Συγχωρείστε μου παρακαλώ την εικασία: Εάν βγούμε σε έναν οποιονδήποτε δρόμο και ρωτήσουμε τον πρώτο περαστικό τι σημαίνει FakeNews το πιθανότερο είναι να απαντήσει αμέσως: Ψευδείς Ειδήσεις. Εάν όμως ρωτήσουμε «γνωρίζετε κάποιο εργαλείο ή τρόπο αντιμετώπισης;» στην καλύτερη περίπτωση δεν θα πάρουμε καμιά απάντηση ενώ στην χειρότερη όσο και κλασική θα ακούσουμε περίπου κάτι σαν κι αυτό: «Και που να ξέρω γω; Ρωτήστε τους δημοσιογράφους που γράφουν και λένε συνέχεια ψέμματα».
Η προσαρμογή σε έναν νέο, απαιτητικό κόσμο ως προς την ανάληψη προσωπικής ευθύνης σε πεδία ελεγχόμενα μέχρι πρότινος από ειδικούς/αυθεντίες δεν είναι πράγματι εύκολη υπόθεση. Είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτό ότι η παραγωγή δημοσιογραφικού περιεχομένου, οι «ειδήσεις» δεν αποτελούν πλέον αποκλειστικά προϊόν επαγγελματιών δημοσιογράφων αλλά του κάθε ανθρώπου που έχει πρόσβαση σε ένα κινητό τηλέφωνο ή απλό υπολογιστή. Ακόμα πιό δύσκολα κατανοητό ή και αποδεκτό είναι το γεγονός ότι και ένας απλός διαμοιρασμός, κοινοποίηση περιεχομένου που πήραμε από κάποιον άλλο χρήστη- φίλο στο facebook για παράδειγμα -στα κοινωνικά δίκτυα (share) συνιστά παραγωγή και διάδοση “είδησης” και ότι η επαλήθευσή της αποτελεί υψηλής σημασίας συστατικό στοιχείο της κοινωνικής ευθύνης που αναλογεί σε όλους τους πολίτες. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι δημοσιογράφοι δεν έχουν ακέραιη την ευθύνη για οτιδήποτε παράγουν ή αναπαράγουν, οι πολίτες δεν μπορούν πλέον να αποποιούνται το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί. Και, αντίθετα από τη φήμη για τα λεφτά…εργαλεία υπάρχουν. InVID ονομάζεται ένα από αυτά, είναι σύνολο εργαλείων και χαίρει μεγάλης εκτίμησης αμερικανικών πανεπιστημίων και ευρωπαϊκών δημοσιογραφικών οργανισμών.
Ο Δρ. Βασίλειος Μεζάρης, ερευνητής του Ινστιτούτου Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΙΠΤΗΛ) του Εθνικού Κέντρου Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης, είναι ο συντονιστής του έργου InVIDτο οποίο χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ενωση και στο οποίο συμμετείχαν εννέα φορείς από πέντε ευρωπαϊκές χώρες. Η ελληνική ομάδα με επικεφαλής τον Β. Μεζάρη, αναπτύσουν τεχνολογίες για την ανάλυση βίντεο, και ιδίως για την εξαγωγή χαρακτηριστικών εικόνων και ανίχνευση προηγούμενων αντιγράφων του βίντεο στο διαδίκτυο, την κατανόηση και περιγραφή του σημασιολογικού περιεχομένου του βίντεο, και τον εντοπισμό αλλοιώσεων σε βίντεο.
Το InVIDVerificationPlugin, η εφαρμογή για την επαλήθευση και την ανίχνευση κατασκευασμένων-και άρα ψευδών- στοιχείων σε βίντεο διατίθεται ελεύθερα στην παγκόσμια κοινότητα από τον Ιούλιο του 2017.
Διαβάζοντας για τις δυνατότητες του inVID θα έλεγε κανείς ότι έχει λυθεί το ζήτημα των ψευδών ειδήσεων. Ισχύει και σε ποιό βαθμό;
Κρίνοντας από τους περισσότερους από 9.000 χρήστες – δημοσιογράφους, factcheckers, bloggers κλπ. – ενός από τα εργαλεία που δημιούργησε το InVID, του InVID Verification Plugin, και τις πολύ θετικές αντιδράσεις και σχόλια πού έχουμε λάβει από τους χρήστες αυτούς, θεωρώ ότι το InVID έχει θετική συμβολή στην αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων. Ωστόσο, είναι σίγουρο ότι το ζήτημα δεν έχει επιλυθεί πλήρως, και θα συνεχίσει να μας απασχολεί πολύ και στο μέλλον.
Αυτό συμβαίνει και λόγω των πολλών πιθανών εκφάνσεων των ψευδών ειδήσεων ή γενικότερα της παραπληροφόρησης (π.χ. δεν συνοδεύεται πάντα μια ψευδής είδηση από βίντεο, ώστε να έχουν άμεση εφαρμογή οι τεχνολoγίες ανάλυσης βίντεο του InVID), αλλά και του ότι οι τεχνικές παραποίησης ειδήσεων και βίντεο γίνονται ολοένα και καλύτερες. Προβλέπεται μια διαρκής «μάχη», στην οποία έχει σημασία και ο ανθρώπινος παράγοντας – επαγγελματίες δημοσιογράφοι, ερασιτέχνες της ενημέρωσης, αλλά και κάθε πολίτης – αφού η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί για να δώσει τη λύση.
Πιστεύετε ότι οι Ελληνες δημοσιογράφοι έχουν τις αναγκαίες βασικές γνώσεις που προυποτίθενται για τη χρήση του εργαλείου;
Το InVID απευθύνεται σε δημοσιογράφους αλλά και σε ερασιτέχνες της ενημέρωσης, όπως οι bloggers– σε κάθε έναν που αναπαράγει ειδήσεις και έχει συμφέρον να διαφυλάξει την αξιοπιστία του. Έχουμε αρκετούς χρήστες του InVID Verification Plugin και στην Ελλάδα, και επίσης έχουμε παρουσιάσει το εργαλείο αυτό και σε εκδηλώσεις για δημοσιογράφους και φοιτητές δημοσιογραφίας, για παράδειγμα σε συνεργασία με το Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ. Εξάλλου, όπως διαπιστώσαμε και από αυτές τις εκδηλώσεις, οι Ελληνες δημοσιογράφοι είναι καλά εξοικιωμένοι με τις νέες τεχνολογίες και ευαισθητοποιημένοι στο θέμα της παραπληροφόρησης. Οπότε, πιστεύω δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο για την χρήση των τεχνολογιών του InVID και από τους Έλληνες δημοσιογράφους!
Εχετε συνεργαστεί πρακτικά με συγκεκριμένους Ελληνες δημοσιογράφους η/και δημοσιογραφικούς οργανισμούς στο πεδίο της εφαρμοσμένης δημοσιογραφίας;
Όχι, έχουμε συναντήσει κάποιους σε εκδηλώσεις όπου παρουσιάσαμε το InVID Verification Plugin στην Ελλάδα, αλλά δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια στενότερη συνεργασία.
Μπορεί απλός πολίτης να χρησιμοποιήσει την εφαρμογή;
Ναι, οποιοσδήποτε μπορεί ελεύθερα να κατεβάσει την εφαρμογή και να τη χρησιμοποιήσει. Η χρήση της εφαρμογής είναι πολύ απλή, δεν παρουσιάζει κάποια δυσκολία. Ωστόσω, το να διερευνήσει κανείς την αυθεντικότητα ενός βίντεο ή γενικότερα μιας είδησης απαιτεί κάποια προσπάθεια και χρόνο, και αυτό λογικά δεν είναι κάτι που ο καθένας από εμάς ως απλός καταναλωτής ειδήσεων είναι διατεθειμένος να κάνει καθημερινά.
Δρ. Βασίλειος Μεζάρης
Η DW & AFP συμμετέχουν στο πρόγραμμα κυρίως σε ρόλο «μετρητή/δοκιμαστή αποτελεσματικότητας». Κανένας ελληνικός οργανισμός ΜΜΕ δεν ενδιαφέρθηκε γι΄αυτόν το ρόλο ή εσείς δεν απευθυνθήκατε και γιατί;
Στο έργο οι DW και AFP συμμετέχουν και ως δοκιμαστές των τεχνολογιών, αλλά ειδικά η AFP(Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων) και ως συμμέτοχος στην ανάπτυξη του InVID Verification Plugin (που είναι ένα από τα ολοκληρωμένα εργαλεία που δημιουργήσαμε). Οι φορείς αυτοί επελέγησαν εξαρχής για να συμμετάσχουν στην ομάδα του έργου, η οποία για πρακτικούς λόγους αποτελείται από λίγα μέλη, βάσει της πρότερης εμπειρίας τους στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Έμμεσα πάντως, μέσω της χρήσης του InVID Verification Plugin από δημοσιογράφους και στην Ελλάδα, έχουμε και «συμμετοχή» ελληνικών οργανισμών ΜΜΕ.
Πιστεύετε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι αρκετή για να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα disinformation/misinformation ή μήπως δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου η AI δημιουργεί συνεχώς νέες δυνατότητες «ψεύδους» και οι επιστήμονες προσπαθούν συνεχώς να δώσουν λύσεις;
Ισχύει το δεύτερο. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για καλό αλλά και για να παραπλανήσει. Εξαρτάται πώς θα τη χρησιμοποιήσει κανείς. Οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης είναι πάντως μια πραγματικότητα, δεν μπορούμε να τις αγνοήσουμε, ούτε επιτρέπεται να μην αξιοποιήσουμε τα τεράστια ωφέλη που έχουν να μας προσφέρουν σε σχεδόν κάθε τομέα της ανθρώπινης ύπαρξης, από την υγεία και την ασφάλεια μέχρι την προστασία του περιβάλλοντος, την εκπαίδευση, την ενημέρωση και την ψυχαγωγία. Γιαυτό έχει σημασία και στην Ελλάδα και συνολικά στην Ευρώπη να εξασφαλίσουμε την πρωτοπορεία στις τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης.
Πιστεύετε ότι η εκπαίδευση πολιτών και δημοσιογράφων (News & MediaLiteracy) προηγείται ως ανάγκη στον 21οαι. ή έπεται των τεχνικών λύσεων;
Αυτά τα δύο πάνε μαζί. Όπως προανέφερα, η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί για να δώσει τη λύση, έχει σημασία και ο ανθρώπινος παράγοντας. Από την άλλη μεριά, η εκπαίδευση πολιτών και δημοσιογράφων δεν μπορεί να έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα αν δεν τους παρέχουμε και τα κατάλληλα τεχνολογικά μέσα για να διακριβώνουν εύκολα και αποτελεσματικά την ακρίβεια και την αξιοπιστία μιας είδησης. Μόνο με την ταυτόχρονη προσπάθεια και στις δυο αυτές διαστάσεις είναι δυνατό να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά το πρόβλημα. Γι’ αυτό και στο InVID, πέρα από την ανάπτυξη των τεχνολογιών μας, έχουμε συμμετάσχει σε όλη την Ευρώπη σε δεκάδες ενημερωτικές / εκπαιδευτικές εκδηλώσεις, ώστε να δείξουμε στη δημοσιογραφική κοινότητα τις νέες δυνατότητες που μπορεί να της προσφέρει το αποτέλεσμα της δουλειάς μας.
