβει».
Παρ όλα αυτά η προσπάθεια για την κατασκευή ενός καλού αφηγήματος συνεχίστηκε. Καθώς ο πρωταγωνιστής δεν προσφερόταν, σε πρώτο πλάνο μπήκαν οι ευθύνες του κράτους. Πάντα ρωτάμε τι κάνει το κράτος. Πώς λοιπόν ανανέωσε το δίπλωμα του ο 77χρονος; Πάραυτα απολύθηκε ο γιατρός που υπέγραψε ότι είναι ικανός να οδηγεί. Και πώς αποκτά κανείς άδεια ταχυπλόου; Αμέσως ο υπουργός διαπιστώνει «τρύπα» στην διαδικασία και υπόσχεται εξετάσεις και για την οδήγηση σκαφών με μηχανές μικρότερου κυβισμού.
Αλλά βέβαια αυτά είναι ασπιρίνες κι έτσι γρήγορα η παραλλαγή των κακομαθημένων πλουσιόπαιδων επανήλθε. Το κοινωνικό αφήγημα λοιπόν πήρε ευρύτερες προεκτάσεις με γλαφυρές περιγραφές από κορυφαίες αριστερές πένες. Όλους αυτούς μας εξήγησαν τους γνωρίζουμε. Ποιους; Μα τους λεφτάδες που σκοτώνουν με τα ακριβά τους αυτοκίνητα και τα σκάφη. Τους γνωρίζουν οι «καλοπληρωμένοι δικηγόροι» που τους εκπροσωπούν, οι «ασφαλιστικές εταιρείες που ποτέ δεν αποζημιώνουν τα θύματα» και φυσικά οι δικαστές που τους κρίνουν υπαίτιους «εξ αμελείας» και προτιμούν να κλείνουν φυλακή έναν «φουκαρά που έκλεψε ένα πορτοφόλι». Δεν έχουν σχέση με το δυστύχημα όλα αυτά αλλά, βέβαια, ένας σωστός αριστερός δεν χάνει ποτέ ευκαιρία να κάνει ιδεολογική κατήχηση. Ιδίως σε ένα κοινό το οποίο έτσι κι αλλιώς διψά για αφηγήματα που επιβεβαιώνουν την ηθική του ανωτερότητα και μάλιστα απέναντι στους προνομιούχους της κοινωνίας.
Και λοιπόν θα πει κανείς. Πάντα οι δημοσιογράφοι κατασκευάζουν ιστορίες που κάνουν πιο εύπεπτες τις ειδήσεις. Μερικές φορές ωστόσο οι ιστορίες αυτές μας εμποδίζουν να δούμε την πραγματικότητα. Στην περίπτωση ενός ατυχήματος να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα τα οποία ενδεχομένως να σώσουν κάποιες ζωές. Για παράδειγμα είναι εξαιρετικά πιθανό ότι δύο τουλάχιστον από τα θύματα τα οποία πνίγηκαν θα είχαν σωθεί αν φορούσαν σωσίβιο.
Μπελάς βέβαια. Που να υποχρεώνεις τώρα τόσο κόσμο να φορά σωσίβια. Άσε που κοστίζουν αν δεν είναι διακοσμητικά. Θα ξεσηκωθούν οι επαγγελματίες. Τα μικρά παιδιά όμως; Μήπως αυτά τουλάχιστον πρέπει; Αντιθέτως το να ζητείται δίπλωμα και για μικρής ιπποδύναμης μηχανές δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα πέραν της πρόσθετης γραφειοκρατίας. Η οποία σημειωτέον δεν κάνει καν τα στοιχειώδη: σε όλη αυτή την συζήτηση ούτε ένας δεν παρέθεσε συγκεκριμένα στοιχεία για τα θαλάσσια ατυχήματα. Σχεδόν μετά βεβαιότητας επειδή δεν υπάρχουν. Έτσι συζητάμε για ένα πρόβλημα χωρίς να γνωρίζουμε σε τι ακριβώς συνίσταται και ποιες είναι οι πραγματικές του διαστάσεις. Ανεκδοτολογικά, ότι ακούει ο καθένας. Για να μην πούμε και το άλλο. Στο συγκεκριμένο ατύχημα προτεραιότητα φαίνεται ότι είχε το ταχύπλοο. Αυτό σημαίνει ότι ένα μέρος της ευθύνης ανήκει πιθανότατα και στον καπετάνιο της βάρκας. Αν και σε ποιο βαθμό θα το κρίνει το δικαστήριο. Αλλά βέβαια η αναγνώρισή αυτού του γεγονότος χαλάει το αφήγημα. Έτσι σε ελάχιστα ρεπορτάζ υπήρχε έστω μικρή αναφορά σε αυτό το ενδεχόμενο. Είπαμε όμως. Όταν η πραγματικότητα δεν συμφωνεί μαζί μας τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα.
